Aletli iniş sistemi

Aletli İniş Sistemi (İngilizce: instrument landing system, kısaca ILS), pist başına yerleştirilmiş vericiler vasıtasıyla uçakların inişine yardımcı olan bir hassas yaklaşma sistemi. ILS, uçağın pist başına kadar hassas yaklaşmasını sağlayan bir seyrüsefer yardımcı sistemidir.^[1] Bulut tavanının alçak, görüş faktörlerinin kötü olduğu hava koşullarında, uçağın alçak bir biçimde piste yaklaşmasını ve piste elektronik cihazlarla emniyetli iniş yapmasını sağlar. Pilota istikamet ve süzülüş hattı bilgisi verir.

Pilotların özellikle sisli ve karlı havalar gibi görüş mesafesinin çok düşük olduğu zamanlarda inişlerini büyük ölçüde kolaylaştıran sistemin, bünyesinde bulundurduğu teçhizatlar şunlardır:

Localizer ünitesi (yön bulucu)

Pist yüzeyinde yatay yönde ve iniş istikametinin aksi yönden yayın yapmakta olan teçhizattır. Uçağı pist ekseni istikametine doğru yönlendirir. Pist sonundan itibaren 1000 feet (300 metre) mesafededir. Localizer vericileri 25 nm'ye kadar sinyal yayınlar. Yani uçak, pist uzantısından 25 nm'den itibaren sinyali almaya başlar. Uçağa sadece pist istikameti bilgisini verir.

Glide - Path ünitesi (süzülüş hattı belirleyici)

Pistin dikeyinde, yaklaşık 3° açıyı verecek şekilde yayın yapan teçhizattır. Yani uçağı yaklaşık 3°lik (piste en uygun süzülme açısı) bir eğimle pist başına doğru yönlendirir.

Middle and Outer Marker Beacons Üniteleri (Orta ve Dış Marker Üniteleri)

Localizer ve Glide-Path teçhizatlarının sinyallerinin belli mesafelerde dikine keserek yayın yapan teçhizatlarıdır. Alçalma yapan uçakların pilotlarına, pist başına ne kadar mesafede olduklarını bildirir. Dış, orta ve iç olmak üzere 3 marker vardır. Dış marker, pist başına yaklaşık 4 nm (7240 m) mesafededir. Orta marker, pist başına 3500 feet (1050 m) mesafededir. İç marker de, pist başından 50 feet (15 m) uzaklığa yerleştirilir. Ayrıca ILS 'ler kendi aralarında; uçağın 60 m'ye kadar alçalabildiği CAT1, 30 m'ye kadar alçalabildiği CAT2 ve sıfır seviyesindeki CAT3 olmak üzere üç kategoriye ayrılır.

Çalışma prensibi

İki radyo vericisinden oluşan bu sistem, birbirleriyle küçük bir açı yaparak kesişen yayın konisi meydana getirir. Pistin uzak kısmındaki verici yatay düzlemde yayın yapar, yakında bulunan aygıt ise düşey düzlemde yayına geçerek sistemi çalıştırır. Kokpitte bulunan iniş sistemi gelen sinyalleri algılayarak inişin güvenli olmasını sağlar. ILS sisteminin piste yerleştirilebilmesi için havaalanı çevresinin radyo frekanslarını engellemeyecek düzeyde olması gerekmektedir.
Decision Height (karar yüksekliği) ve Runway Visual Range (pist görüş mesafesi) açısından üç şekilde ILS yaklaşması vardır:

1: Karar yüksekliği > 60 m (200 ft) Visibility > 800m veya pist görüş mesafesi > 550m
2: 60 m (200 ft) > Karar yüksekliği > 30 m (100 ft) pist görüş mesafesi >350m
3:

a) Karar yüksekliği <30m (100ft) pist görüş mesafesi >(200m)

b) Karar yüksekliği <15m (50ft) 200m > pist görüş mesafesi > 50m

c) Karar yüksekliği Minimum yok pist görüş mesafesi Minimum yok

ILS ile birlikte kullanılan diğer sistemler

Hava meydanlarında ILS sistemine ilave olarak seyrüsefer yardımcı sistemleri (VOR Ünitesi, DME Ünitesi, NDB Sistemi vb.), Radar Üniteleri, görsel olarak pist aydınlatma sistemleri de mevcuttur.

VOR: VHF (Very High Frequency) ile çalışan çok yönlü radyo seyrüsefer istikamet cihazı.

TACAN: Askeri meydanlarda kullanılan VOR benzeri bir sistem.

DME (Distance Measuring Equipment): Mesafe ölçme cihazı.

VOR ile DME eşlenik çalışırlar. ILS sisteminin olmadığı hava meydanlarında, VOR yaklaştırma cihazıyla iniş kalkış yapılabilir.

ADF (Automatic direction-finder): Radyo sinyali yayınlayan istasyonun istikametini gösteren bir sistem.

Meydan için minimum ILS kurma kriterleri

Her havaalanına ILS sistemi kurulamaz. Havaalanının bulunduğu yerin çevresel arazi kodlarının uygun olması gerekir. Mania (engebe) kriterlerinin; kalkışta %2'lik eğim, inişte %2.5'lik eğimin altında olması gerekir. Cihazın gerekliliği, havaalanının fiziki koşullarına göre belirlenir. 800–1200 m görüş mesafesindeki sisli havalarda güvenli iniş sağlar. Düz ve sis görülmeyen bölgelere kurulan havaalanları için bu sisteme gerek yoktur. Bu sistemde pilot devreden çıkmaz, sadece verileri sürekli kontrol altında tutar. ILS'nin sağladığı görüş mesafesi, pist ışıklandırmasına bağlı olarak değişir.

İlgili Konular

Kaynakça

^ Uluslararası Sivil Havacılıkta Kullanılan Uluslararası Standartlar ve Tavsiye Edilen Uygulamalar. Seyrüsefer Sistemleri: Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) yayıları Annex-10 1. cilt.

[1] Uluslararası Sivil Havacılıkta Kullanılan Uluslararası Standartlar ve Tavsiye Edilen Uygulamalar. Seyrüsefer Sistemleri: Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) yayıları Annex-10 1. cilt.

[1]