Mérida

Mérida; Mérida
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Extremadura
Probintzia	Badajozko probintzia
Alkatea	Antonio Rodríguez Osuna (en)
Izen ofiziala	Mérida; Méria
Jatorrizko izena	Mérida
Posta kodea	06800
INEk ezarritako kodea	06083
Herriburua	Mérida city (en)
Geografia
Koordenatuak	38°54′57″N 6°20′00″W / 38.915833333333°N 6.3333333333333°W
Azalera	865,6 km²
Altuera	217 m
Mugakideak	Cáceres, Badajoz, Almendralejo, Aljucén, Alange, Santa Amalia, Guareña, San Pedro de Mérida, Valverde de Mérida, Trujillanos, Mirandilla, El Carrascalejo, Don Álvaro, La Zarza, Villagonzalo, Torremejía, Aceuchal, Solana de los Barros, Lobón, Montijo, Torremayor, La Garrovilla, Esparragalejo, Arroyo de San Serván, Calamonte, La Roca de la Sierra, Puebla de Obando, Cordobilla de Lácara, Carmonita, Montánchez, Alcuéscar, Arroyomolinos eta La Nava de Santiago
Demografia
Biztanleria	59.461 (2023); 137 (2022)
Dentsitatea	69 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1834
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Mérida, Estorga, Mérida eta Mérida (udalerria)
Matrikula	EX
	merida.es

Artikulu hau Extremadurako hiriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Mérida (argipena)».

Mérida (extremadureraz: Méria) Extremadurako hiriburua eta bertako hirugarren udalerririk populatuena da, Badajoz eta Cáceresen atzetik. 53.915 biztanle zituen 2006an.

Badajozko probintziaren iparraldean dago kokatuta, eta Guadiana ibaiak zeharkatzen du hiria. Erromatarren garaian Emerita Augusta zuen izena.

Klima

Datu klimatikoak (Mérida, 1981-2010 bataz bestekoak)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	14.0	16.1	20.1	21.6	25.9	31.6	34.8	34.7	30.6	24.4	18.3	14.5	23.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	8.9	10.5	13.4	15.2	18.9	23.6	26.3	26.3	23.2	18.3	13.0	9.9	17.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.8	4.8	6.8	8.7	11.9	15.7	17.8	17.8	15.9	12.2	7.6	5.3	10.7
Euria (mm)	51.4	40.7	33.2	49.2	43.0	15.3	3.6	5.7	25.4	61.4	69.3	69.3	467.5
Euri egunak (≥ 0.1 mm)	10.3	9.4	8.2	8.9	7.7	2.4	0.9	1.7	4.6	9.8	9.9	12.5	86.3
Iturria: World Meteorological Organization^[1]

Demografia

Biztanleriaren bilakaera

Hona hemen biztanleria auzoz auzo, INEren arabera.

Herria	Biztanleak (2016)^[2]	Gizonak	Emakumeak
Campomanes	17	9	8
Carrión	14	9	5
El Prado	5	2	3
El Vivero	139	68	71
Estación de Aljucén	8	3	5
Estación de El Carrascalejo	4	2	2
Mérida	58.519	28536	29983
Miralrio	93	44	49
Proserpina	227	124	103
Psiquiátrico	103	67	36
Virgen de la Luz	28	14	14

Historia

Merida historiaurrean

Gaur egungo Merida hiriaren kokaleku den naturgunea, Kalbario eta San Albineko muinoen artean, Guadiana eta Albarregasen ibilguak alboetan zituena, oso leku egokia izan zen giza taldeak ezartzeko, fruituak biltzeari, ehizari eta arrantzari esker iraun zutenak. Behe eta Erdi Paleolitotik Guadianaren arroan aurkitutako hondakin materialek agerian uzten dute espazio horretan giza okupazioak daudela, eta hori egiaztatu ahal izan da garai horietako industria litikoen aztarnak agertu direlako Moreriasko arkeologia-eremuan eta egungo Bodegones eta Abadia auzoek okupatutako eremuetan.

Neolito eta Kalkolitoaren amaierara arte ez da dokumentatuko, berriz ere, biztanle-kokalekua, Arayako hurbileko kokalekuak erakusten duen bezala, eta bertako udalerriko labar-pintura eskematikoen lagin ugariak.

Fundazioa eta erromatarren garaia

Ikusi Augusta Emerita

Gehien hedatutako eta jarraitutako iritziaren arabera, hiria Publio Karisio legatuak sortu zuen, K. a. 25ean, Colonia Iulia Augusta Emerita^[3]^[4] izenarekin, Oktavio Augustoren aginduz. Helburua erromatar armadako lizentziadun soldadu emerituentzat kokaleku izatea zen, Kantabriar Gerretako bi legio beteranoentzat, Legio V. Alaudae eta Legio X. Geminakoentzat, zehazki. Emeritus hitzak latinez "erretiratua" esan nahi zuen eta ohorez lizentziatutako soldaduei buruzkoa zen. Aipatutako militarrak, erromatar aurreko herrixka edo jada existitzen den erromatar herrixka batean^[5] kokatuko lirateke, baina, kasu guztietan, nahastuta, Estrabon, III, 2, 15ek, Mérida, espresuki, hiri "sinoizistikoen" artean aipatzen baitu, hau da, populazio misto indigena eta erromatarra zutenen artean. Bertako hiritarrak Papiria tribura atxikitu zituzten.

Lusitania izeneko erromatar probintziaren hiriburua izan zen. Horrela, distira handiko garai bat hasten da, eta horren lekuko dira bere eraikin bikainak: antzokia, anfiteatroa, zirkua, tenpluak, zubiak eta akueduktuak. Mendeetan zehar eta Mendebaldeko Erromatar Inperioa erori arte, Mérida, gune juridiko, ekonomiko, militar eta kultural garrantzitsu bat izan zen, erromatar garaiko populazio loratsuenetako bat, Ausoniok, Inperioko bederatzigarren tokirik nabarmenenen artean katalogatu zuena (are Atenasen aurretik ere), eta, I.mendean, Diocesis Hispaniarumeko hiriburu bihurtu zena. 412an, Atax errege alanoak (edo Attazesek) hiria konkistatu eta bertan ezarri zuen bere gortea sei urtez, 418an, Walia errege bisigodoaren eta alanoen adar honen aurkako gudu batean hil zen arte, ondorioz, Gunderiko asdingo bandalo erregea apelatu zuen koroa alana onar zezan.

Erdi Aroa

Ondorengo garaietan, Méridak, herri germaniarren erasoaldiak jasan zituen sueboen finkapeneraino, hauek, bere erresumako hiriburu bihurtu zutelarik V. mendean, Rekilaren agindupean. Ondoren, hiria, Bisigodo Erresumako hiriburua ere izan zen, eta, beraz, Hispaniakoa, VI. mendean, Agila I.aren agindupean, zenbait gotzainen irudiak nabarmentzen dira, Méridako Santuak deiturikoak, eta kristautasuna indartsu errotzen da. Fede herrikoi horren erakusgarri da Eulalia martiri santua, hiriko zaindaria eta betiko alkatea. Méridak penintsulako eskultura bisigodoen bildumarik garrantzitsuena du.

713an Musa ibn Nusair arabiar buruzagiak hiria konkistatu zuen hamalau hilabeteko erresistentziaren ondoren, eta hau Meridako Koraren hiriburu bihurtu zen, penintsulako handienetako eta boteretsuenetako bat. XI. mendearen hasieran, hiriko mozarabiarrak, hurrenez hurren, Kordobako botere zentralaren aurka matxinatzen dira, 805 eta 835 artean, hau murrizteko kanpaina militarrak egin behar dituena, Abderraman II.ak, alcazaba eraikitzea eta hiria babesten zuten erromatar-bisigodo harresiak desegitea agindu zuen arte, bere biztanleria eta boterea, larriki murriztuta geratuz. Hala ere, musulmanen garaiko hiriburu izan zen gaur egungo Extremadurako lurraldean, Kordobako Kaliferria erori zen arte. Mérida metropoliko egoitza izan zen 1119ra arte, non Santiago de Compostelara lekualdatuko den.

XII. mendearen hasieran, 1230ean, Alfontso IX.a Leongoa erregearen tropa kristauek Mérida konkistatu eta Done Jakue Ordenako San Markos Leongoaren Prioratoaren egoitza bihurtuko dute. Méridako Enkomienda, Méridako Etxe Egokiak ere deitua, Mérida hiriak, Arroyo hiribilduak eta Puebla de la Calzadaren zati batek osatzen zuten, Montijoko kondeei saldu zitzaien arte, hiriaren inguruan zeuden herrixkekin batera, hala nola, Mirandilla, Aljucén, Carrascalejo, La Garrovilla, Calamonte, Trujillanos eta San Pedro de Mérida. Gero, hiriaren herrixka gisa, Almendral de Mérida fundatu zen, 1536an independentzia lortu zuena Almendralejo izenarekin. Hispaniak hirian zuen gotzain egoitzarik zaharrena berrezarri behar zen, baina Santiago de Compostelako gotzainen ezetza eta aita santuaren agindu bat ez betetzearen ondorioz, ez zen berrezarri. Aita santu eta erregeen lehiaketa beharrezkoa izan zen Mérida "Extremadurako hirien artean beste bat" izatera pasatzeko.

Ondarea

Méridak ondare arkeologiko garrantzitsu bat du, batez ere, hiriak distira gehien izan zuen erromatar garaikoa. Aztarna arkeologikoen agerpena etengabea da eta oraindik lur asko dago industeko. Méridako Monumentu-Hiriko Partzuergoak indusketa arkeologikoen doako zerbitzu bat du, higiezin bat eraitsi ondoren egin beharreko indusketen kostua bere gain hartzen duena, beren jabetzako higiezinak eraberritzea erabakitzen duten herritarrek ondare hori berreskuratzearen ondoriozko kosturik beren gain hartu behar izan ez dezaten.^[6]