Nalěśe
Za tym, až nalěśe na pódpołdnjowej abo pódpołnocnej połkuli kněžy, se mjazy pódpołnocnym a pódpołdnjowym nalěśim rozeznawa. Dla drogujucego cenitowego stawa słyńca mjazy pódpołdnjoweju a pódpołnocneju wobrotneju šyrinu wóspjetujo se nalěśe w kuždej hemisferje w lětnem turnusu. Togodla jo teke móžne, z pódpołdnjowego nalěśa pódpołnocnu nazymu slědowaś a nawopak.
Casowy rum
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Zachopjeńk nalěśa se móžo pak astronomiski, toś pó połoženju zemje k słyńcu, pak se fenologiski pó stadiumje wuwiśa rostlinow póstaj.
Astronomiski zachopina se z nalětnym ekwinoktiumom:
- na pódpołnocnej połkuli 20. abo 21., w rědkich padach južo 19. měrca
- na pódpołdnjowej połkuli 22. abo 23. septembra
Z astronomiskim zachopjeńkom lěśa k lětnemu zawrośenju słyńca 21. junija se kóńcy nalěśe něnto pśecej na samskem dnju.
Pó fenologiji zachopina se nalěśe z prědnym kwiśenim regionalnje rozdźělnych družynow rostlinow. W pódpołnocnej hemisferje to zastupi powšyknje w mjasecach měrc, apryl a maj, w pódpołdnjowej hemisferje pak w septembrje, oktobrje a nowemberje.
W srjejźnej Europje zachopina se pótakem pódnalěto južo z prědnym kwiśenim sněgulkow, dopołne nalěśe jo pak akle z zachopjeńkom kwiśenja jabłušcynami dośěgnjone.
Toś ten casowy rum, w kótaremž pśiroda wóžywjujo, se w nimskem rěcnem wužywanju teke ako Frühjahr wóznamjeni.
W meteorologiji nalěśe zachopina se pśecej 1. měrca. Wóno bu z pśicynow wěcej jadnorego wjeźenja statistika na prědny źeń mjaseca scynjone a jo (meteorologiski glědane) – kaž teke tśi druge lětne case lěto, nazyma a zyma – dokładnje tśi mjasece dłujke. Tak se mógu lětne case wěcej jadnory do „suche“, „góruce“, „zymne“ atd. rozdźěla.
Wucynk na cłowjeka
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Z stupajucej swětłowej intensiwnosću se wósebnje pśi primitiwnych ludach wěcej serotonina a dopamina wusypuju (w ciwilizowanych kulturach se njezměnijo pśez wuměłsku swěcu pśiwzeta swětłowa intensiwnosć). Toś te se staraju za w cełku lěpše strowotny staw a wustatkuju lažku euforiju. Teke žycenje pó partnera jo pśi nejwětšych ludach w nalěśu mócne, wowołowany mjaz drugim pśez pówušone wusypowanje hormonow. To jo pak wědomnostnje njeje dopokazane. Zazdaśim graju optiske powabki pśez lažčejšu drastwu wětšu rolu.
Na rozdźěl wót toś tych tak mjenjowanych nalětnych cuśow nastanjo pśi někotarych ludach nalětna mucnosć. Toś ta se pśedewšym hyšći mócnje w kšwi eksistěrujucemu spańskemu hormonoju melatonin pśipišo, ale jo dokładna pśicyna hyšći njewujasnjona.
Lubowarjow pśirody a drogowarjow pśiwabjaju cesćej do pód gołe njebjo, a wjele gromaźi nalětne zela (na pś. kobołkojty pyšny kobołk) za wobnowjenje pódnalěśneje kuchniny.
Glědaj teke
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- Fenologija wopśimjejo pśednalěśo, prědne nalěśo a dopołne nalěśe
- Frühling, Sommer, Herbst, Winter… und Frühling (Film)
- Le sacre du printemps, Ballett von Igor Strawinski
- Styri lětne casy, prědna sajźba; wiolinowy koncert wót Antonio Vivaldi
- Primavera (nalěćo), mólba wót Botticelli
Eksterne wótkaze
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Commons: Nalěśe – Zběrka wobrazow, widejow a audio-datajow