Gelsenkirchen

Gelsenkirchen
Alministración
País	Alemaña
Estáu federáu	Renania del Norte-Westfalia
Government region of North Rhine-Westphalia (en)	Münster (es)
Tipu d'entidá	gran ciudá
Cabezaleru/a del gobiernu	Frank Baranowski
Nome oficial	Gelsenkirchen (de)
Nome llocal	Gelsenkirchen (de)
Códigu postal	45801–45899, 4650 y 4660
Xeografía
Coordenaes	51°31′N 7°06′E / 51.52°N 7.1°E
	Gelsenkirchen Gelsenkirchen (Alemaña)
Superficie	104.94 km²
Altitú	48 m
Llenda con	Distrito de Recklinghausen (es) , Herne, Bochum, Essen y Dorsten
Demografía
Población	265 885 hab. (31 avientu 2023)
Porcentaxe	100% de Münster (es)
Densidá	2533,69 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	0209
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar); UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Campo Grande (es) , Cottbus, Shajty, Newcastle upon Tyne, Olsztyn, Zenica, Büyükçekmece y Kutaisi
	gelsenkirchen.de

Gelserkichen a principios del sieglu XXI.

Vista del monte urbanu de Buer (Buerscher Stadtwald).

Gelsenkirchen [ˌɡɛlzn̩ˈkɪʁçn̩] (?·i) ye una ciudá asitiada nel estáu alemán de Renania del Norte-Westfalia, y más concretamente na zona norte de la rexón del Ruhr. La so población a fecha de 2006 yera de 267.000 habitantes.

Les primeres informaciones documentaes de Gelsenkirchen daten de 1150, anque permaneció nel anonimatu propiu d'un pequeñu pueblu hasta'l sieglu XIX, momentu en que gracies la Revolución industrial tola zona esperimentó una crecedera espectacular. En 1840, fecha del empiezu de la estracción de carbón, apenes 6.000 persones moraben en Gelsenkirchen; solamente 60 años dempués, en 1900, la cifra multiplicárase por 23, algamando los 138.000 habitantes.

A principios del sieglu XX Gelsenkirchen yera la ciudá más importante d'Europa no qu'a la minería del carbón refierse. Nesa dómina yera conocida como la "ciudá de los mil fueos" por cuenta de la gran cantidá de columnes de fumu que podíen trate sobre ella. En 1928 Gelsenkirchen fundir coles ciudaes vecines de Buer y Horst. La conurbación resultante recibió'l nome de Gelsenkirchen-Buer hasta 1930, cuando la denominación foi amenorgada a Gelsenkirchen. Mientres el III Reich Gelsenkirchen siguió siendo un importante centru de producción de carbón y de derivaos del petroleu, motivos polos que foi bombardiada polos Aliaos na II Guerra Mundial. Mientres dichu conflictu instalar nella un campamentu pa muyeres, subdivisión del campu de concentración de Buchenwald.^[1] Nel sieglu XXI yá nun hai mines en Gelsenkirchen y la ciudá busca una nueva imaxe representativa dempués d'habese vistu cutida por una de les mayores tases de desemplegu de toa Alemaña. Destacar amás qu'acueye la mayor central llétrica solar de tol país. En Gelsenkirchen-Scholven hai una central de carbón que ye famosa por cuntar coles chimenees más altes d'Alemaña, alzándose 302 metros del suelu.

Historia

Dómina antigua y medieval

Anque la parte de la ciudá conocida como Buer apaez col nome de Puira per primer vegada nun documentu de Heriberto I datáu en 1003, créese que dellos cazadores yá habitaben una llomba asitiada al norte del ríu Emscher, afluente del Rin, na Edá del Bronce, inclusive antes del añu 1000 antes de Cristu. Nun vivíen en cases como tales, sinón en pequeñes barraques construyíes unes cercanes a les otres. Darréu, los romanos invadieron la zona, siendo espulsaos polos saxones sobre'l 700 de la nuesa era. Delles otres zones que s'atopen al norte de la ciudá de Gelsenkirchen apaecen mentaes en documentos medievales, como por casu Raedese (Resse), Middelvic (Middelich, parte de Resse), Sutheim (Sutum, parte de Beckhausen) o Sculven (Scholven). Delles comunidaes de granxeros fueron identificaes más tarde como iuxta Bure ("cerca de Buer").

Foi hacia 1150 cuando surdió'l nome de Gelstenkerken o Geilistirinkirkin, coincidiendo más o menos cola construcción de la primera ilesia del pueblu en Buer. Esta ecclesia Buron ("ilesia en Buer") apaez nuna llista d'ilesies parroquiales de Teodorico Deutz. Esti asentamientu tuvo sol dominiu del Condáu de Mark.

Industrialización

Hasta mediaos del sieglu XIX, l'área de Gelsenkirchen apenes taba poblada y los sos habitantes dedicábense principalmente a l'agricultura. En 1815, dempués de tar de forma temporal so control del Gran Ducáu de Berg, la zona pasó a manes de Prusia, que la asignó a la so provincia de Westfalia. Ente que aquel Gelsenkirchen (que nun incluyía les comunidaes de la zona norte antes descrites como Buer) foi integrada nel Amt de Wattenscheid perteneciente al distritu de Bochum y de la mesma a la división gubernamental de Arnsberg, Buer constituyóse como un Amt en sí mesmu englobando a la cercana Horst, quedando incorporáu al distritu de Recklinghausen y de la mesma al de Münster. Esta distribución territorial nun sería anulada hasta 1928.

Tres el descubrimientu de carbón na rexón del Ruhr en 1840 y la consiguiente industrialización, fueron inauguraos el serviciu ferroviariu Colonia-Minden y l'Estación Principal de Gelsenkirchen. En 1868, Gelsenkirchen convertir en capital d'un Amt perteneciente al distritu de Bochum y qu'incluyía a Gelsenkirchen, Braubauerschaft (dende 1900, Bismarck), Schalke, Hessler, Bulmke y Hüllen.

Friedrich Grillu fundó la Corporación pa la Industria Químico (Aktiengesellschaft für Chemische Industrie) en Schalke en 1872, llugar onde tamién fundó l'Asociación de Minería y Siderurxa (Schalker Gruben- und Hüttenverein). Un añu más tarde y de nuevu en Schalke, él mesmu creó la Compañía de la Fábrica de Cristal y Espeyos (Glas- und Spiegel-Manufaktur AG).

Dempués de que Gelsenkirchen convertir nun importante centru de la industria pesao, recibió'l títulu de ciudá en 1875.

Gelsenkirchen convertir en ciudá

En 1885, tres la división del distritu de Bochum, Gelsenkirchen pasa a ser capital del so propiu Kreis, situación que se caltendría hasta 1926. En dichu distritu quedaron encuadraes les ciudaes de Gelsenkirchen y Wattenscheid, según les llocalidaes de Braubauerschaft (dende 1900, Bismarck), Schalke, Ückendorf, Wanne y Wattenscheid. Pocos años más tarde, en 1896, Gelsenkirchen foi dixebrada del restu del so distritu pa convertise en "ciudá independiente" (kreisfreie Stadt). En 1891, Horst foi segregada del Amt de Buer, llugar que de la mesma foi declaráu ciudá en 1911 y llogró la so "independencia" como kreisfreie Stadt al añu siguiente. Mentanto, Horst pasó a encabezar el so propiu Amt. En 1924, la comunidá rural de Rotthausen, hasta entós dependiente del distritu d'Essen, foi incorporada al de Gelsenkirchen.

En 1928 y de resultes de ciertes reformes acometíes pol gobiernu prusianu, les ciudaes de Gelsenkirchen y Buer fueron fundíes xunto col Amt de Horst nun nuevu kreisfreie Stadt llamáu Gelsenkirchen-Buer. De magar, la ciudá pasó a pertenecer al distritu gubernamental de Münster. En 1930, por conseyu de la mesma ciudá, dexóse la recuperación del nome únicu de Gelsenkirchen. Nesos momentos la ciudá acoyía a unes 340.000 persones.

En 1931, la Compañía Minera de Gelsenkirchen (Gelsenkirchener Bergwerks-Aktien-Gesellschaft) fundó la Corporación Petrolera "Gelsenberg" (Gelsenberg-Benzin-AG). Pela so parte la Compañía Minera Hibernia fundó en 1935 la planta de hidrogeneración Hydrierwerk Scholven AG GUE-Buer.

El III Reich

Desque los nazis facer col control del gobiernu alemán, Gelsenkirchen, por cuenta de la so situación nel corazón de la cuenca del Ruhr, convertir en centru de la industria bélico, yá que nun había otra ciudá más granible en tol país. Per una parte, supunxo una importante crecedera qu'oldeó colos despidos masivos acometíos poles industries nos años 20, ente que por otra la ciudá convertir n'oxetivu principal de los bombarderos aliaos mientres la Segunda Guerra Mundial, llegando a quedar esfarrapaes trés cuartes partes. Entá nel sieglu XXI pueden atopase dellos abellugos antiaéreos, incluyendo los suétanos d'edificios oficiales como la Hans-Sachs-Haus del centru o'l conceyu en Buer.

Dos sinagogues de Gelsenkirchen fueron destruyíes tres los disturbios antisemites de la Kristallnacht el 9 de payares de 1938, ente que la única qu'había en Buer foi quemada y la del centru de Gelsenkirchen práuticamente esfarrapada. Na Kristallnacht, los nazis dedicar a destruyir negocios de xudíos, según les sos viviendes y campusantos y a pegar fueu a les sinagogues. Dende 1963 una placa recuerda a los viandantes los fechos. Finalmente, en 1993 l'área foi renombrada como "llugar de la vieya sinagoga" pa consiguir 66 años dempués, el 9 de payares de 2004, l'allugamientu de la primer piedra del nuevu edificiu relixosu. El 1 de febreru abrió'l nuevu llugar de cultu tres más d'un añu d'obres, de cuenta que se convirtió nel centru de la comunidá xudía de Gelsenkichen. Ufierta capacidá pa unos 400 fieles amás d'un centru comuñal con sales de xuntes. La comunidá xudía de Gelsenkirchen cunta con unos 430 miembros.

Coles mesmes, Gelsenkirchen acoyó en 1944 un campamentu adscritu al campu de concentración de Buchenwald. Nes instalaciones de Gelsenberg Benzin AG moraron 2.000 muyeres y neñes húngares dedicaes a trabayar na planta de hidrogeneración. Unes 150 d'estes xudíes húngares morrieron^[2] nel so puestu de trabayu mientres los bombardeos de setiembre de 1944 una y bones nun teníen autorizáu l'accesu a los abellugos.

Mientres el tiempu en que Adolf Hitler encabezó'l III Reich, ente 1933 y 1945, l'alcalde de la ciudá foi Carl Engelbert Böhmer, miembru del NSDAP nomáu pal cargu pol réxime. L'Institutu d'Historia Local cuenta con una seición completa dedicada a esa etapa sol epígrafe "Gelsenkirchen en tiempos del Nacionalsocialismu".

Dempués de la Guerra

El cambéu de los tiempos: antigua Mina Nordstern y posterior sede de la compañía THS.

El 17 d'avientu de 1953 entró en servició el primer fornu de coque construyíu dempués de la Guerra. Cola implantación del sistema de códigos postales (Postleitzahlen) en 1961, Gelsenkirchen foi una de les poques ciudaes d'Alemaña Occidental que foi estremada en dos zones, Buer col códigu 4660 y Gelsenkirchen col 4650, división vixente hasta'l 1 de xunetu de 1993. La compañía propietaria de la vieya planta de hidrogeneración, Scholven-Chemie AG, fundir con Gelsenberg-Benzin-AG en 1987 formando VEBA-Oel AG. En 1987, el Papa Xuan Pablo II celebró nel Parkstadion de Gelsenkirchen una misa multitudinaria a la qu'asistieron 85.000 fieles. El pontífiz tamién foi nomáu nesa visita sociu honoríficu del FC Schalke 04.

En 1997, la Esposición Federal de Xardinos (Bundesgartenschau o BUGA) foi celebrada nos terrenes de la vieya mina de carbón de Nordstern en Horst. La última producción de coque salió de les instalaciones industriales de la ciudá'l 29 de setiembre de 1999, marcando'l fin d'un sector predominante na economía llocal mientres 117 años. Nesi mesmu añu, Shell Solar Deutschland AG abrió una llinia de producción d'equipos pa la xeneración d'enerxía solar fotovoltaica. El 28 d'abril de 2000, cerró la mina Ewald-Hugo, la postrera de carbón de la ciudá, colo que perdieron el so emplegu unos 3.000 mineros. En 2003, Buer celebró'l milésimu aniversariu de la so primer apaición nun documentu, ente que el 4 de mayu de 2004 l'equipu de fútbol llocal FC Schalke 04 celebró'l so centenariu.

A principios del sieglu XXI, Gelsenkirchen ye un centru científicu, industrial y de servicios, amás de cuntar con bones comunicaciones ya infraestructures.

Evolución demográfica

Les siguientes cifres son estimativas o bien vienen de censos y extrapolaciones oficiales de la población de Gelsenkirchen en distintos momentos.

Añu	Población
1798	sobre 350
1838	505
1871	7.825
1875	11.295
1 d'avientu de 1890 ¹	28.057
1 d'avientu de 1895 ¹	31.582
1 d'avientu de 1900 ¹	36.937
1903	138.000
1 d'avientu de 1905 ¹	147.005
1 d'avientu de 1910 ¹	169.513
1914	175.000
8 d'ochobre de 1919 ¹	168.557
16 de xunu de 1925 ¹	208.512
1928	340.077

Añu	Población
16 de xunu de 1933 ¹	332.545
17 de mayu de 1939 ¹	317.568
1945	160.000
13 de setiembre de 1950 ¹	315.460
1959	391.745
6 de xunu de 1961 ¹	382.689
31 d'avientu de 1970	347.100
30 de xunu de 1975	325.400
30 de xunu de 1980	305.600
30 de xunu de 1985	286.500
1 de xineru de 1989	287.255
30 de xunu de 1997	287.800
30 d'avientu de 2003	272.445
31 d'avientu de 2004	270.107

¹ Cifres censales

Economía ya infraestructures

Dos tranvíes antiguos disponibles pa la reapertura de la parada de Essenerstrasse en Horst

*Stadtbahn* na Estación Central de ferrocarril.

Gelsenkirchen presentar a sigo mesma como centru de la teunoloxía solar. Shell Solar Deutschland GmbH y Scheuten Solar Technology fabriquen célules fotovoltaiques en Rotthausen, anque hai munches otres grandes empreses na zona: THS GmbH, Gelsenwasser, y.on, BP Gelsenkirchen GmbH y Pilkington. Según un estudiu de la Fundación Bertelsmann, Gelsenkirchen ye, tres Leipzig, Karlsruhe y Bremen, la cuarta ciudá d'Alemaña no qu'a facilidaes pa la instalación d'empreses refierse.

Tresporte

Parada de bus, tranvía y metro en Buerer Strasse.

Les comunicaciones per carretera de Gelsenkirchen col restu del país basar nes grandes autopistes de peaxe o Bundesautobahnen A 2, A 40, A 42 y A 52, según nes autovíes federales o Bundesstrassen B 224, B 226 and B 227. En cuanto al ferrocarril destaca la Estación Central de Gelsenkirchen como puntu d'enllaz de les llinies Oberhausen-Gelsenkirchen-Herne-Dortmund y Essen-Gelsenkirchen-Recklinghausen-Münster.

Per vía fluvial puede llegase Gelsenkirchen al traviés de la Canal Rhine-Herne gracies a un puertu comercial ya industrial con un tráficu añal de 2 millones de tonelaes y una superficie acuática d'unos 1,2 km², siendo una de les mayores instalaciones portuaries fluviales d'Alemaña. Amás ta conectáu a la rede nacional de ferrocarriles (Deutsche Bahn)

El tresporte llocal de Gelsenkirchen s'estructura en delles llinies de tranvía y autobús controlaes por BOGESTRA (Bochum-Gelsenkirchener Strassenbahn AG) principalmente amás de por Vestische Straßenbahnen GmbH na zona norte, anque solamente opera servicios d'autobús. Cuenta amás con una llinia de premetro operada por EVAG (Essener Verkehrs-AG) que coneuta Buer con Essen. Les llinies de tranvía comuniquen la ciudá con Bochum y Essen. Toos estos servicios tienen integráu'l so sistema de billetes. En total en Gelsenkirchen hai tres llinies de tranvía, una de tren llixeru y 50 d'autobús.

Con ocasión de la Copa Mundial de Fútbol de la FIFA del añu 2006 fueron ameyoraes toles infraestructures de tresporte dedicaes al serviciu del Veltins AufSchalke Arena, incluyíu una fonda reforma de la Estación Central de Ferrocarril.

Medios de comunicación

Gelsenkirchen acueye la sede de la VLR o Asociación Rexistrada de la Rede Llocal de Radiu de Renania del Norte-Westfalia (Verband Lokaler Rundfunk in Nordrhein-Westfalen y.V.), según los estudios de REL (Radio Emscher-Lippe).

Ente los periódicos destacar el diariu Buersche Zeitung na cai hasta 2006, momentu en qu'ensin motivu económicu dalgunu la empresa cerró la publicación. Dende entós el periódicu Ruhr-Nachrichten, editáu en Dortmund, dedica una seición a les noticies locales. Darréu apaeció'l Westdeutsche Allgemeine Zeitung, única publicación llocal de Gelsenkirchen y que monopoliza de facto el mercáu. Coles mesmes la radio local REL informa de los sucesos locales.

Tamién se parte un periódicu gratuitu selmanal, el Stadtspiegel Gelsenkirchen, xunto con otros mensuales o irregulares como'l Familienpost o'l Beckhausener Kurier.

Educación

Parque científicu en Ückendorf (Wissenschaftspark).

Gelsenkirchen cuenta con 51 escueles primaries (36 públiques, 12 católiques y 3 evanxéliques) y 21 escueles secundaries (8 Hauptschulen y 6 Realschulen que dexen aportar a la formación profesional y 7 Gymnasien qu'amás son preparatorios pa la Universidá), según 4 Gesamtschulen (escueles ensin basar en calificaciones académiques), ente les que destaca la Gesamtschule Bismarck, única d'esta clase xestionada pola Ilesia Luterana Evanxélica de Westfalia.

La Fachhochschule Gelsenkirchen, institución universitaria fundada en 1992, cuenta con campus en Bocholt y Recklinghausen y ufierta les titulaciones d'Economía, Ciencies de la Computación, Inxeniería Física, Inxeniería Llétrica ya Inxeniería Mecánica, ente otres.

Coles mesmes Gelsenkirchen ye una de les siete ciudaes onde la Fachhochschule für öffentliche Verwaltung NRW (Universidá Politéunica Estatal de Renania del Norte-Westfalia) cuenta con instalaciones, destacando los estudios de Servicios Alministrativos Municipales, Entrenamientu Policial y Economía Alministrativa. Amás la ciudá acueye una escuela d'adultos y una biblioteca municipal con sucursales en Horst, Buer y Erle y más de 100.000 llibros, películes y CD.

Deportes

Gelsenkirchen ye la ciudá del equipu de fútbol de la Bundesliga FC Schalke 04. L'estadiu del Schalke, el Veltins-Arena, ye consideráu unu de los más innovadores construyíos ente finales del sieglu XX y principios del XXI. La so construcción deber a la eleición de la ciudá como una de les 12 sedes del Mundial de Fútbol de 2006. En concretu acoyó los partíos de primer ronda Polonia-Ecuador, Arxentina-Serbia y Montenegro, Portugal-Méxicu y Estaos Xuníos-República Checa.

Esta ciudá tamién se convirtió en sede de la final de la Lliga de Campeones en 2004, onde s'apostó la final d'ésta, Porto 3 - Mónaco 0. Ye la ciudá natal de dellos futbolistes, ente estos el xugador del Arsenal Mesut Özil y de Hamit Altintop xugador del Galatasaray y el so hermanu ximielgu Halil Altıntop xugador del Eintracht Frankfurt, del xugador del Borussia Dortmund Ilkay Gündogan y amás del porteru de la Seleición alemana de fútbol, Manuel Neuer.