Edukira joan

San Roman eliza (Zirauki)

Koordenatuak: 42°40′33″N 1°53′30″W / 42.67579°N 1.89154°W / 42.67579; -1.89154
Wikipedia, Entziklopedia askea
San Roman eliza
 UNESCOren gizateriaren ondarea
Frantses bidea Nafarroan Frantses bidea Nafarroan
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Nafarroa Garaia
UdalerriaZirauki
Koordenatuak42°40′33″N 1°53′30″W / 42.67579°N 1.89154°W / 42.67579; -1.89154
Map
Historia eta erabilera
ErlijioaErromatar Eliza Katolikoa
Gizateriaren ondarea
Erreferentzia669-493
Eskualdea[I]Europa eta Ipar Amerika
Izen-emateabilkura)
493
  1. UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

San Roman eliza Mañeruibarreko Zirauki udalerrian kokatutako XIII. mendeko kristau eliza bat da. XVII. mendean berregin zen.

Jatorrizko fabrika 1200 inguruan eraiki bide zen, zirkuluerdi-formako abside erromanikoarekin eta lau ataleko nabe bakarrarekin. XVII. mendearen amaieran eraberritu zuten. Praktikan, enpresa horren ardura Pedro Agirrek hartu zuen 1691. urtean, eta nabearen azken bi atalak eta gurutze-ganga sinpleak aldaezin mantendu zituen; gainerakoa, berriz, ertz-gangez estali zuen, une honetan erantsitako kaperek bezala, albo-habearte bana osatzen baitute; aldi berean, zirkuluerdi-formako absidea ganga estaliko burualde zuzen bihurtu zen.

Elizak XII. mende amaierako portada primitiboa gordetzen du, Lizarrako San Pedro Ruakoa elizarekin estilistikoki lotua, eta horren aurrekari zuzena hurrengo Garesko elizan dago. Horiek guztiak Donejakue Bideari hain lotuta dagoen eremu horren loraldi artistikoaren adibide adierazgarriak dira. Ziraukikoak, Lizarrakoak bezala, sarrera gingil askotariko arku handi bat du, ferra-arkutxoekin eta txaranbeltze sendoarekin, zortzi arkiboltaren bidez, pilare akodillatuen gainean, zimaziotan amaitzen direnak. Dekorazio-errepertorio aberatsak gai geometriko edo begetalak hartzen ditu, teknika oso laukoak, baita erliebe handiagoko apaindura figuratu oparoa ere -animalistikoa edo gizatiarra-. Oro har, gotikorako trantsizioko obra garrantzitsua da, eta ezaugarri islamiar, erromaniko eta zistertar oso desberdinekin nahasten dira.

Erretaula nagusia, XVI. mendeko San Romanen irudi bat eta Arrosarioko Ama Birjinaren eta Sortzez Garbiaren albokoak babesten dituena, barroko estilokoak dira, salomondar zutabeekin, eta 1702 eta 1706 artean egin zituzten Iruñeko Martin Legarra eta Pedro Lezeta arkitektoek. Zaharrenaren urre-kolorea Andres Matak egin zuen 1776an; Arrosarioko Ama Birjinaren polikromia, berriz, Logroñoko Rafaeli zor zaio 1730ean, eta haren eskultura Atarrabiako maisu Migel Zangozak egin zuen 1705ean. Estilo eta garai berekoa da Jose Erripak 1714an egindako organoaren kutxa, nahiz eta ondoren Ramon de Tarazona iruindarrak 1774an ukitu zuen.

Urregintzaren multzoak estilo, kronologia eta jatorriari dagokionez askotariko piezak biltzen ditu, Iruñea, Bartzelona edo Los Arcosko markak eta urregileak barne. Hala ere, 1600 inguruko kaliza aurrepizkundar interesgarria izateaz gain, bere kalitateagatik prozesio-gurutzea nabarmendu behar da, zati batean urreztatutako zilarrezkoa, XVI. mendearen azken laurdenean datatutako pieza garrantzitsua. Irudien kalitatea, anatomia erromanista eta arropa hanpatuena, José Velázquez de Medrano zilargilearen ezaugarria da. XVII. mendearen bigarren erdiko barroko estiloko ostadarretako bat Juan Aritzuk egina izan daiteke.

Antzinako euskararen arrastoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eliza honetan erromatar garaiko Losa jainkosa baskoiari eskainitako aldarea gordetzen da. Oro har, bost dira eskualdean aurkitutako Losa edo Loxaren aldareak[1].

Aldarearen idazkuna honela transkribatu zuen Joaquín Gómez Pantoja epigrafistak:

T[E]RENT[I]

VS MAR

TIALIS

[L]OSAE

V( otum )L( ibens )S( olvit).

Eta honela itzuli: Terencio Martialek atseginez bete zuen Losari eskainitako zina[2].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. Etxabe, Luis Maria Zaldua. (2022). Euskal Herriko Antzinaroko jainko eta jainkosen izenak. Euskaltzaindia arg ISBN 978-84-125463-9-2. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  2. Gómez-Pantoja Fernández-Salguero, Joaquín. (1979). «Nuevas inscripciones romanas de Navarra» Príncipe de Viana 40 (154): 5–30. ISSN 0032-8472. (Noiz kontsultatua: 2024-07-25).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]