İçeriğe atla

Ruhullah Humeyni

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ruhullah Humeyni
روح‌ الله خمینی
Ocak 1978'de Humeyni.
1. İran Yüce Lideri
Görev süresi
1 Şubat 1979 (resmî olarak 3 Aralık 1979) - 3 Haziran 1989
Cumhurbaşkanı Ebu'l-Hasan Beni Sadr
Muhammed Ali Recai
Ali Hamaney
Başbakan Mehdi Bazergan
Muhammed Ali Recai
Muhammed Cevad Bahonar
Muhammed Rıza Mehdevi Kani
Mir Hüseyin Musavi
Yerine geldiği Muhammed Rıza Pehlevi (İran Şahı olarak)
Yerine gelen Ali Hamaney
Kişisel bilgiler
Doğum 24 Eylül 1902(1902-09-24)[1][2][3][4][5]
Humeyn
Ölüm 3 Haziran 1989 (86 yaşında)
Tahran, İran
Defin yeri Ruhullah Humeyni Türbesi, Tahran, İran
Partisi İslami Cumhuriyet Partisi
Evlilik(ler)
Hatice Sakafi (e. 1929–1989)
Çocuk(lar) Mustafa Humeyni
Zehra Musavi
Sadıka
Feride Musavi
Ahmed Humeyni
Dini Usulî İsnâaşeriyye Caferilik (Şiî İslam)[6][7][8]
İmzası
Resmî site imam-khomeini.ir
Ruhullah Humeyni'nin Kronolojisi
8 Ekim 1962 Eyalet ve vilayet encümenleri kanunu aleyhinde bildiri yayınlaması
2 Aralık 1962 Eyalet ve vilayet encümenleri kanunu'nun iptal edilmesinden sonra bildiri yayınlanması
22 Ocak 1963 Referandumun Boykotu ve "Beyaz Devrim"
22 Mart 1963 Şah rejimi askerlerinin Feyziye Medresesi'ne saldırısı
3 Haziran 1963 Aşura Günü Ayetullah Humeyni'nin Feyziye Medresesinde konuşma yapması
5 Haziran 1963 Ayetullah Humeyni’nin tutuklanması ve halkın protestolarının bastırılması
25 Haziran 1963 Ayetullah Humeyni’nin Kasr hapisanesinden Aşretabad’da bulunan hapisaneye nakli
10 Nisan 1964 Ayetullah Humeyni’nin serbest kaldıktan sonra Mescidi Azam camisinde yaptığı konuşma
26 Ekim 1964 Ayetullah Humeyni’nin kapitülasyon aleyhinde yaptığı konuşması
4 Kasım 1964 Ayetullah Humeyni’nin tutuklanarak Türkiye’ye sürgüne gönderilmesi
12 Kasım 1964 Ayetullah Humeyni’nin Ankara’dan Bursa’ya gönderilmesi
4 Ekim 1965 Türkiye'den Irak’ın başkenti Bağdat’a sürgün edilmesi
7 Ekim 1965 Samerra’dan Kerbela’ya taşınması
14 Ekim 1965 Necef'e taşınması
14 Ekim 1965 Necef İlim Havzasında ders vermeye başlaması
21 Ocak 1970 Necef'te Velayeti Fakih (Hükûmeti İslami) derslerini vermeye başlaması
22 Ekim 1977 Ayetullah Humeyni'nin oğlu Seyyid Mustafa Humeyni'nin şüpheli ölümü
7 Ocak 1978 İttilaat gazetesinde Ayetullah Humeyni'ye hakaret içerikli makale yayınlanması
9 Ocak 1978 Kum halkının protesto gösterisinin bastırılası
24 Ekim 1978 Irak hükûmeti yetkililerince Ayetullah Humeyni'nin Necef'teki evinin ablukaya alınması
2 Ekim 1978 Ayetullah Humeyni'nin Irak’tan Kuveyt’e iltica talebi ve Kuveyt devletinin Humeyni’nin girişini engellemesi
5 Ekim 1978 Ayetullah Humeyni’nin Irak’tan Paris, Fransa’ya sürgün edilmesi
12 Ocak 1979 Ayetullah Humeyni tarafından İnkılap Şurasının oluşturulma emrinin verilmesi
1 Şubat 1979 Ayetullah Humeyni’nin 15 yıl sürgünden sonra ülkesine dönmesi
4 Şubat 1979 Ayetullah Humeyni tarafından Mehdi Bazergan'ın geçici hükûmete başbakan olarak atanması
11 Şubat 1979 İran'da İslam İnkılabının başarıya ulaşması
1 Mart 1979 Ayetullah Humeyni'nin Kum'a dönmesi ve orada ikameti
22 Ocak 1980 Kum'dan Tahran'a taşınması ve kalp hastalığından dolayı Cemaran'da yaşaması
3 Haziran 1989 Kalp rahatsızlığından dolayı kaldırıldığı Tahran’ın Şehit Recai kalp hastanesinde ölümü
4 Haziran 1989 Tahran Musallasında halkın Ayetullah Humeyni'ye veda merasimi
5 Haziran 1989 Tahran Musallasından Beheşti Zehra Kabristanlığına defnedilişi[9]

Ruhullah Humeyni (doğum adıyla Ruhullah Mustafavî Musevî, Farsça: سید روح‌الله خمینی‎, 22 Eylül 1902, Humeyn - 3 Haziran 1989, Tahran), İranlı siyasetçi ve Şii din adamı. Ayetullah Humeyni olarak da anılır. İran İslam Devrimi'nin siyasi ve ruhani lideriydi. Muhammed Rıza Pehlevi rejimine son verip İslam Cumhuriyeti'ni kurdu ve devrimden sonraki tüm dinî ve siyasi yetkileri elinde tuttu.

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Varlıklı bir ailenin çocuğu olarak 1902 yılında İran'ın Humeyn şehrinde dünyaya geldi. Doğumundan kısa süre sonra babası öldürülen Humeyni, annesini de 15 yaşındayken kaybetti. Humeyni'nin ailesi uzun yıllar dinî ulema geleneğine sahip bir ailedir. Ehlibeytin yedinci imamı olan İmam Musa el-Kâzım'ın torunları olan ataları, 18. yüzyılın sonlarında, asıl vatanları olan Nişabur'dan Kuzey Hindistan'ın Lucknow bölgesine göç etmişlerdi. Kintur isimli küçük bir kasabaya yerleşerek kendilerini bölgenin Şii nüfusuna yönelik dinî eğitim ve öğretim çalışmalarına adadılar. Ailenin en meşhur üyelerinden birisi Mir Hamid Hüseyin'dir. Humeyni'nin Mir Hamidle aynı dönemde yaşamış olan dedesi Seyyid Ahmed, Ali'nin Necef'teki türbesine hac ziyaretinde bulunmak maksadıyla 19. yüzyılın ortalarında Lucknow'dan (ya da Keşmir) ayrıldı. Necef'te Yusuf Han diye biriyle tanıştı ve onun daveti ile Humeyn'e yerleşmeye karar verdi. Kısa bir süre sonra Yusuf Han'ın kızlarından biriyle evlendi. Evliliklerinden Sahibe isimli bir kız ve Seyyid Mustafa Hindî isimli bir erkek çocukları dünyayaya gelmiştir. Humeyni'nin babası olan Seyyid Mustafa dinî eğitimine İsfahan'daki Mir Muhammed Taki Müderrisi ile başlamış, daha sonra dönemin Şii otoritelerinden Mirza Hasan Şirazi rehberliğinde Necef ve Samara'da devam etmiştir.[10]

Gençliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beş aylıkken babası yerel bir toprak ağasının buyruğuyla öldürüldü. On beş yaşındayken annesi ve halası ölünce kimsesiz kaldı. 1920'de İslami ilimler üzerine eğitim almak için gittiği Arak kentinde Şeyh Abdülkerim Hairi'nin öğrencisi oldu. 1922'de Kum kentine yerleşti. 1930'da, doğduğu kentin anısına Humeyni soyadını aldı. Felsefe, mantık, kelâm, fıkıh, irfan ve öteki İslam ilimleriyle ilgili çok sayıda yapıt kaleme aldı. 1929'da Betül Sakafi ile evlendi. Evlendiğinde kendisi 27, Betül Sakafi 15 yaşındaydı. Yedi çocukları oldu, bunlardan ikisi öldü.

Siyasi eylemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Humeyni, İslam bilimleriyle ilgili eserlerinden çok, Muhammed Rıza Şah Pehlevi'ye karşı açıkça tutum alması, Batı nüfuzuna karşı çıkması ve devlet yönetiminde İslami kuralların geçerliliğini uzlaşmaz biçimde savunmasıyla tanındı. 1950'lerde ayetullah, 1960'ların başlarında da büyük ayetullah unvanını alarak Şii molla hiyerarşinin en üst katına yükseldi.

Humeyni, 1962-63'te şahın toprak reformu programı çerçevesinde bazı dinsel vakıfların mülklerine el konulmasına muhalefet ettiği için tutuklandı. Bunun üzerine hükûmet karşıtı hareketler patlak verdi.

Humeyni bir yıl tutuklu kaldıktan sonra 4 Kasım 1964'te Türkiye'ye sürgün edildi.

Sürgün hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Kasım 1964 tarihinde Ankara'ya getirilen Humeyni orada kısa süre kaldıktan sonra, Bursa'ya götürüldü. Orada, Farsça bilen askerî istihbarat uzmanı Albay Ali Çetiner'in evinde misafir olarak kaldı. Tartışmalı eseri Tahrir el-Vesile'yi bu dönemde yazmaya başladı.[11] Daha sonra, şahın adamlarının tavsiyesi üzerine Irak'a sürgün edildi ve Şiilerce kutsal sayılan Irak'ın Necef kentine yerleşti; şahın devrilmesi ve İran'da bir İslam cumhuriyeti kurulması yönündeki çağrılarını oradan sürdürdü. Şah rejiminin halkta uyandırdığı hoşnutsuzluğun tırmanmasıyla 1970'lerin ortalarında İran içindeki etkisi gitgide artmaya başladı. 6 Ekim 1978'de şahın baskısıyla, Irak lideri Saddam Hüseyin Irak'ı terk etmesini isteyince, Fransa'ya gitti ve Paris'in bir banliyösü olan Neauphle-le-Château'ya yerleşti. Oradan şah yönetiminin yıkılması ve bir İslam cumhuriyetinin kurulması yolunda yoğun bir propagandaya girişti. Mesajlarını ilettiği teyp bantları İran'da gitgide genişleyen bir kitleye ulaştı. 1978 sonlarında kitle gösterilerinin, grevlerin ve halk arasındaki hoşnutsuzluğun bütün ülkeye yayılması sonucunda Şah Muhammed Rıza Pehlevi 16 Ocak 1979'da İran'ı terk etti.

İran İslam Devrimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
1 Şubat 1979 tarihinde Mehrabad Havalimanı'na varan Humeyni.

1 Şubat 1979'da İran'a döndü ve törenlerle karşılandı. Dört gün sonra bir hükûmet atadı ve 1 Mart'ta yine Kum'a yerleşti. Aralık ayında yapılan anayasa referandumuyla ömür boyu siyasi ve dinsel önder olarak seçildi.

Humeyni, şah karşısında elde ettikleri zaferle yeni bir canlılık kazanan İslami hareketleri eyleme dönüştürdü. Kendisi de İran'ı bir İslam devletine dönüştürmeye kesinlikle kararlı olduğunu ortaya koydu. Ülkede hükûmet politikasının belirlenmesini büyük ölçüde içtihat yetkisine sahip ulema üstlendi, Humeyni ise değişik gruplar arasında hakemlik etmekle ve kişisel ağırlığını kullanmasını gerektiren önemli konularda son kararı vermekle yetindi. Hukuk düzeni olarak İslami hukuk uygulanmasına geçildi. Kadınların başlarını örtmeleri zorunlu kılındı, Batı müziği ve alkol yasaklandı ve şeriat yasalarında belirtilen cezalar uygulamaya kondu.

Humeyni'nin dış politikasının başlıca ilkesi Batı yanlısı çizginin bütünüyle terk edilmesi ve hem ABD'ye, hem de Sovyetler Birliği'ne karşı uzlaşmaz bir tutum alınmasıydı.

Humeyni bir konuşmasında, Türkçülüğü İslami öğretiye aykırı bir fikir olarak değerlendirdi.[12]

Bir grup üniversiteli gencin 4 Kasım 1979'da Tahran'daki ABD Büyükelçiliği'ni ele geçirerek büyükelçilikte ve dışişleri örgütünde görevli 66 ABD vatandaşını rehin almasından sonra ABD ile ilişkiler çatışma noktasına geldi. Humeyni'nin onayıyla yapılan bu eylem, rehinelerin serbest bırakıldığı 29 Ocak 1981'e değin sürdü.

Humeyni, 1980-1988 arasında sekiz yıl süren İran-Irak Savaşı boyunca, Saddam Hüseyin'i cezalandırmak için barışçı bir çözüm aramayı uzun süre reddetti. Ancak ABD'nin İran'ın bir sivil uçağını düşürmesi, (279 sivil İranlı öldü) bir savaş filosunu Basra Körfezi'ne göndermesi ve bu filonun İran petrol rafineleri ve tankerlerine saldırması gibi açık müdahalelerin sonunda 1988'de ateşkese razı oldu. Ülkenin karşılaştığı ekonomik sıkıntılara ve Irak karşısındaki savaşı zaferle sonuçlandırma çabasının boşa çıkmasına karşın, halk üzerindeki karizmatik nüfuzunu ölene değin büyük ölçüde korudu.

1988'de, Birleşik Krallık'ta Şeytan Ayetleri (Satanic Verses) adlı kitabın yazarı ve yayımcısı Salman Rüşdi hakkında ölüm fetvası çıkardıktan kısa süre sonra 3 Haziran 1989 tarihinde öldü. Milyonlarca (10 ile 13 milyon arası tahmin ediliyor) kişinin akın ettiği cenaze namazı tarihe geçti. Cenazesi Behişt-i Zehra'da defnedildi.

Eleştiriler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tahrir el Vesile kitabı, birçok konunun yanı sıra, çocuklara yönelik cinsel uygulamalarla ilgili bölümleri nedeniyle de eleştirilere uğramıştır.[13][14] Tahrir el-Vesile'nin 2. cildi sayfa 241'de yer alan Mesele 12'de "Daimi veya gayri-daimi nikâh ile 9 yaşından önce eş ile cima (cinsel ilişkide bulunmak) caiz değildir. Lakin diğer faydalanmalar şehvetle el atmak, sarılmak veya tefhiz etmenin sakıncası yoktur. Hatta emzikteki olsa bile." ifadesi yer almaktadır.

Ruhullah Humeyni, ölümünden bu yana dek, karşıtları tarafından protesto edilmektedir. Mehsa Emini protestoları sırasında, Humeyn kentinde bulunan, Humeyni'nin bugün müze olarak kullanılan evi, protestocular tarafından molotofkokteyli ile ateşe verilmiştir.[15]

Kitapları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Humeyni'nin (200 kadar online kitabı)[16] tefsir, fıkıh, İslam hukukunun kökleri ve İslami geleneklerle ilgili kitapları vardır. Ayrıca kelâm, gnostisizm, şiir, edebiyat, devlet ve siyaset ile ilgili kitapları da vardır.[17] Kitaplarından bazıları:

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Humeyni Türkiye'de
    Humeyni Türkiye'de

Türkçe divan

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Mesih Nefesli Aşk (Dîvân-ı İmam)

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ DeFronzo 2007, s. 286. "born 24 September 1902..."
  2. ^ "History Of Iran Ayatollah Khomeini - Iran Chamber Society". Iranchamber.com. 5 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2013. 
  3. ^ "Khomeini Life of the Ayatollah By BAQER MOIN". The New York Times. 25 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2012. 
  4. ^ "Imam Khomeini Official Website | پرتال امام خمینی". harammotahar.ir. 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2012. 
  5. ^ Karsh 2007, s. 220. "Born on 22 September 1902
  6. ^ Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan, (Ed.) (28 Kasım 2012). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. s. 518. ISBN 9781400838554. 
  7. ^ Malise Ruthven (8 Nisan 2004). Fundamentalism : The Search For Meaning: The Search For Meaning (reprint bas.). Oxford University Press. s. 29. ISBN 9780191517389. 
  8. ^ Jebnoun, Noureddine; Kia, Mehrdad; Kirk, Mimi, (Ed.) (31 Temmuz 2013). Modern Middle East Authoritarianism: Roots, Ramifications, and Crisis. Routledge. s. 168. ISBN 9781135007317. 
  9. ^ http://tr.wikishia.net/view/%C4%B0mam_Humeyni_(r.a) 14 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  10. ^ Çağa İzbırakan Müslüman Önderler; İmam Humeyni; Ayşen Baylak
  11. ^ Baqer Moin, Khomeini: Life of the Ayatollah, s.137
  12. ^ Sarıkaya, Yalçın, İran'da Milliyetçilik, sf.375
  13. ^ "Yes, Khomeini Has Really Endorsed Pedophilia". 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2015. 
  14. ^ "USA-Co'nun Atadığı Halife Çıplak". 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  15. ^ "Iranian protesters 'hurl petrol bombs at birthplace of country's revolutionary leader Ayatollah Khomeini' as demonstrations spread across country in wake of death of woman 'for not wearing hijab properly'". 18 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2022. 
  16. ^ "World: Middle East Ayatollah Khomeini on the Web". BBC News. 1 Haziran 1998. 11 Ağustos 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2010. 
  17. ^ "The Works and Declarations of Imam Khomeini". Imamreza.net. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2010. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Ruhullah Humeyni ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Imam Humeyni Tanıtım Bürosu26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen:
Muhammed Rıza Pehlevi
(İran Şahı olarak) 		İran Yüce Lideri
1979-1989 		Sonra gelen:
Ali Hamaney
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruhullah_Humeyni&oldid=34198989" sayfasından alınmıştır