Foncea

Foncea
Alministración
País	España
Autonomía	La Rioxa
Tipu d'entidá	conceyu de La Rioxa
Alcalde de Foncea (es)	Pedro Luis Orive Arnaiz
Nome oficial	Foncea (es)
Códigu postal	26211
Xeografía
Coordenaes	42°36′55″N 3°02′16″W
Foncea Foncea (España)
Superficie	22.72 km²
Altitú	694 m
Llenda con	Bugedo, Cellorigo, Fonzaleche, Treviana, Altable, Pancorbo y Ameyugo
Demografía
Población	94 hab. (2023) - 54 homes (2019) - 39 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.03% de La Rioxa
Densidá	4,14 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

Foncea ye un conceyu de la comunidá autónoma de La Rioxa (España). Asitiar nel noroeste de la provincia xunto a los Montes Obarenes. Depende del partíu xudicial d'Haro y atópase nes cercaníes de Miranda de Ebro.

Pasiando pelos montes Obarenes, dexando tras l'escobiu de Pancorbo, asitiamos a unos 1.000 metros d'altitú. Atopándonos con un bellu paisaxe d'impresionantes formaciones caliares; bojs, uz y espinos tapicen el terrén non predresu. Una llaguna onde l'agua permanez mientres la mayor parte del añu. Faciendo un descensu hasta los 980 metros llegamos a la villa rioxana de Foncea.

Este ye l'últimu pueblu de La Rioxa, (dende Alfaro a Foncea, como diz el cantar) bordiáu por pueblos de la provincia de Burgos. Gocia d'un horizonte estenu al este y al sur, y la proximidá a la sierra surtir d'agües bien delicaes, d'elles escarecen los pueblos qu'hai antes de Foncea.

Historia

Términu municipal de Foncea.

La primer mención documental de Foncea ye de 952 al figurar nuna escritura estendida entós pa certificar determinaes tierres. L'orixe romanu remontar al sieglu X, onde consta que pasaba una calzada romana, que diba dende Pamplona hasta Briviesca. (El trayeutu por Foncea yera más llargu, pero tamién más seguru, una y bones diendo pol escobiu de Pancorbo podríen ser atacaos por sorpresa).

Tenemos dos accesos per carretera a esta villa romana, unu dende Miranda de Ebro, y otru dende Haro. Llegando dende equí, apaez al viaxeru como una talaya romana, sobresaliendo la torre de la parroquia de San Miguel, la ermita del Santu Cristu y Torre Mocha.

El cascu urbanu presenta una disposición en cuadriláteru, daqué alteriáu güei poles edificaciones posteriores. Yera un pueblu cercáu con cuatro puertes d'accesu, colos sos correspondientes arcos (anguaño namái se caltién unu). Adelantrándose nes sos cais pueden reparase delles cases construyíes en sillería nos sieglos XVI y XVII afataes con escudos, que caltiénense anguaño.

En 1366 Enrique II donó la villa a Pedro González de Mendoza. Ésta foi confirmada por Xuan I en 1379, por ello, a finales del sieglu XV, les sos armes llabrar nes claves de les bóvedes de la ilesia parroquial de San Miguel.

Villa , na Cuadriella de Quintanilla de San García , una de los siete en que s'estremaba la Merindad de Bureba perteneciente al partíu de Bureba.

Llugares d'interés

Hospital

Güei queden los restos del Hospital fundáu por Martín de la Torre en 1.536, cuando'l pueblu llegó a una población de 600 habitantes. Nos sos últimos años más o menos, sobre 1.930 ésti hospital permaneció abiertu p'acoyer a los méndigos que visitaben la villa.

Torre Fuerte Mocha

Torre Mocha.

Asitiada a un quilómetru al oeste de la villa., ta Torre Mocha, ye una torre talaya (Torre construyida xeneralmente en llugar altu, pa xixilar el campu o'l mar) qu'apodera'l terrén, viéndose dende ella al este, el valle de la Rioja alta, pel norte, los montes d'Álava, pel sur les sierres d'Ezcaray y de los Cameros y per oeste, los montes de la Bureba. Esta torre ye d'orixe romanu del Sieglu XIII, sobre otra probablemente d'orixe romanu, de planta rectángular, formada con piedres cuadraes en sillería. Nun tenía puerta al nivel del suelu, y nun hai memoria de cuándo se rompió la paré pa faer la entrada, ensin que por esto se resintiera en nada la torre. Güei utilízase como campusantu. La talaya romana, ye como un venerable testigu que nos ta señalando'l puntu por onde diba'l camín o calzada romana.

Muralla

La primitiva muralla construyida en piedra de sillería yera del sieglu XV. D'ella caltién la puerta cercada del llau sur, asitiada na cai Ontanilla. Esta tien arcu apuntáu y na so parte interior cuenta con una fornica con una imaxe del sieglu XVI. El mala traza de caltenimientu nel que s'atopaba la puerta supunxo'l tener que restaurala mientres l'añu 2007 . La intervención na puerta cercada consistió, principalmente nel allugamientu d'una cubierta, formada por una tarima de madera y texa de cerámica. Executáronse dos contrafuertes de piedra de sillería pa consolidar la estabilidá del arcu, amás de reponer los sillares que taben deterioraos, sobremanera, los que taben na media fueya esterior del arcu, na so parte alta. Retiróse'l material cerámico que s'atopaba encualláu ente la mampostería, y sustituyóse por sillares de piedra arenisca. Quitáronse les piedres del ríu que coronaben l'arcu y repunxéronse los sillares pa devolver a la puerta'l so estáu orixinal.

Ilesia parroquial de San Miguel

Ilesia de San Miguel.

Dientro del cascu urbanu lo más bultable ye la Parroquia de San Miguel, según diverses fontes ye unu de los primeros edificios de la villa. Pertenez al góticu tardíu, ente que la torre ye una obra de sillería, con reló, escalinata y verja. La Ilesia consta d'una nave de tres tramos y a los pies el coru altu, na cabecera la sacristía y el retablu mayor renacentista de finales del sieglu XV, restauráu en 1996. Na Ilesia acoyer a un Cristu góticu de tamañu natural del sieglu XIV.

Retablu

Corría l'añu 1536, daquella la Ilesia pertenecía a la Diócesis de Burgos y en que la so Catedral vivía un canónigu qu'ostentaba la dignidá d'Abá de Foncea, polo qu'habría de suponer en principiu que la construcción d'esti retablu mayor taría potenciada por esti relixosu que naquellos precisos intres tenía tal titularidá. Los autores del retablu fueron Juan de Lizarazu, quien dedicó tolos sos esfuercios a les imáxenes y escultures. Este actuó contratáu pol pintor Diego de Torres, que realizó la parte correspondiente a la so especialidá, y qu'amás, foi'l que contrató la realización de la totalidá de la obra. El retablu qu'ocupa, como diximos antes, la cabecera de la ilesia, ta formáu por un bancu, tres cuerpos y áticu, distribuyíos en cinco calles, p'afaese a la forma poligonal de la cabecera del templu, la estructura ye claramente burgalesa. L'arquiteutura del retablu formar con pilastres nel bancu y columnes de fuste decoráu. Estos soportes sostienen entablamentos con moldures de tacos y frisos con belles cabeces alaes de serafinos. Les cais estremes rematar con dos talos relieves colos bustos de San Pedro y San Pablo. El retablu destaca poles sos dimensiones, el conxuntu inclúyese dientro d'una gran cuadru, del que namái sobresal el Calvariu. Les representaciones formen un ricu conxuntu iconográfico. El bancu de los Evanxelistes n'actitú d'escribir los Santos Llibros, sentaos ante un atril y colos sos símbolos correspondientes. Nel primer cuerpu, la Santísima Virxe sedente col Neñu ocupa la fornica central y, a los llaos, los relieves dedicar a representar fechos de San Miguel, el santu titular de la parroquia y del retablu. Por ello va apaecer la Victoria de los Ánxeles, l'Apaición de San Miguel en Gargano, la Procesión al Monte Gargano y Gargano asaeteando al toru. El segundu cuerpu presenta la imaxe de San Miguel allanzando al demoniu, na fornica central, y a los llaos, relieves coles escenes de l'Anunciación, Visitación y Anunciación a los Pastores. El tercer cuerpu, cola Asunción nel centru, presenta les escenes de la Epifanía, Circuncisión, Fuxida a Exiptu y Nacencia de la Virxe. El remate ta formáu pol Calvariu, del que remanez con un frontón triángular la imaxe del Padre Eternu.

Ermita del Santu Cristu de l'Antigua

Asitiada al norte del pueblu, sobre un rellanu artificial. Ye un edificiu d'esti sieglu, construyíu con materiales d'una ilesia enantes llevantada nel mesmu llugar. Tien planta rectangular. Destaca la celosía flamíxera reaprovechada como pequeña construcción adosada a la cabecera a manera de sacristía. Esti edificiu construyir p'allugar al Cristu que güei s'atopa na Ilesia.

Arce-Foncea

Asitiada a mediu quilómetru al sur de la villa, foi'l primer asentamientu de los habitantes de Foncea, que tuvieron que treslladase a les faldes del monte por una peste que solmenó al conceyu nel sieglu XV. Anguaño atopamos les ruines de les casa y les del templu románicu, al llau esquierdu de la puerta puede lleese una inscripción, na que se llee "Obit Didacus de Arce, era 1.255".Como obra principal de la ilesia yera la so pila bautismal de principios del Sieglu XIII, que güei s'atopa nel conventu románicu de Bugedo.

Demografía

La población de les islles Mariana en Foncea vien menguando darréu dende'l sieglu XIX, momentu nel que'l pueblu algamó'l so máximu nivel de población. Cuntaba a 1 de xineru de 2.010 con una población de 109 habitantes, 57 homes y 52 muyeres.

Gráfica d'evolución demográfica de Foncea ente 1857 y 2010

Población de derechu (1857-1897) según los censos de población del INE del sieglu XIX.      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2010 del INE.

Economía

La economía de Foncea basar na agricultura, al tar la villa protexida pelos montes Obarenes y allugada a gran altitú, fai que la so clima seya favorable pa la granación de la cebera, semáu nes sos finques. El viñéu dica agora, nun puede contribuyir a l'aportación de La Rioxa Alta, pero esto nun quitar por que se tengan viñes.

Fiestes llocales

• El 8 de mayu celébrase'l Cristu, por eso allega en procesión a la ermita del Santu Cristu de l'Antigua.
• El 29 de setiembre celébrase la festividá de San Miguel Arcánxel, patrón de Foncea.

Personaxes pernomaos

• Ángel Casimiro de Govantes, historiador.

Apellíu

Foncea ye amás un apellíu pocu común que'l so orixe probablemente tea rellacionáu col conceyu y pueblu de Foncea. Un elementu que puede probar la rellación ente l'apellíu y el pueblu de Foncea, ye aquel que confirma la esistencia de siquier un personaxe históricu al que se-y conoció por tal apellíu por cuenta de que yera origniario d'esta llocalidá. Ye'l casu del Bachiller Foncea, canonista del sieglu XV:

'"Esti pernomáu personaxe (Fálase equí del Cardenal Mendoza) de la nuesa hestoria, conocíu pol gran Cardenal d'España, tenía un familiar d'esta villa (de Foncea), de quien faía muncha estimación, que pol pueblu de la so nacencia llamaron el bachiller Foncea, anque'l so apellíu yera Fernández "'

- Diccionariu Xeográficu-Históricu d'España de Don Ángel Casimiro de Govantes, 1846.

La más antigua mención del Bachiller Foncea que llegó hasta los nuesos díes ye aquella que se fai nel Cartulariu de la Universidá de Salamanca (1280-1600) Tomu V., onde, con fecha 17 de febreru de 1484, nómase-y ente una llista de persones a ser almitíes nel Colexu de Santa Cruz de Salamanca.Convirtiéndose asina, probablemente, na más antigua mención rexistrada d'esti apellíu.

Faise entós presumible que, al igual que col casu referíu, otres persones orixinaries del pueblu de Foncea y los sos descendientes fueren conocíes con esti apellíu.

Les persones qu'anguaño lleven l'apellíu Foncea viven principalmente n'España, Chile y Arxentina.

Notes

• Diccionariu Xeográficu-Históricu de la Rioja 1846.
• La Rioxa de cabu a rabu 1980.
• Revista informativa del Gobiernu de La Rioxa.

Ver tamién

• Bienes d'Interés Cultural de La Rioxa
• Conceyos de La Rioxa
• Llocalidaes d'entidá menor de La Rioxa
• La Rioxa (España)

• Datos: Q652162
• Multimedia: Foncea