Fenilzetonuriametabolismoaren jaiotzetiko gaixotasun genetikoa da, autosomiko eta azpirakorrarena. Akatsa fenilalanina hidroxilasa (PAH) entzimaren defizientzia batean datza. Honen ondorioz fenilalanina ez da metabolizatzen eta gorputzean metatzen da atzerapen mental bat eraginez. Oso goiz detektatzea ezinbestekoa da tratamendua eraginkorra izateko eta sintomak saihesteko.
1934an Fölling doktoreak fenilalanina inplikatuta zegoen gaixotasun metaboliko bat aurkitu zuen non arazo neurologiko larriak sortzen ziren. Imbecillitas phenylpyruvica deitu zuen. Urte batzuk beranduago Jervisek, gaixotasuna ikertu ondoren, akatsa fenilalaninaren metabolismoan zegoela ondorioztatu zuen, PAH entziman hain zuzen ere. 1980ko hamarkadan entzimaren genea aurkitu eta isolatu zen.
Gaixotasunaren sintoma nagusia atzerapen mentala da, larritasun aldakorrekoa. Ezaugarri fisikoei dagokionez ez dira oso nabariak baina oro har arazo neuromotoreak, pigmentazio arazoak, usain berezia... dituzte.
Hasieran haurrak normalak dira jaiotzaren momenturaino amak bere metabolismoaz arduratu delako baina 1 urterekin atzerapen mentala ikuskor eta atzeraezina da
Fenilalaninaren metabolismo normalean PAH entzimak fenilalanina tirosina bihurtzen du tetrahidrobiopterina (BH4) kofaktorea oxidatuz. Hau gibelan gertatzen da. Bide normala blokeatzen bada fenilalanina odolean eta beste ehun batzuetan metatuko da (hiperfenilalanemia) baina honetaz gain bide metaboliko sekundario batzuk aktibatuko dira zeinen metabolitoak (azido fenilpirubikoa...) txisan aurkituko diren.
Bide normala blokeatuta egoteko bi arrazoi daude:
PAHren urritasuna (aktibitate ia nulua, entzimopatia)
Gaixotasun autosomiko eta azpirakorra denez gutxienez bi gurasoak eramaileak izan behar dira haurra gaixoa izateko (de novo mutazioak oso arraroak). 1/10000ko intzidentzia dauka baina hau aldatzen da eskualdeen arabera.
PKUren gene eragileak bi dira:
PAH entzima: (12q22-q24.1) Nahiko handia (90Kb, hauetatik 2.4Kb kodetzaileak) da eta 524 mutazio desberdin ezagutzen dira, gehienak missense eta delezioak
DHPR entzima: (4p15.31)
Gaixotasun bera sortzeko gene bat baino gehiago daudenez geneen arteko elkarrekintzak gerta daitezke. Horrela posiblea da bi gurasoak gaixo izanda haur guztiak normalak izatea: guraso bakoitzak gen bat mutatua duenez haurrak bi geneekiko heterozigotoak izango dira baina ez gaixoak.
Emakume fenilzetonuriko bat haurdun geratzean nahiz eta fetua genetikoki osasuntsu izan fenilalanina kontzentrazio altuko ingurune batean garatzen denez PKU antzeko fenotipo bat garatzen du (atzerapen mentala, mikrozefalia…). Arazo hau konpontzeko haurdunaldia hasi baino 3 hilabete lehenago amari dieta berezi bat jartzen zaio fenilalanina maila jaisteko eta modu honetan haurra osasuntsu jaiotzeko.
Bi asteko ume bati odol lagina hartzen, fenilzetonuria testa egiteko.
Diagnostiko goiztiarra oso garrantzitsua da sintomatologia guztia, batez ere atzerapen mentala, ekidin ahal delako bizitzako lehenengo egunetan tratatzen bada. Horretarako jaioberri guztiei Guthrie proba egiten zaie: orpotik odol pixka bat ateratzen zaie fenilalanina mailak neurtzeko. Proba positiboa izatekotan umeari tratamenduan jartzen zaio, fenilalanina baxuko dieta batean datzana.
, amino acid metabolic disorder (en) 
Datuak: Q194041
Multimedia: Phenylketonuria / Q194041