Trajano

Trajano
	; Irudi gehiago
; Erromatar enperadorea
Pretore
Erromatar gobernadorea
Antzinako Erromako senataria
; Erromako kontsula
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Marcus Ulpius Traianus
Jaiotza	Italica eta Pedraza, 53ko irailaren 18a
Herrialdea	Antzinako Erroma
Heriotza	Selinus (en) eta Cilicia (en) , 117ko abuztua (63 urte)
Hobiratze lekua	Trajanoren zutabea
Heriotza modua	berezko heriotza: apoplexia
Familia
Aita	Marcus Ulpius Traianus, Nerva
Ama	Marcia
Ezkontidea(k)	Plotina
Seme-alabak	ikusi Hadriano;
Haurrideak	ikusi Ulpia Marciana (en) ;
Leinua	Ulpii Traiani (en) ; Antoniar leinu
Hezkuntza
Hizkuntzak	latina
Jarduerak
Jarduerak	estatu-politikaria, politikaria eta ofizierra
Gradua	legatus (en) ; imperator (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Antzinako Erromako erlijioa

Marko Ulpio Nerva Trajano^[1] (latinez: Marcus Ulpius Nerva Traianus) (53ko irailaren 18a - 117ko abuztuaren 9a) erromatar enperadorea izan zen, 98tik hil zen arte. Haren agindupean, Erromako Inperioak hedadura handiena lortu zuen.

Bizitza

Estreinako urteak eta boterearen eskuratzea

Marko Ulpio Trajano senatariaren semea izan zen Trajano. Ulpia leinua Hispaniako Baetica probintzian finkatu zen. Familia horrek erromatar politikari ospetsu gehiago eman zuen Trajanoren ostean ere.

Trajano Rhin ibaiaren mugan hezi zen, Erromako gune arriskutsuenetako batean, beraz. Domizianoren germaniarren kontrako kanpainetan parte hartu zuen. 96rako Inperioko jeneralik ospetsuenetakoa eta arrakastatsuena izan zen.

Nerva enperadore berriak armadaren errespetua bereganatuko zuelakoan, 97ko udan Trajano semetzat eta oinordekotzat hartu zuen. Hadrianok, enperadorea izatekoa zenak, eman zion Trajanori izendapen horren berri; hortaz, Trajanoren babesa eskuratu zuen bizitza osorako. 98ko urtarrilaren 27an, Nerva hil zenean, Trajanok inolako arazorik gabe ordeztu zuen. Horrela, Italiakoa ez zen lehen enperadore bihurtu zen.

Herritarrek Trajanoren hautaketari harrera bikaina egin zioten. Trajanok gobernu on eta orekatu baten bidez erantzun zien. Nervaren politika suspertu zuen: Domizianok bidegabe atxilotutako asko aske utzi zuen, eta bahitutako ondasunak bueltatu zizkien. Hain zen ospetsua, non Senatuak optimus (hoberena) titulua eman zion.

Daziako gerrak

Adamclisi kontrako garaipeneko monumentua.

Sakontzeko, irakurri: «Trajanoren Daziar Gerrak»

Hala ere, Trajanoren ospea kanpaina militarrei zor zaie. 101ean, zigor-kanpaina egin zuen daziarren erresuman, Danubioko iparraldean. Dezebalo erregea errenditzera behartu zuen hurrengo urterako, Sarmizegetusa Regia hiria hartu ondoren. Erromara itzulirik, Dacicus Maximus titulua eman zitzaion.

Dezebalo berriro matxinatu zen mugan, aldameneko erresumak bere alde jotzen ahalegindutakoan. 106an, ikaragarrizko zubia eraiki ostean, Dazia osoa menderatu zuen Trajanok. Sarmizegetusa erabat suntsitu zuen eta Dezebalok bere buruaz beste egin zuen.

Trajanok hiri berri bat eraiki zuen, "Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacica Sarmizegetusa". Izen bera izan arren, beste leku batean kokatu zuen Trajanok. Inperioko probintzia bihurturik, erromatarrek kolonizatu zuten Dazia. Estatuak, gainera, Daziako urrea eskuratu ahal izan zuen.

Ekialdeko hedadura

Aldi berean, Erromaren menpean zegoen Nabateako Rabbel II.a erregea hil zen. Heriotza horretaz baliatuta, Trajanok Nabatea anexionatu zuen, Siria eta Egiptoko legioen bitartez.

107rako, Inperioak beste probintzia bat zeukan, Arabia Petraea izenekoa, zeinek Petra eta Bostra hiriak baitzituen. Hori zela eta, Inperioa gaur egungo Jordania eta Arabiara iritsi zen.

Bakealdia

Hurrengo 7 urtetan, gobernu zibilean murgildu zen Trajano. Garai horretan Plinio Gaztearekin adostu zen zer nolako erantzuna eman behar zien Pontoko kristauei. Bakean uztekoak ziren baldin eta haien errituak publikoki ospatzen ez bazituzten.

Monumentu eta errepide berriak eraiki zituen, batez ere Italian eta Hispanian. Haren izeneko foroan Trajanoren zutabea eraiki zuten, daziarren kontrako garaipenak oroitarazteko. Gaur egun ere zutik jarraitzen du.

Inperioa hedadura handienean

Erromatar Inperioa 117an, hedadura handienean.

113an borrokatzeari berriro ekin zion Trajanok. Partiarrek Armenian errege onartezina kokatu zuten erromatarren ikuspuntutik. Armeniako Erresuma bi inperio handi horien artean egonda, bien artean aukeratzen ziren armeniar erregeak.

Trajano Armeniara abiatu zen lehen. Erregea kendu eta probintzia anexionatu zuen. Orduan Partia aldera joan zen. Babilonia, Seleuzia eta, azkenean, Ktesifon hiriburua hartu zituen 116rako. Persiar Golkoraino ere iritsi zen, eta Mesopotamia Erromako probintzia izendatu zuen. Alexandro Handiaren adina eduki ez izana tamaldu zen, hura bezalako inperioa eraiki ahal izateko.

Hala ere, Trajano ez zen hor gelditu. Susa hiria harturik, erregea bota zuen eta haren ordez erromatarren menpeko beste bat kokatu zuen. Erromako Inperioa ez zen sekula hain urrun iritsi ekialdean.

Hatra hiriak, ordea, ez zuen amore ematen. Trajano bera joan zen gotorleku hori hartzera, baina ezin. Orduan, juduak eta Mesopotamia matxinatu ziren. Trajanok atzera egin behar izan zuen, behin-behineko erretreta zelakoan. Nolanahi ere, bere azken kanpaina izan zen.

Gaixoturik, Italiara bueltatu behar izan zuen, eta, 117ko udan, hil egin zen. Hadriano hautatu zuen oinordeko, zeinak Mesopotamia probintzia partiarrei itzuli zien. Trajanok konkistatutako gainerako eremuek Inperioan jarraitu zuten.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindiaren 76. araua: Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Trajano

Trajanoren Foroa

Datuak: Q1425
Multimedia: Traianus / Q1425

[1] Euskaltzaindiaren 76. araua: Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak

[1]

i e a Erromatar eta bizantziar enperadoreak
Printzerria 27 BC – 235 AD	Augusto Tiberio Kaligula Klaudio Neron Galba Oton Vitelio Vespasiano Tito Domiziano Nerva Trajano Hadriano Antonino Pio Marko Aurelio eta Luzio Vero Komodo Pertinax Didio Juliano (Peszenio Nigro) (Klodio Albino) Septimio Severo Karakala eta Geta Makrino eta Diadumeniano Heliogabalo Alexandro Severo
Krisialdia 235–284	Maximino Trax Gordiano I.a eta Gordiano II.a Pupieno eta Balbino Gordiano III.a Filipo Arabiarra eta Filipo II.a Dezio eta Herenio Etrusko Hostiliano Treboniano Galo eta Volusiano Emiliano Valeriano Galieno, Salonino eta Valeriano II.a Klaudio Gotiko Kintilo Aureliano Tazito Floriano Probo Karo Karino eta Numeriano Galietako enperadoreak: Postumo (Leliano) Mario Viktorino (Domiziano II.a) Tetriko I.a eta Tetriko II.a
Dominatua 284–395	Diokeziano (inperio osoa) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) eta Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (West) Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (mendebaldea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Maxentzio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Lizinio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Maxentzio (bakarrik) Lizinio (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (bere burua aldarrikatua) eta Valerio Valente Lizinio (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Lizinio II.a, Konstantino II.a eta Krispo (Martiniano) Konstantino I.a Handia (inperio osoa) eta Krispo Konstantino II.a Konstante Magnentzio eta Dezentzio Konstantzio II.a eta Vetranio Juliano Apostata Joviano Valentiniano I.a Valente Graziano Valentiniano II.a Magno Maximo eta Flavio Viktor Teodosio I.a Handia (Flavio Eugenio)
Mendebaldeko Inperioa 395–480	Honorio (Konstantino III.a eta Konstantzio II.a) Konstantzio III.a Joan, mendebaldeko usurpatzailea Ravenan Valentiniano III.a Petronio Maximo eta Paladio Avito Maioriano, Libio Severo, Antemio eta Olibrio Glizerio Julio Nepote (de iure) Romulo Augustulo (usurpatzailea)
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 395–1204	Arkadio Teodosio II.a Pulkeria Martziano Leon I.a Leon II.a Zenon I.a (1. agintaldia) Basilisko eta Marko Zenon I.a (2. agintaldia) Anastasio I.a Justino I.a Justiniano I.a Justino II.a Tiberio II.a Maurizio eta Teodosio Fokas Heraklio Konstantino III.a Heraklonas Konstante II.a Konstantino IV.a eta Heraklio, Tiberio eta Justiniano II.a Justiniano II.a (1. agindaldia) Leontzio Tiberio III.a Justiniano II.a (2. agintaldia) eta Tiberio Filipiko Anastasio II.a Teodosio III.a Leon Isauriarra Konstantino V.a Artabasdo Leon IV.a Khazariarra Konstantino VI.a Irene Nizeforo I.a Estaurazio Mikel I.a Rangabe eta Teofilakto Leon V.a Armeniarra eta Konstantino Mikel II.a Teofilo Mikel III.a Basilio Mazedoniarra Leon VI.a Jakituna Alexandro Bizantziokoa Konstantino VII.a Porfirogeneta Erroman I.a Lakapetarra eta Kristobal, Eztebe eta Konstantino Erroman II.a Nizeforo II.a Fokas Joan I.a Tzimiskes Basilio II.a Konstantino VIII.a Zoe (1. agindaldia) eta Erroman III.a Zoe (1. agindaldia) eta Mikel IV.a Mikel V.a Zoe (2. agindaldia) eta Teodora Zoe (2. agindaldia) eta Konstantino Monomako Konstantino Monomako (bakarrik) Teodora Mikel VI.a Isaak I.a Komneno Konstantino X.a Dukas Erroman IV.a Diogenes Mikel VII.a Dukas eta Androniko, Konstantzio eta Konstantino Nizeforo III.a Botaniates Alexio I.a Komneno Joan II.a Komneno eta Alexio Komneno Emanuel I.a Komneno Alexio II.a Komneno Androniko I.a Komneno Isaak II.a Angelo Alexio III.a Angelo Alexio IV.a Angelo Nikolas Kanabos, usurpatzailea Alexio V.a Dukas
Nizeako Inperioa 1204–1261	Konstantino Laskaris Teodoro I.a Laskaris Joan III.a Dukas Vatatzes Teodoro II.a Laskaris Joan IV.a Dukas Laskaris
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 1261–1453	Mikel VIII.a Paleologo Androniko II.a Paleologo eta Mikel IX.a Paleologo Androniko III.a Paleologo Joan V.a Paleologo Joan VI.a Kantakuzeno eta Joan V.a Paleologo eta Mateo Kantakuzeno Joan V.a Paleologo Androniko IV.a Paleologo Joan VII.a Paleologo Androniko V.a Paleologo Emanuel II.a Paleologo Joan VIII.a Paleologo Konstantino XI.a Paleologo
Letra etzanean usurpatzaile edo enperadorekideak.