Diospiro
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||
| ||||||||||||
Sinonimoj
| ||||||||||||
|
[1] | ||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||
Diospiro[2] (Diospyros) estas genro de proksimume 450–500 specioj de falfoliaj kaj ĉiamverdaj arboj. La plimulto estas indiĝenaj en la tropikoj, kun nur kelkaj specioj kiuj estas disvastiĝintaj en la mezvarmaj regionoj. Ili estas komune konataj kiel ebono-arboj. La genra nomo estas derivita de la grekaj vortoj διός (dios), signifante "de Zeŭso" kaj πυρός (piros), signifante "fajro" aŭ "greno"[3] kaj origine rilate al kaŭkaza diospiro (D. lotus). En Barato, ĝi estas konata kiel la pasandu-arbo.
Ekologio
[redakti | redakti fonton]Diospiraj specioj estas gravaj kaj okulfrapaj arboj en multaj el siaj indiĝenaj ekosistemoj, kiaj ekzemple la malaltaĵaj tropikaj sekaj arbaroj de la praa Granda Maui en Havajo [4], la hirkaniaj-kaspiaj miksaj arbaroj, la sekaj deciduaj arbaroj de Katiarbar-Gir, la ludovik-insularaj pluvarbaroj, la madagaskaraj malaltaĵaj arbaroj, la narmad-valaj sekaj deciduaj arbaroj, la novgvineaj mangrovoj aŭ la sudokcident-ghataj montaraj pluvarbaroj.
La frukto estas riĉa je taninoj kaj tial la plej multaj herbovoruloj evitas ĝin kiam nematura; kiam matura la fruktoj tamen estas fervore manĝitaj de multaj bestoj, kiel ekzemple de la malofta Cephalophus adersi (bovedoj).
La raŭpoj de multaj lepidopterospecioj uzas la foliaron kiel nutraĵon :
Arctiidae:
- Eupseudosoma aberrans
- Eupseudosoma involutum
- Hypercompe indecisa
Geometridae:
- Gymnoscelis rufifasciata
Limacodidae:
- Monema flavescens
Lycaenidae:
- Neopithecops zalmora
- Charaxes khasianus (ĉe D. natalensis)
- Dophla evelina (ĉe D. candolleana)
Saturniidae:
- Actias luna
- Callosamia promethea
- Citheronia regalis (ĉe D. virginiana)
Tortricidae:
- Cnephasia jactatana
Ekonomie signifa plantomalsano kiu infektas multajn diospirajn speciojn (D. hispida, D. kaki, D. lotus, D. texana, D. melanoxylon) kaj verŝajne aliajn, estas la askofungo Pseudocercospora kaki, kiu kaŭzas foli-punktan malsanon.
Homa uzado
[redakti | redakti fonton]
La genro inkludas plurajn plantojn de komerca graveco, aŭ por ilia manĝebla frukto (persimono) aŭ por ilia ligno (ebono). Tiuj ĉi specioj estas komerce dividitaj en du grupojn: la pura nigra ebono (precipe de D. ebenum, sed ankaŭ pluraj aliaj specioj), kaj la striata ebono aŭ kalamandro-ligno (de D. celebica, D. mun kaj aliaj). La plej multaj specioj en la genro produktas malmultaj aŭ neniu el tiu nigra ebon-speca ligno; ilia malmola ligno (ekzemple pri D. virginiana) povas tamen esti uzita sur pli limigita bazo.
Folioj de D. melanoxylon estas uzitaj por ruli sudaziajn bidio-cigaredojn. Pluraj specioj estas uzitaj en herbokuracado, kaj D. leucomelas produktas la multflankan medicinan kunmetaĵon betulinan acidon.
Kvankam abeloj ne ludas ŝlosilan rolon kiel polenantoj, en plantejo diospiro povas esti de iu uzo kiel mieloplanto. D. mollis, loke konata kiel mặc nưa, estas uzita en Vjetnamujo por tinkturfarbi la faman nigran lãnh Mỹ-silkon de Tanĉaŭ-Distrikto.
Tiuj arboj estas bonkonataj en sia indiĝena arealo, kaj sekve multe uzitaj kiel floraj emblemoj. En Indonezio, D. celebica (Makasar-ebono, konata loke kiel eboni) estas provinca arbo de Centra Sulaveso, dum ajan kelikung (D. macrophylla) estas tiu de Okcidenta Nusa-Tengaro. La emblemo de la japana insulo de Iŝigaki estas la jaejama kokutan (D. ferrea). En Tajujo, D. decandra estas la provinca arbo de la provincoj Ĉantaburi kaj Nakonpatom, dum D. malabarica estas tiu de Angtong-Provinco. La nomo de la taja distrikto Tatako-Distrikto laŭlitere signifas "Distrikton de la diospiro-piero" laŭ fama loka kunveno-punkto.
Specioj
[redakti | redakti fonton]
- Diospyros abyssinica [5]
- Diospyros acocksii (De Winter) De Winter
- Diospyros acris
- Diospyros affinis Thwaites
- Diospyros apeibacarpos Raddi
- Diospyros armata
- Diospyros attenuata Thwaites
- Diospyros australis
- Diospyros austroafricana De Winter
- Diospyros barberi
- Diospyros batocana Hiern
- Diospyros blancoi (Filipinoj)
- Diospyros brandisiana Kz.
- Diospyros canaliculata (= D. cauliflora, D. xanthochlamys)
- Diospyros candolleana
- Diospyros caribaea (A.DC.) Standl.
- Diospyros castanea (Craib) Fletcher
- Diospyros cathayensis Steward (= D. sinensis)
- Diospyros cauliflora Blume
- Diospyros celebica
- Diospyros chamaethamnus
- Diospyros chloroxylon
- Diospyros clavigera C.B.Clarke
- Diospyros confertifolia
- Diospyros compacta (R.Br.) Kosterm.
- Diospyros consolataei
- Diospyros conzattii Standl.
- Diospyros crumenata Thwaites
- Diospyros crassiflora Nesbitt
- Diospyros crassinervis (Krug & Urb.) Standl.
- Diospyros decandra Lour.
- Diospyros densiflora
- Diospyros dichrophylla (Gand.) De Winter
- Diospyros digyna
- Diospyros ebenum - Ebona diospiro
- Diospyros elliptica (J.R.Forst. & G.Forst.) P.S.Green
- Diospyros eriantha Champ. ex Benth.
- Diospyros fasciculosa
- Diospyros ferrea (Willd. ) Bakh.f.
- Diospyros fischeri
- Diospyros geminata
- Diospyros glabra (L.) De Winter
- Diospyros glandulosa Lace
- Diospyros glaucifolia F.P.Metcalf
- Diospyros gracilipes (Madagaskar)
- Diospyros grisebachii (Hiern) Standl.
- Diospyros guianensis (Aubl.) Gürke
- Diospyros halesioides Griseb.
- Diospyros hillebrandii
- Diospyros hispida DC.
- Diospyros humilis
- Diospyros ierensis Britton
- Diospyros inconstans Jacq. (= D. psidioides)
- Diospyros inhacaensis F.White
- Diospyros insignis Thwaites
- Diospyros insularis Bakh.f
- Diospyros japonica Siebold & Zucc.
- Diospyros juruensis A.C.Sm.
- Diospyros kaki - Kakinoko-diospiro, Japania persimono
- Diospyros kirkii Hiern
- Diospyros kurzii
- Diospyros lanceifolia
- Diospyros leucomelas
- Diospyros littorea (R.Br.) Kosterm.
- Diospyros lokohensis
- Diospyros longibracteata Lecomte
- Diospyros lotus lotusdiospiro - Kaŭkaza diospiro (vidu la apudan foton)
- Diospyros lycioides Desf.
- Diospyros lycioides ssp. guerkei (Kuntze) De Winter
- Diospyros lycioides ssp. lycioides
- Diospyros lycioides ssp. nitens (Harv. ex Hiern) De Winter
- Diospyros lycioides ssp. sericea (Bernh.) De Winter
- Diospyros mabacea
- Diospyros macrocalyx (= D. loureiroana)
- Diospyros macrophylla Blume
- Diospyros major (G.Forst.) Bakh.f.
- Diospyros major var. ebenus f. australiensis
- Diospyros malabarica (Desr.) Kostel. (= D. embryopteris, D. peregrina)
- Diospyros maritima Blume
- Diospyros marmorata R.N.Park.
- Diospyros melanida
- Diospyros melanoxylon [6]
- Diospyros mespiliformis
- Diospyros mindanaensis Merr. (= D. rosenbluthii)
- Diospyros mollis Griff.
- Diospyros montana Roxb. (= D. cordifolia, D. montana var. cordifolia) - Tandamo
- Diospyros moonii Thwaites
- Diospyros morrisiana Hance
- Diospyros multiflora
- Diospyros mun
- Diospyros natalensis (Harv.) Brenan
- Diospyros natalensis ssp. natalensis
- Diospyros natalensis ssp. nummularia (Brenan) F.White
- Diospyros nitida Merr.
- Diospyros oblongifolia (Thwaites) Kosterm.
- Diospyros oldhamii Maxim. (= D. taitoensis)
- Diospyros oleifera Cheng
- Diospyros pallens (Thunb.) F.White
- Diospyros papuana Valeton ex Bakh.f.
- Diospyros pavonii
- Diospyros pentamera
- Diospyros philippinensis A.DC.
- Diospyros phlebodes (A.C.Sm.) A.C.Sm.
- Diospyros pilosanthera Blanco
- Diospyros piscatoria Gürke
- Diospyros poeppigiana
- Diospyros pyrrhocarpa Miq.
- Diospyros quaesita Thwaites
- Diospyros rhombifolia
- Diospyros ridleyi Bakh.f. (= D. crumenata auct. non Thwaites, D. pyrrhocarpa auct. non Miq., D. pyrrhocarpa var. andamanica, D. pyrrhocarpoides)
- Diospyros rosei Standl.
- Diospyros rotundifolia Hiern
- Diospyros rubra Lecomte
- Diospyros rumphii Bakh.f. (= D. macassar, D. utilis Koord & Val. (non Hemsl.))
- Diospyros samoensis A.Gray
- Diospyros sandwicensis
- Diospyros sapota Roxb.
- Diospyros sericea DC.
- Diospyros seychellarum Seychelles
- Diospyros siamang (= D. elliptifolia)
- Diospyros simii (Kuntze) De Winter
- Diospyros sintenisii (Krug & Urb.) Standl.
- Diospyros sonorae Standl.
- Diospyros subrotata
- Diospyros subtruncata Hochr.
- Diospyros sundaica Bakh.f. (= D. pseudoebenum)
- Diospyros sylvatica Roxb.[7]
- Diospyros tessellaria Poir.
- Diospyros texana - Teksasa diospiro
- Diospyros trichophylla (= D. pruriens)
- Diospyros tutcheri Dunn
- Diospyros venosa Wall. ex DC. (= D. hermaphroditica
- Diospyros villosa (L.) De Winter
- Diospyros virginiana - Virginiana diospiro [8] - Usona diospiro
- Diospyros vitiensis
- Diospyros vitiensis var. longisepala (Gillespie) A.C.Sm. (= D. globosa
- Diospyros whyteana (Hiern) F.White
- Diospyros tomentosa
- Diospyros sp. 'Bamaga'
- Diospyros sp. 'Mt Lewis'
- Diospyros sp. 'Mt Spurgeon'
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ USDA (1998)
- ↑ Plena Ilustrita Vortaro 2002, p. 241
- ↑ Austin, Daniel F.. (2004) Florida Ethnobotany. CRC Press, p. 267. ISBN 9780849323324.
- ↑ The Nature Conservancy 2004 : Long-Range Management Plan Fiscal Years 2005–2010, Hawaii Department of Land & Natural Resources Natural Area Partnership Program Arkivigite je 2011-06-16 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Jos-altebenaĵa arbara-herbeja mozaiko
- ↑ Narmad-valaj sekaj deciduaj arbaroj
- ↑ Nordokcident-ghataj humidaj deciduaj arbaroj
- ↑ Sudorient-usonaj koniferaroj
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- angle United States Department of Agriculture (USDA) (1998): Germplasm Resources Information Network – Diospyros Arkivigite je 2014-10-30 per la retarkivo Wayback Machine. Version of 1998-APR-28. Retrieved 2009-JAN-12.
