Antiklerikalisme

Kardinale as luistervinke (deur Henri Adolphe Laissement)

Antiklerikalisme is 'n stroming wat die invloed of magsposisie van geestelikes op die gebiede van die openbare lewe, onderwys, en die politiek (wat bekendstaan as klerikalisme) teenstaan. Dit is hoofsaaklik 'n Europese verskynsel wat veral in 19de eeuse Frankryk voorgekom het. Dit is gebaseer op die libertynisme van die 17de en 18de eeu.

Alhoewel die term in beginsel op alle godsdienste van toepassing is, word die term veral gebruik in lande waar die Katolieke Kerk 'n groot invloed het. Soms handel dit bloot oor sekere aspekte van Katolieke priesters se gedrag wat afkeurenswaardig is. Antiklerikalisme streef gewoonlik na die skeiding van kerk en staat en kan gesien word as 'n vorm van (of sinoniem met) sekularisme.

Alhoewel antiklerikalisme nie noodwendig teen godsdienstiges gerig is nie het antiklerikalisme dikwels tot gevolg dat aanhangers daarvan mettertyd van die dominante kerk of godsdiens wegbreek. Antiklerikalisme as verskynsel kom meestal voor in liberale en sosialistiese kringe. In sy meer radikale vorm kan antiklerikalisme met godsdiensvryheid bots en die vorm aanneem van godsdiensvervolging.

Antiklerikalisme in die geskiedenis

Alhoewel die term antiklerikalisme uit die 19de eeu dateer, word ouer vorme daarvan ook gevind.

In die Middeleeue het monarge dikwels probeer om die invloed en voorregte van die geestelikes te beperk. Hierdie invloed is dikwels ook in sekere kringe gekritiseer en bespot. Keiser Frederik II het openlik die invloed van die pous in sekulêre aangeleenthede bevraagteken.

Die Protestantse Hervorming was deels 'n reaksie op die invloed en rykdom van die Katolieke geestelikes. In Protestantse lande het dit gelei tot die afskaffing van kloosters en die verdwyning van geestelikes as 'n afsonderlike klas.

In die 17de- en veral die 18de eeu het sommige Katolieke state soos Frankryk en Oostenryk ingetree om die geestelikes onder hul gesag te bring. Dit het deels onder die invloed van die Verligting gebeur. Die invloed van die pous in interne kerklike aangeleenthede is beperk. Die Jesuïete is in baie lande verbied en het in reaksie hul bedrywighede uiteindelik (tydelik) self afgeskaf. Die stappe wat keiser Josef II in Oostenryk teen die geestelikes geneem het, het die grootste afmetings aangeneem en derhalwe die weerstand van die geestelikes verwek.

Die daaropvolgende Franse Rewolusie het die invloed van die kerk in Frankryk en lande onder Franse invloed aansienlik verminder.

Deur die loop van die negentiende eeu het godsdiens weer sy invloed op die openbare lewe herwin. In sommige Katolieke lande het die Kerk 'n mate van beweegspasie herwin as gevolg van die Europese restourasie en die instelling van grondwette wat vryheid van godsdiens gewaarborg het. Kloosters wat tydens die Franse rewolusie ontruim is, is onder moeilike omstandighede herbou. Omstreeks daardie tyd het nuwe kerklike inisiatiewe (nuwe kloosters, godsdienstige gemeentes, skole, liefdadigheidsorganisasies) ook ontstaan, wat 'n nuwe impak op die samelewing uitgeoefen het. Dit het gepaard gegaan met die Kerk se verwerping van sosialisme en liberalisme. Die Vrymesselary en 'n deel van die liberale burgery het die Kerk teëgestaan en probeer om die invloed daarvan in die onderwys te verminder (vgl. Die skoolstryd in Nederland en België). Die opkomende sosialistiese arbeidsbewegings was ook heftig gekant teen die geestelikes.

Die meeste Katolieke lande het in mindere of meerdere mate vorme van antiklerikalisme ondervind, sowel in Europa as in Latyns-Amerika. Daar bestaan egter uitsonderings hierop, soos Ierland en Pole, waar Katolisisme as deel van die nasionale identiteit beskou is en as bolwerk gefunksioneer het teen die inmening van 'n buitelandse onderdrukker.

Ook is daar in oorwegend Protestantse lande gepoog om die kerk se invloed te verminder, soos byvoorbeeld die skoolstryd in Nederland en die Kulturkampf in Duitsland.

Die meeste Westerse lande is vandag in so 'n mate gesekulariseer dat uitgesproke en openlike antiklerikalisme minder algemeen voorkom.

Frankryk

"De klerikale actie op onze ongelukkige planeet“, antiklerikale illustrasie uit die Franse koerant La Calotte (1908)

Verskeie leiers van die Franse rewolusie het hulle teen die mag van die Kerk gewend. Kerklike eiendom is gekonfiskeer en biskoppe is in staatsdiens geplaas. Een van die mees ekstreme vorme van antiklerikalisme kan gevind word in die denke van Robespierre, wat met geweld gepoog het om die Katolieke godsdiens tydens die skrikbewind te vervang met 'n deïstiese kultus van die Opperwese.

As teenreaksie op die Franse Rewolusie (restourasie) het die invloed van die Kerk op die openbare lewe teruggekeer. In 1905 is dit weer omgekeer en 'n streng skeiding tussen Kerk en staat ingestel, dikwels teen die wil van die Franse volk.

België

In België was die koerant Het Laatste Nieuws, wat in Junie 1888 deur Julius Hoste gestig is, 'n spreekbuis vir radikale antiklerikalisme.

Meksiko

In 1856 het Miguel Lerdo de Tejada met die Lerdo-wet beslag gelê op alle kerkeiendom. 'n Jaar later het die Grondwet van 1857 die skeiding van Kerk en Staat bekragtig. Konserwatiewes het teen hierdie wette in opstand gekom en 'n hervormingsoorlog het uitgebreek waarin die liberales getriomfeer het. Die liberale regering het egter in 1860, tydens die oorlog, godsdiensvryheid erken.

Die Grondwet van 1917 het nog verder gegaan. Kloosterordes, openbare geloofsbeoefening buite die Kerk, en godsdiensonderrig, is verbied. Artikel 130 van die grondwet het priesters ontneem van die reg om hulself verkiesbaar te stel vir politieke kantoor; daarbenewens is kerklike steun aan politieke partye verbied. Die Cristeros het in die twintigerjare (1920's) teen die grondwet in opstand gekom. Baie van hulle, hoofsaaklik priesters, is deur regeringsmagte vermoor. The Violated Conscience (1940), Graham Greene se magnum opus, handel oor 'n lid van die Cristeros wat die stryd oorleef het en die nasleep van die Cristero-oorlog. Die antiklerikale grondwet van 1917 is steeds van krag, maar nie alle antiklerikale artikels word afgedwing nie.

Spanje

Die Tweede Spaanse Republiek het vanaf sy stigting in 1931 'n sterk antiklerikale houding ingeneem. In die grondwet en gepaardgaande wette is die Katolieke Kerk teruggedwing na die private sfeer, terwyl dit kort tevore nog die openbare lewe oorheers het.

Onder die regering van die Volksfront is die Katolieke Kerk nog verder teruggedryf. Kerke, kloosters, priesters en godsdienstiges is aangeval sonder die beskerming van die regering. Die Spaanse Burgeroorlog het dus nie net 'n stryd geword van regses teen linkses nie, van outoritêre leierskap teen demokrasie nie, maar ook van Katolieke geestelikheid teen antiklerikalisme.

Invloed van vrymesselary

Vrymesselary word tradisioneel, en veral in Katolieke kringe, as 'n belangrike bron van antiklerikalisme gesien.

Antiklerikalisme in Islam

Turkye

Na sy magsoorname het Kemal Atatürk die 1,300 jaar-oue kalifaat, waarin sekulêre en godsdienstige mag saamgevoeg was (sien in die verband teokrasie), afgeskaf. Sharia is ook afgeskaf. Hy het die Islamitiese kalender vervang met die Gregoriaanse kalender, tradisionele Arabiese syfers met moderne Arabiese syfers, en Arabiese skrif met Latynse skrif. Hy het ook 'n verbod op kopdoeke (in hierdie geval die hidjab) in openbare geboue ingestel.

Antiklerikalisme in kommunisme

Albanië

Die kommunistiese diktator Enver Hoxha het antiklerikalisme die verste gevoer deur godsdiens geheel en al te verbied. Dit het die kommunistiese Albanië die enigste land in die geskiedenis gemaak waar godsdiens heeltemal verbied is. Alle godsdienstige geboue is gekonfiskeer en daarna vernietig of omskep. Godsdienstige voorwerpe en boeke is verbied en ouers mag nie hul kinders godsdienstige name gegee het nie.

Staatsateïsme

Die radikale vorm van antiklerikalisme, soos dit in Albanië toegepas is, staan bekend as staatsateïsme en is ook in die een of ander vorm in die Sowjetunie en die Oosblok aangetref. Godsdiens is in hierdie gebiede toegelaat, maar godsdiensorganisasies is dikwels vervolg. 'n Vorm van staatsateïsme bestaan steeds in Vietnam, Noord-Korea en Laos. In China word die ondergrondse Katolieke Kerk (wat lojaal aan Rome is) veral deur die regime vervolg en benadeel ten gunste van die Chinese Katolieke Staatskerk.

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.