Groe : diforc'h etre ar stummoù

	"rannet : - d'ar 1 : en arc'hant, e bemp brizhenn erminig e sabel lammellet; - d'an 2 : e glazur vag pesketañ e arc'hant goueliet e gul, eilet ouzh kleiz gant un devenn geotet leinet gant un tour-tan en arc'hant e goulou e gul; E bevenn en arc'hant. Un eor e sabel balirant war al lodennadur hag war ar vevenn, ar rilhenn skoret a zehou gant ur vleizmor en arc'hant hag a gleiz gant ur vorvleiz ivez en arc'hant" Aozer : M. Stephan Kuzul ar Gumun : 1957

Istor

Henamzer

Abaoe ar Ragistor, 10 000 bloaz a-raok J.-K., eo poblet enez Groe. Savet eo bet ar meurvein gant tud ar mare neolitik. E-pad an Henamzer eo deuet ar Wenediz kozh (Veneti) hag ar Romaned.

Sent

Er V^vet kantved e tilestras Sant Gourziern, deuet eus Kembre, en enezenn a-raok mont da Gemperle ^[2], hag er VII^vet kantved e teuas Sant Tudi eus Kembre ivez.

IX^vet kantved ha X^vet kantved

Vikinged a oa e Groe. Kavet e voe ur bez viking e 1906 en enezenn.

Dispac'h Gall

Melestradurezh: krouet e voe kumun Groe e 1790; e Kanton Porzh-Loeiz hag e Bann Henbont e oa ^[3]. Brasaet e voe Kanton Porzh-Loeiz gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801), dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e voe Groe en Arondisamant an Oriant krouet e 1800 ^[4].

Brezel-bed kentañ

Ur c'hamp-bac'h a voe digoret er gumun e 1914 evit derc'hel enbroidi eus ar stadoù o stourm ouzh Bro-C'hall ennañ^[5]^[6]^[7].
174 gwaz eus Groe a varvas abalamour d'ar brezel, 48 anezhe war vor^[8].
1923: krouet e voe Kanton Groe ^[9]^[10], Groe o vout e gumun nemeti.
19-20 a viz Gwenholon 1930: c'hwec'h bag kollet, mervel a ra etre 34 ha 38 pesketour eus Groe abalamour d'ar gorventenn, o lezel 22 intañvez ha 38 emzivad war o lerc'h^[11]^[12].
2-3 a viz C'hwevrer 1939: 180 mui 280 repuad o tont eus Spagn a zilestras e Groe a-raok bout kaset da Borzh-Loeiz^[13].

Eil Brezel-bed

Soudarded alaman e Porzh-Tudi.

Nijerezioù ar Re Gevredet aet d'ar strad

Ur c'harr-nij (Lancaster I marilhet R 5493 ha kodet KM-M) eus Aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) a gouezhas e donvor Groe d'ar 24 a viz Meurzh 1942: mervel a reas ar seizh milour eus ar Rouantelezh-Unanet hag ar milour aostralian a oa ennañ; ne voe ket adkavet o c'horfoù^[14].
Ur c'harr-nij (Hampden I marilhet A 158 ha kodet VN-?) eus Aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) a gouezhas e Groe d'ar 25 a viz Meurzh 1942: mervel a reas ar pevar nijour a oa ennañ; douaret int bet e bered Kerantreizh en Oriant^[15].
D'an 23 a viz Gwenholon 1943 e kouezhas ur c'harr-nij B-17 eus aerlu SUA (United States Army Air Forces) e Groe; lazhet e voe an dek nijour eus e baread^[16].
D'ar 14 a viz Eost 1944 e kouezhas un nijerez (Mosquito VI marilhet HR259 ha kodet DM-Q) eus aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) e Groe^[17].

Traoù all

E miz Du 1942 e voe bac'het 293 den en ur c'hamp savet nepell ouzh ar vered gant an Aozadur Todt, rediet e vezent da labourat evit sevel Moger ar Meurvor Atlantel; gwallgaset e vezent gant ar warded, 46 anezhe a varvas edan daou viz, en o mesk daou Bolonad yuzev, bet drouklazhet d'an 13 a viz Kerzu 1942 ^[18]^[19]^[20].
E Sankenn an Oriant edo Groe ^[21].
Dieubet e voe Groe d'an 10 a viz Mae 1945 goude emzaskoridigezh an Alamaned, prizoniet e voe 11 ofisour ha 559 is-ofisour ha milour ordin ^[22].

Anv P. Baron eus Groe ouzh monumant ar re fuzuilhet e Porzh-Loeiz

D'an 23 a viz Mae 1945 e voe kavet korf marv un den eus ar gumun e-tal gwikadell Porzh-Loeiz. Er Rezistañs e oa; fuzuilhet e oa bet gant al lu alaman^[23].
Mervel a reas 50 den eus ar gumun abalamour d'ar brezel ^[24].

Brezel Aljeria

Pevar gwaz a varvas ^[25].

Monumantoù ha traoù heverk

Mein-veur niverus : lec'hioù (pe zaolioù-maen) anvet "Men Cam", "Men Yann" ha "Vagouar-Huen". Peulvini Kêrlard ha Kêrglavezig. Bezioù kozh.
Ur bez viking (IXvet-Xvet kantved), bet kavet e 1906, ennañ ur Viking a renk uhel.
Arouezva Beg-Melen. Tour-tan Penn Maen.
Tiez pesketaerien en ar pennkêrioù. Feunteunioù ha poulloù-kannañ.
Iliz Sant-Tudi XIvet kantved. Chapelioù XVIIIvet kantved ha XIXvet kantved: an Dreinded (er vourc'h), Itron Varia Kalmean, Sant-Leonard (e Kelwid), Itron Varia Plasmanek (e Lokmaria).
Ekomirdi Groe: istor, bleuñvoù, loened, douarouriezh, maenoniezh.
Mirva naturel ha douarouriel. Toull-an-Ifern. Toull-ar-Gurun. Groc'h-ar-Meot.
Monumant ar re varv.

Douaroniezh

14 km² eo gorread Enez Groe. An enezenn vrasañ eus Breizh eo goude ar Gerveur.

8 km hirder ha 3 km ledander dezhi.

Emdroadur ar boblañs

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

Armerzh Groe e 1893


Rummadoù	Bro-C'hall	Groe
Niver ar rollidi	93 809	1 650
Niver ar bigi-pesketa	26 325	252
Fard e tonelloù	174 229	5 094
Dastumad (talvoudegezh e Lurioù gall)
Brezhili fresk	4 266 532	24 560
Sardin	12 481 831	56 000
Toun	2 577 434	1 055 000
Ligistri ha grilhed-traezh	3 410 338	185 000
Chevr	1 623 162	2 250
Pesked fresk	35 602 325	-
Bezhin ha temz	5 921 770	4 414

^[26]

Brezhoneg

Grammaire structurale du Breton de l'ile de Groix, Elmar Ternes

E 2018 e vefe daou vrezhoneger en enez. Devezhioù deskiñ brezhoneg zo bet eno gant UDB

Tud

Guntiern, manac'h ha sant brezhon deuet eus Kembre.
Tudi, manac'h ha sant brezhon deuet eus Kembre.
Henry Moret livour gall, 1856-1913.

Tud bet ganet eno

Yann-Bêr Kalloc'h, barzh, d'an 21 a viz Gouere 1888 e Groe hag aet da anaon d'an 10 a viz Ebrel 1917 en Urvillers, war an talbenn, e-pad ar Brezel-bed kentañ.
Firmin Tristan (25 a viz Meurzh 1886-10 a viz Meurzh 1965 e Santez-Elen), maer ar gumun, kuzulier Kanton Groe ha kannad ar Mor-Bihan e Kambr an deputeed ^[27].

Arzourien bet awenet gant Groe

Livourien: Germaine Gardey.
Kanerien : Gilles Servat en-deus skrivet ur ganaouenn "L'île de Groix".
Skrivagnerien: Lucien Gourong (ganet e 1943), konter ha beajour

Sportoù

Kampionad pouleñvat : https://www.letelegramme.fr/morbihan/ile-de-groix/samedi-8e-edition-du-championnat-du-monde-de-godille-29-08-2018-12064189.php.

Liammoù diavaez

Skeudennoù

Porzh Tudi, porzh pennañ an enez
Porzh Tudi e-pad an Eil brezel-bed
Porzh Tudi
Bigi e Porzh Tudi
Poull-kannañ
Tour-tan Beg ar C'hizhier
Traezheg
Tour-tan Penn-Maen
Penn Maen
Traezheg
Lokmaria
Gwel eus Groe

Livadennoù gant Henry Moret

Henry Moret : Groe (1891)
Henry Moret : Aod Enez Groe
Henry Moret : Enez Groe e-dan an erc'h (1892)

Dave ha notennoù

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé (pajenn 24), e ti an aozer, 1939
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113
↑ Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun
↑ diwar ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995
↑ kalz anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"
↑ 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, ar Faoued, 1998, pajenn 135
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113
↑ Lucien Gourong
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Histoire de l'île de Groix
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Pertes USAAF
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011
↑ Shoah en Bretagne
↑ La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong
↑ Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 587
↑ Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 622
↑ René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 315-316
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv
↑ La Croix de l'Ile de Groix, 2 a viz Eost 1896
↑ Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé (pajenn 24), e ti an aozer, 1939

[3] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113

[4] Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun

[5] war ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995

[6] z anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"

[7] 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, ar Faoued, 1998, pajenn 135

[8] Histoire de l'île de Groix

[9] Cassini - EHESS - Groe - Fichenn ar gumun

[10] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 113

[11] Lucien Gourong

[12] Histoire de l'île de Groix

[13] Histoire de l'île de Groix

[14] Pertes RAF Morbihan

[15] Pertes RAF Morbihan

[16] Pertes USAAF

[17] Pertes RAF Morbihan

[18] Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011

[19] Shoah en Bretagne

[20] La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong

[21] Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 587

[22] Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 622

[23] René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 315-316

[24] rialgenweb - Monumant ar re varv

[25] rialgenweb - Monumant ar re varv

[26] La Croix de l'Ile de Groix, 2 a viz Eost 1896

[27] Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

@@ Linenn 63: / Linenn 63: @@
 * D'ar [[14 Eost|14 a viz Eost]] [[1944]] e kouezhas un nijerez (''[[De Havilland DH.98 Mosquito|Mosquito]] VI'' marilhet HR259 ha kodet DM-Q) eus [[aerlu]] ar [[Rouantelezh-Unanet]] ([[Royal Air Force]]) e Groe<ref> [http://www.absa3945.com/Pertes%20Bretagne/Morbihan/pertes_raf_morbihan.html Pertes RAF Morbihan]</ref>.
 ==== Traoù all ====
-* E miz Du 1942 e voe bac'het 293 den en ur c'hamp savet nepell ouzh ar vered gant an [[Aozadur Todt]], rediet e vezent da labourat evit sevel [[Moger ar Meurvor Atlantel]]; gwallgaset e vezent gant ar warded, 46 anezhe a varvas edan daou viz, en o mesk daou Bolonad yuzev, bet drouklazhet d'an 13 a viz Kerzu 1942 <ref> Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011 </ref><ref> [http://peterstaaden.de/ilanbraun/body_shoah_en_bretagne.htm Shoah en Bretagne] </ref>  <ref> [http://www.luciengourong.com/site/?p=118 La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong] </ref>.
+* E miz Du 1942 e voe bac'het 293 den en ur c'hamp savet nepell ouzh ar vered gant an [[Aozadur Todt]], rediet e vezent da labourat evit sevel [[Moger ar Meurvor Atlantel]]; gwallgaset e vezent gant ar warded, 46 anezhe a varvas edan daou viz, en o mesk daou Bolonad yuzev, bet drouklazhet d'an 13 a viz Kerzu 1942 <ref> Meur a aozer, "A la découverte des fortifications de l'île de Groix", Embannadurioù Histoire et fortifications, miz Gouere 2011 </ref><ref> [http://peterstaaden.de/ilanbraun/body_shoah_en_bretagne.htm Shoah en Bretagne] </ref><ref> [http://www.luciengourong.com/site/?p=118 La Guerre 39-45 1ère partie : 39-43 Lucien Gourong] </ref>.
 * E [[Sankenn an Oriant]] edo Groe <ref> [[Roger Leroux]], ''Le Morbihan en guerre 1939-1945'', Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 587 </ref>.
 * Dieubet e voe Groe d'an 10 a viz Mae 1945 goude emzaskoridigezh an Alamaned, prizoniet e voe 11 ofisour ha 559 is-ofisour ha milour ordin <ref> [[Roger Leroux]], ''Le Morbihan en guerre 1939-1945'', Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 622 </ref>.

Stumm eus an 13 Du 2019 da 05:52

Ardamezioù