Bank
| Maliyyə xidmətləri seriyasının bir hissəsi |
| Bankçılıq |
|---|
 |
Bank (fr. Banque) — fiziki və hüquqi şəxslərdən depozitlərin və ya digər qaytarılan vəsaitlərin cəlb edilməsi, öz adından və öz hesabına kreditlərin verilməsi, habelə müştərilərin tapşırığı ilə köçürmə və hesablaşma-kassa əməliyyatlarını məcmu halda həyata keçirən maliyyə-kredit təşkilatı. Hüquqi status baxımından hüquqi şəxsdir. XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycandilli mənbələrdə sərrafxana (صرافخانه) adlandırılmışdır.[1]
Bank – pul vəsaitlərinin toplanması, kreditlərin verilməsi, pulla hesablaşmaların həyata keçirilməsi, pulun emissiyası, müxtəlif qiymətli kağızların buraxılması və s. funksiyalarını yerinə yetirən iqtisadi təşkilatlardır.[2]
Bankların əsas vəzifəsi kreditorlardan borc alanlara, alıcılardan satıcılara pul vəsaitinin yönəldilməsində vasitəçilik etməkdir. Bank halidən əmanət qəbul edir və eyni zamanda kreditlər verərkən tələb olunan depozit yaradır. Kredit fəaliyyəti birbaşa bank tərəfindən və ya dolayısı ilə kapital bazarları vasitəsilə həyata keçirilə bilər.
Banklar keçirdikləri əməliyyatların xarakterinə görə emissiya və kommersiya, verilən kreditlərin xarakterinə görə uzunmüddətli və qısamüddətli, mülkiyyətin xarakterinə görə əsasən dövlət, səhmdar, kooperativ, bələdiyyə və qarışıq banklara bölünürlər. Bank sistemi pul vəsaitlərinin mərkəzləşməsini və onların borc kapitalına çevrilməsini tənzimləyir.[3]
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qədim Babildə, Misirdə, Yunanıstanda bank fəaliyyətinin olduğu etibarlı tarixi qaynaqlardan məlumdur.
E.ə. 210-cu ildə Romada sərraflarla əlaqədar bir qərar nəşr olundu. Bu qərara görə siyasi mübahisələr, dövlət idarəetməsi ilə bağlı müzakirələr aparılan forum meydanında sərraflar üçün xüsusi bir bölmə ayrılacaqdı.
Bu səbəbdən "banka" sözü bizə italyan dilidən gəlmişdir. Orta əsrlərdə italyan sərraflar işlərini yol kənarlarındakı skamyaların üzərində görərdilər. Hələ də parklarda, geniş və ağaclıq prospektlərin səki kənarlarındakı bu skamyalar italyan dilində "banco" adlanır. Bank sözü də bu "banco" sözündən yaranmışdır.
Orta əsrlərdə əhali,əsasən,qızıl və gümüş pullardan istifadə edirdilər.Bu isə təhlükəli idi,bu pulları hər zaman oğurlaya bilərdilər.Alış-verişi təhlükəsiz və rahat etmək üçün insanlar öz metal pullarını yerli zərgərə verir və bunun əvəzində ondan qəbz alırdılar.Tacirlər bu qəbzləri ödəniş vasitəsi kimi qəbul edirdilər,çünki onlar həmin qəbzləri istənilən vaxt zərgərin mağazasında qızıl pulla dəyişə bilirdilər.Zaman keçdikçə bu cür qəbzlər tacirlər və səyyahlar arasında geniş yayıldı,çünki onlar böyük miqdarda metal pul daşımaqdan azad olurdular. Bəzən zərgərlərdə çoxlu pul yığılıb qalırdı.Onlar saxlanılan qızılın bir hissəsini başqa adamlara faizlə borc verirdilər.Bu isə müasir bank işinin başlanğıcı idi."Pul pul gətirər" məsəli də elə o vaxtdan yaranıb.
Bankla bağlı terminlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Törəmə bank – nizamnamə kapitalında səsvermə hüququ verən səhmlərin əllidən çox faizi təsisçi banka və ya bank holdinq şirkətinə məxsus olan bankdır, yaxud elə bankdır ki, onunla təsisçi bank və ya bank holdinq şirkəti arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən təsisçi banka və ya bank holdinq şirkətinə onun qərarlarının qəbul edilməsinə mühüm təsir göstərmək imkanı verilir.
Bankın filialı – hüquqi şəxs olmayan, bankın olduğu yerdən kənarda yerləşən, öhdəlikləri üçün bankın özünün məsuliyyət daşıdığı, banka icazə verilmiş bank fəaliyyətinin hamısını və ya bir hissəsini həyata keçirə bilən bankın ayrıca bölməsidir.
Bankın şöbəsi - hüquqi şəxs olmayan, bankın olduğu yerdən kənarda yerləşən, öhdəlikləri üçün bankın özünün məsuliyyət daşıdığı, onun respublika ərazisində depozitlər cəlb edən və/və ya köçürmə, hesablaşma-kassa əməliyyatları aparan ayrıca bölməsidir.
Bankın nümayəndəliyi – hüquqi şəxs olmayan, bankın olduğu yerdən kənarda yerləşən, bank fəaliyyəti ilə məşğul olmağa hüququ olmayan, yalnız onun mənafelərini təmsil və müdafiə edən bankın ayrıca bölməsidir.[4]
Müasir bankçılıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müasir bankçılıq böyük bir ehtimalla 1587-ci ildə Venesiyada başlamış sayıla bilər. Bu tarixdə Venesiyada Banco de Rialto qurulmuşdu. Bu bankda pul qəbul edilir və hesabı olanların, lazım olduğu zaman pullarının qarşılığında çek yazmaları sistemi tətbiq olunurdu.
İngiltərədə 1694-cü ildə "İngiltərə Bankı" (Bank of England) qurulana qədər, zərgərlər bankir olaraq xidmət edirdilər.
ABŞ-də ilk bank 1782-ci ildə Konqresin xüsusi qanunu ilə Filadelfiyada qurulan "Şimali Amerika Bankı"dır (Bank of North America).
Dünyanın ən böyük bankları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dünyanın aktivləri toplamağa görə 10 ən böyük bankı
[redaktə | mənbəni redaktə et]31 dekabr 2007 balansına görə məlumat, The Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ başqa (onun balansı üzrə məlumat 31 mart 2006)-da məlum olur.[5]
| Tutduğu yer | Ölkə | Şirkət | Yığılmış aktiv (ABŞ mlrd.doll.) |
|---|---|---|---|
| 1 |  |
Royal Bank of Scotland | 3 783 |
| 2 |  |
Deutsche Bank | 2 954 |
| 3 |  |
BNP Paribas | 2 477 |
| 4 | |
Barclays | 2 443 |
| 5 | |
Crédit Agricole | 2 068 |
| 6 |  |
UBS | 2 007 |
| 7 | |
Société Générale | 1 567 |
| 8 |  |
ABN AMRO | 1 499 |
| 9 | |
ING Bank | 1 453 |
| 10 |  |
The Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ | 1 363 |
Bazar kapitallaşması üzrə 10 ən böyük bank
[redaktə | mənbəni redaktə et]26 iyun 2006 tarixinə məlumat (ABŞ dolları ilə).[6]
| Tutduğu yer | Ölkə | Şirkət | Bazar kapitallaşması (ABŞ mlrd.doll) |
|---|---|---|---|
| 1 |  |
Citigroup | 275 |
| 2 |  |
ICBC | 250 |
| 3 | |
Bank of America | 230 |
| 4 | |
HSBC | 200 |
| 5 | |
JPMorgan Chase | 165 |
| 6 | |
Mitsubishi UFJ | 145 |
| 7 |  |
Unicredit | 130 (2007) |
| 8 | |
Wells Fargo | 120 |
| 9 | |
UBS | 110 |
| 10 | |
Royal Bank of Scotland | 100 |
10 gəlirli bank
[redaktə | mənbəni redaktə et]2006-cı ilə görə məlumatlar (ABŞ dolları ilə)
| Tutduğu yer | Ölkə | Şirkət | Gəliri (ABŞ mlrd.doll) |
|---|---|---|---|
| 1 | |
Citigroup | 22.13 |
| 2 | |
Bank of America | 21.13 |
| 3 | |
HSBC | 14.55 |
| 4 | |
JP Morgan Chase | 14.44 |
| 5 | |
Royal Bank of Scotland | 12.1 |
| 6 | |
UBS | 9.79 |
| 7 | |
Goldman Sachs | 9.34 |
| 8 | |
Wells Fargo | 8.48 |
| 9 | |
Wachovia | 7.79 |
| 10 | |
Morgan Stanley | 7.45 |
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et] | Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ Султан-Меджид Ганиев, Русско-татарский словарь, Баку, 1909
- ↑ "DÖVLƏT MALİYYƏSİ TERMİNLƏRİ LÜĞƏTİ" (PDF). 2014-08-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-01.
- ↑ "Banklar". 2011-01-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-01.
- ↑ "Azərbaycanda kredit sistemi". 2011-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-19.
- ↑ "Bankersalmanac.com — Top 50 Banks in the World". 2009-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-04.
- ↑ http://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7226067 Arxivləşdirilib 2009-02-22 at the Wayback Machine Economistjurnalı versiyası üzrə 26 iyun 2006 il görə 10ən böyük banklar.