Bayamont

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Bayamont », loukîz cial.

Bayamont (fr: Baillamont), c' est èn ancyinne comene del Walonreye, rebané avou Bive (mins k' aveut ddja stî rebanêye avou Wåjhî li 26 di djulete 1964, divant les grands rebanaedjes di 1977).

Eglijhe

Mwaissès dnêyes

• Dimorants: Bayamonès, Bayamonesses (so plaece: Bayamounês).
• Limero del posse: 5555
• Limero diyalectolodjike: D 131
• Eplaeçmint sol Daegn: 49°54'N - 5°01'E

Rilidjon

Li pårotche di Bayamont est dicåctêye a Sint Antoenne. Eto, c' est l' sint Antoenne li moenne li dicåce : c' est li dimegne après l' 13 di djun (on n' rimagne nén l' sint).

Les Bayamonts, c' est eto li spotaedje des djins d' Vireu-Walran.

Istwere

Bayamont, c' est on boket del Wendeleicus Mansus, on fî diné på Ptit Pepin (Pépin le Bref) a Åbri (Alberik). Pus tård, ci Åbri la va divni abé di Ståvleu, et ridner ç' tere la a l' abeye di Ståvleu, ki va bénrade divni Principåté d' Lidje. Çou ki fwait k' on-z î djåze walon, et nén tchampnwès, come di l' ôte costé di Smwès (Mambe, Bôhan).

Li ban d' Bayamont a stî rebané avou Wåjhî li 26 di djulete 1964, pwis a passé (avou Wadjî) al comene di Bive tins des grands rebanaedjes di 1977.

al ronde dewe

No di des plaeces di Bayamont

• A vey avou des tchamps, des prés et des sårts:
  • Beatchamp (so plaece, asteure, Bôchamp).
  • li Sclozea (so plaece: lu Sclozê).
  • li Gon des sårteas (so plaece: saurtês).
  • les Waibes (so plaece: wêbe u wèbe), li Waibe di Waeripré (so plaece: Warimpré), li Waibe do Fayi, li Waibe del Croejhete, les Waibes des eclôs, li waibe do rviersoe (so plaece: la wébe do ranversou), li Waibe del Voye, li Waibe des Shijh Djoûs.
  • Li Rou (so plaece: lë Ro; so les viyès mapes, il est scrît: Le Rot). C' est on bwès k' est vijhén d' èn ôte bwès k' on lome li Gon des Sårteas. Etur ces deus bwès la, gn a l' rixhea del Vaene ki vént d' Såcere. Dilé ç' ruxhea la, gn aveut on vî tchmin k' aléve a Såcere et gn aveut des prés tot do long, did la: li no "Etur les Bwès".
  • Paxhis: li Paxhi do Foirt (so plaece: pachi dou Fôrt), li Paxhi do Pourcea.
• A vey avou des åbes et des bwès :
  • Li Côre, les Côretes (so plaece: les Couriètes).
  • Li Franc Bwès.
  • li bwès d' Rotches.
  • li plate virêye (so plaece: la plate Virée).
  • Al Hé.
• A vey avou des åbes et des bwès :
  • Al Bôre do Rnåd.
• A vey avou des dmorances et l' ovraedje des djins.
  • a Djåminot (bwès)
  • Dizeu les toets (so plaece: Dzeu les tèts).
• A vey avou des aiwes :
  • Fontinnes: Rafontinne (fontinne ås rinnes), ås Fontinnes, les Fontinnes ås bûs (so plaece, asteure, "å bure").
  • Fossés: Li ronde Douve, li Fossé del Waibe; li Rondea (so plaece: lu Rondia),
  • Wés: Les wés, Les Cricwés (so plaece: Cricwès),
  • Rixhots: Al Tchenvire (so plaece: tchanvire) (plaece metowe tot do long d' on rixhot, ki s' a lomé, après, do minme no), Ourri (so plaece: oûri, ri d' Our), les Goteas (so plaece: les Goutês). Les Goteas, c' est l' no des tchamps djondant on ptit sourdant di kékes cintinnes di metes ki vijhene avou les Fontinnes. Å cminçmint, li voye di Bayamont a Nayômé fijheut on crotchet po laixhî l' sourdant d' costé, pask' il esteut fagneus.
  • Ancyinnès fagnes: Ås Fagnes, Florifwè (so plaece: Fèrifwè, Flërifwè), Ramlot (al fagne Ramlot), li Setche plaece (pask' ele aveut stî assouwêye).
  • Vevîs: li Vevî del hazete (so plaece: vivî d' l' azète),
• A vey avou les tienes et les vås :
  • Li Tiene Moton (so plaece: tchène Mouton).
  • å Pirdjea (pus hôte plaece do viyaedje),
  • li Monti (so plaece: ou Monti).
• A vey avou l' istwere. (frontires, bårire, batreyes)
  • Li Bårire (winaedje di Mon Idêye).
• Ôtès sacwès et målåjhminces :
  • Ourpi (prononcîz oûrpi).

Tuzance walone

Sicrijheu e walon

Bayamont est l' payis ki Louwis Baidjot a vnou å monde.

Accint walon d' Bayamont

Viyaedje metou e payis d' ersè; li spotchåve voyale est "ë", come a Bietris (djë n' a vë pës = dji n' è vou pus); rifrancijhaedjes avou AN des oyons walons IN et ÉN: djë vanrè (dji vénrè), doul pacyance (del pacyince); prono pårtixhrê: "a", "a-n" (vous a-n aurez = vos nd åroz); årtike pårtixhrê femrin doul (del); codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece avou -at (i tchantat = i tchantèt); pol cawete -ea, aschate inte l' Årdene et l' Namurwès (Pirdjê, Saurtê, mins Rondia). Dins sacwants mots, li betchfessî å est dizo l' disfondowe ê (êje = åjhe; tchêr = tchår, mwêjon = måjhon).

DIE do viebe «esse» a môde di Bietris: «ére» (vinant direk do létén). Les ôtes viyaedjes do Grand Bive ont «astot».