Organ nakli
Organ nakli ya da organ transplantasyonu organ donörü tarafından verilen sağlam organ parçası ya da tamamının alıcının hasarlı veya çalışmayan organı yerine koymak amacıyla bir vücuttan diğerine nakledilmesidir. Organ donörü yaşayan kişi veya kadavra olabilir.
Organ nakli fikrine, çok eski devirlerden beri rastlanmaktadır. Hindistan'da eski devirlerde suçluların burunları kesilirdi. Hint cerrahlar, kesik burunları tamir etmekte büyük ustalık kazanmışlardı. Hastanın kolundan ince bir deri ve derialtı yağ dokusu parçası kaldırılarak buruna tutturulur ve deri parçası, yüzdeki kan deveranı ile ahenk temin ettiğinde, kolla bağlantısı kesilirdi. On sekizinci yüzyılda bir İtalyan cerrah olan Baronio, dikkatle yapılacak olan bir ameliyat sonucunda bir hastanın vücudundan alınan deri parçalarının aynı insana nakledilebileceğini söylemiştir.
Organ nakli konusunda çalışmalarını sürdüren bilim insanları, önce hayvandan hayvana daha sonra da insandan insana organ nakillerini denemişlerdir. Böbrek naklini 1956 senesinde Dr. Muray ve arkadaşları başarı ile gerçekleştirmişlerdir. Canlı organizmalarda hastalıklar veya yaralanmalar sonucunda ortaya çıkan hasarları tamir edebilme kabiliyeti vardır. Bu durum, insanlarda oldukça sınırlıdır. Hasar görmüş veya görevini yapamayacak hale gelmiş dokuları ve organları yenileme çalışmaları insanoğlunu devamlı meşgul etmiş ve böylece insandan insana organ nakline başvurulduğu gibi, bazen de sun'i maddeler ve cihazlar kullanılması yoluna gidilmiştir.
Transplantasyon çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Otogreft
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir dokunun aynı kişinin bir bölgesinden alınıp başka bir bölgesine nakledilmesidir. Bazen bu fazlalık olan doku, rejenere olabilen doku ya da bir başka bölgede daha çok gerekli olan doku ile yapılabilir (örneğin deri greftleri, by pass için toplardamar çıkarılması). Bazen de bu dokuyu alıp kişiyi veya dokuyu tedavi ettikten sonra geri yerine konulması şeklinde olabilir. (örneğin: kök hücre otogrefti ve kan alıp ameliyat için saklamak).
Allogreft
[değiştir | kaynağı değiştir]Allogreft genetik olarak aynı kimliğe sahip olmayan aynı türe ait iki canlı arasında yapılan doku veya organ nakilleridir.Çoğu insan dokusu ve organ nakilleri allogrefttir.
İzogreft
[değiştir | kaynağı değiştir]Allogreftlerin bir alt grubu olup genetik olarak aynı kimliğe sahip verici ve alıcı arasında yapılan organ ve doku nakilleridir (ikizler arasında). İzogreftler diğer nakil şekillerinden farklıdır çünkü allogreftlerle anatomik olarak aynı olsalar da alıcının immün cevabı açısından otogreftlere daha yakın özelliktedir.
Senogreft
[değiştir | kaynağı değiştir]Organ ya da dokunun, bir türden başka bir türe nakledilmesidir. Örnek olarak; gayet başarılı bir nakil olan, domuzdan insana kalp kapakçığı nakli; babun maymunundan insana kalp nakli (başarısız oldu) verilebilir.
Bölerek Transplantasyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazen kadavradan alınan bir organ (özellikle karaciğer) iki alıcıya paylaştırılır;bu da genellikle bir yetişkin ve bir çocuktur.Tüm organın nakledilmesine göre alıcılar için daha az faydalı olduğu için bu şekil pek tercih edilmez.
Domino Transplantasyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu operasyon her iki akciğerin de değişmesi gereken (genellikle kistik fibroz durumunda) hallerde uygulanır ve akciğerler ile kalbin blok halinde değiştirilmesinin teknik olarak daha kolay olduğu için tercih edilir. Bu arada alıcının kendi kalbi genellikle sağlam olduğu için bu da başka bir alıcıya takılır.
Toraks Bölgesi Organları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kalp (Sadece kadavradan)
- Akciğer (Kadavra ve canlı donörden)
- Blok halde Kalp/Akciğer (Sadece kadavradan)
Karın bölgesi Transplantasyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Karaciğer (Kadavra ve canlı donörden)
- Böbrek (Kadavra ve canlı donörden)
- Pankreas (Kadavra ve nadiren canlı donörden)
- İnce bağırsak (Kadavra ve canlı donörden)
- Böbrek-Pankreas (Kadavra, canlı-Donör ve kombine kadavra/canlı (örneğin canlı donörden böbrek,kadavradan pankreas))
- Kombine Karaciğer-Böbrek (Genellikle sadece kadavradan)
- Kombine Karaciğer-İnce Bağırsak (sadece kadavradan)
Diğer Organlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- El, kol ve bacak[bazen çift olarak](yalnızca kadavradan)[1]
- Kornea (yalnızca kadavradan)[2]
- Deri grefti Yüz transplantasyonunu da içerecek şekilde (Hemen hemen her zaman otogreft)
- Penis (yalnızca kadavradan)[3][4]
- Rahim (yalnızca kadavradan)
- Kemik iliği,lösemi tedavisinde kök hücre sağlanması için(canlı donörden)
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İnsanlar arasında başarılı allotransplantların görece uzun bir tarihi vardır ki;henüz operasyon sonrası hastanın hayatta kalabilmesi için gerekli olan teknikler ortaya henüz çıkmamış iken operasyon teknikleri mevcuttu. Transplant reddi ve reddi önlemenin yan etkileri, (genellikle enfeksiyon ve nefropati) eskiden ve halen en önemli anahtar problemi oluşturmaktadır.
Çok eski çağlardaki birkaç örnekten sonra görülen erken nakiller deri nakli ile başlar.İlk ciddi olgu burnun yeniden düzenlenmesi olan rinoplastinin Hint bir cerrah olan Sushruta tarafından milattan önce ikinci yüzyılda otogreft tekniği ile yaptığı cilt transplantasyonudur. Bu girişimlerin sonucunun başaraılı yahut da başarısız olduğu ise kayıtlı değildir.Yüzyıllar sonra İtalyan Cerrah Gaspare Tagliacozzi başarılı cilt otogreftleri gerçekleştirdi. Ancak allogreftlerde başarısız oldu ve bu şekilde organ reddi mekanizması konusunda tartışmaları başlatmış oldu.
İlk başarılı allogreft nakli 1837 de bir ceylan üzerinde yapıldı; insandaki ilk başarılı kornea nakli ise Eduard Zirm tarafından Avusturyada 1905 yılında yapılmıştır. 1900'lerin başında Fransız cerrah Alexis Carrel ve Charles Guthrienin arter ve ven nakli çalışmalarını geliştirmesi ile nakillerin cerrahi teknikleri daha da gelişmiş oldu. Onların bu yetenekli anastomosis operasyonları, yeni sütur teknikleri transplantasyon cerrahisinin gelişmesine büyük katkıda bulundu ve Carrel'a 1912 yılında Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü kazandırdı. 1902 yılından itibaren Carrel köpekler üzerinde nakil deneyleri yaptı. Böbrek, kalp ve dalak nakillerinde cerrahi başarı sağlamış olsa da onyıllarca aşılmaz bir engel olarak kalan organ reddi konusunda ilk çaresiz kalanlardan biriydi.
Cilt nakli konusunda en büyük adımlar I. Dünya Savaşı sırasında Harold Gillies'in Aldershot'da yapmış olduğu çalışmalarla atıldı.
Başarılı organ nakilleri'nin geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1905: Eduard Zirm tarafından ilk başarılı kornea nakli [5]
- 1954: Joseph Murray tarafından ilk başarılı böbrek nakli (Boston)
- 1966: Richard Lillehei ve William Kelly tarafından ilk başarılı pankreas nakli (Minnesota)
- 1967: Thomas Starzl tarafından ilk başarılı karaciğer nakli (Pittsburgh)
- 1967: Christiaan Barnard tarafından ilk başarılı kalp nakli (Cape Town, Güney Afrika)
- 1970: Robert White tarafından ilk başarılı maymun kafası nakli (Cleveland, ABD.)
- 1981: Bruce Reitz tarafından ilk başarılı kalp/akciğer nakli (Stanford)
- 1983: Joel Cooper tarafından ilk başarılı akciğer lobu nakli (Toronto)
- 1986: Joel Cooper tarafından ilk başarılı çift akciğer nakli (Toronto)
- 1987: Joel Cooper tarafından ilk başarılı tüm akciğer nakli (St. Louis)
- 1995: Lloyd Ratner ve Louis Kavoussi tarafından ilk başarılı laparoskopik canlı donör nefrektomisi (Baltimore)
- 1998: David Sutherland tarafından ilk başarılı canlı donör kısmi pankreas nakli (Minnesota)
- 1998: İlk Başarılı el nakli (Fransa)
- 2005: İlk Başarılı kısmi yüz nakli (Fransa)
- 2006: İlk Başarılı [penis nakli](Çin) [6]
- 2010: İlk Başarılı tam yüz nakli (İspanya)
Donör çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşayan donör ya da kadavra
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşayan donörlerde, donör canlı olarak kalır ve kendini yenileyebilen bir doku,hücre veya vücut sıvısı bağışlar (örneğin kan,deri);ya da kendini yenileyen veya kalan kısmın yükü çekebileceği bir organı veya bir organının bir parçasını bağışlar(tek böbrek nakli, karaciğerin bir parçasının nakli,ince bağırsak ya da pankreas). Kadavra ise beyin ölümü gerçekleşmiş ve organları nakile kadar ventilatör ve diğer mekanik mekanizmalar ile canlı tutulan donörlerdir.
Bağış için nedenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Canlı İlişkili
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu tür bağışlarda insanlar duygusal bağı olan arkadaş veya aile üyelerine organlarını bağışlarlar. Operasyonun riskli olması ise bağışçının ihtiyaç sahibini kaybetme korkusu veya bekleme sırasında iken çektiği acıları daha fazla görmek istememesi yanında çok önemli bir mevzu değildir.
Çiftli değişim
[değiştir | kaynağı değiştir]"Çiftli değişimde" iki donör başka bir çift alıcı ile eşleştirilir. Mesela evli iki çiftten her birinde birer böbrek hastası varsa, iki sağlıklı eş de organlarını kocalarına/karılarına vermek istedikleri halde biyolojik uyum sorunu yüzünden veremiyorlarsa, sağlıklı eşler organlarını diğer çiftin hastasına verir. Bu sayede iki hasta da yeni bir organa kavuşmuş olur. Tabii ki bu işlen için çiftlerde gerekli kişilerde biyolojik uyum olması şarttır. Ameliyatlar, bir çiftin organı alıp hastaya bağış yapmadan gitmemesi için ameliyatları yakın zamanlarda gerçekleştirmeye çalışırlar ve hastaların kimlikleri ameliyat sonrasına kadar diğer çiftten gizli tutulur.
Çoklu değişim
[değiştir | kaynağı değiştir]STEP (Scandiatransplant Kidney Exchange Program) adlı yeni bir uluslararası donör işbirliği düzeni buna bir örnek.[7] Yakını böbrek hastası bir donör bir böbreğini o düzene kayıt olmuş ve kendisinin tanımadığı, böbrek transplant operasyonu bekleyen ve onun böbreğinin uyduğu birine verirse, onun tanımadığı üçüncü bir hastanın yakınının böbreği donörün yakınına uygunsa o da donörün yakınına veriyor. yani sonunda bu düzen sayesinde donör uygun olmadığı halde kendi yakınına böbreğini bağışlayabilmiş oluyor.
Değişik kıta/bölge ve ülkelerde organ nakillleri yıl 2000 ( Türkiye 2004)
| Böbrek
(pmp*) |
Karaciğer
(pmp) |
Kalp
(pmp) | |
| ABD | 52 | 19 | 8 |
| Avrupa | 27 | 10 | 4 |
| Türkiye | 13 | 3,5 | 1 |
| Asya | 3 | 0.3 | 0.03 |
| Latin Amerika | 13 | 1.6 | 0.5 |
- Tüm sayılar milyonda bir nüfus içindir
Source: https://web.archive.org/web/20041109083819/http://www.transplantation-soc.org/globalalliance.php#6a
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Clint Hallam
- ^ Eduard Zirm
- ^ Recipient of world's first penis transplant has new organ removed Yahoo News, 2006-09-19
- ^ "First penisKadavra, canlı donör ve otogreft". 13 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2007.
- ^ "Restore Sight Organization website". 20 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2007.
- ^ "UPI news story". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2007.
- ^ 22 ocak 2023 (11 Nisan 2021). "Rekordfå donerer nyre mens de er i live, men ny metode gir håp (Canlı iken donör olanlar rekor düşük sayıda, yeni bir metot umut veriyor)". Hürriyet.com.tr. 8 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lock, M. (2002) Twice Dead: Organ Transplants and the Reinvention of Death. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 0-520-22605-4.
- Morris, PJ. Transplantation — A Medical Miracle of the 20th Century. N Engl J Med 2004;351:2678-80. PMID 15616201.
- Finn, R. (2000). Organ Transplants: Making the Most of Your Gift of Life. Sebastopol: O'Reilly & Associates. ISBN 1-56592-634-X.
- Hu, W (2006) A Preliminary Report of Penile Transplantation. European Urology24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Amsterdam: Elsevier.
- Taylor, James Stacey (2005) Stakes And Kidneys: Why Markets In Human Body Parts Are Morally Imperative. Ashgate Publishing. ISBN 0-7546-4109-0.
- Cherry, Mark J. (2005). Kidney For Sale By Owner: Human Organs, Transplantation, And The Market. Georgetown University Press. ISBN 1-58901-040-X.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilimsel ve akademik cemiyet ve dernekler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türkiye organ nakli vakfı2 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türkiye organ nakli derneği11 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Amerikan organ nakli cerrahları derneği26 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Amerikan organ nakli derneği
- Uluslararası kalp ve akciğer nakli derneği5 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- American Society for Histocompatibility and Immunogenetics17 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- International Transplant Society26 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Chicago Transplant Ethics Consortium
- International Liver Transplant Society28 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- American Transplant Congress27 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Basın
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bir böbreğin değeri ne kadardır?10 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Christian Science Monitor)
Hayırseverlik/Destek
[değiştir | kaynağı değiştir]- Students for Organ Donation28 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- International Association of Living Organ Donors10 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (U.S.) National Kidney Foundation26 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (U.S.) American Liver Foundation4 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- US Association of Living Organ Donors
- Kidney Foundation of Canada6 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Second Wind Lung Transplant Association, Inc16 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Amerika Birleşik Devletleri Federal Sözleşmeli Hizmetler
[değiştir | kaynağı değiştir]- United Network for Organ Sharing1 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- International Organ Transplant Donors Organization
- Organ Transplant survival rates from the Scientific Registry of Transplant Recipients
- TransWeb (partly outdated)3 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Organ satışı yasağıyla ilgili siteler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Deadly Shortage16 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - How the federal ban on profit incentive is killing those awaiting organ transplants
- Organ Donations, Egalitarian Envy, and the High Cost of Busybodies3 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - by Thomas Sowell [Capitalism Magazine]
Prosedürlerin anlatımı
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu iş nasıl işler? Organ nakli nasıl oluyor?8 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
