Split

Historisch complex van Split met het Paleis van Diocletianus
	Werelderfgoed cultuur
	Narodni Trg (Plein van het volk)
Land	Kroatië
UNESCO-regio	Europa en Noord-Amerika
Criteria	ii, iii, iv
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	97
Inschrijving	1979 (3e sessie)
	UNESCO-werelderfgoedlijst

**Split**
Stad in Kroatië
	; (Details)
	;
Situering
Land	Kroatië
Provincie	Split-Dalmatië
Coördinaten	43° 31′ NB, 16° 26′ OL
Algemene informatie
Oppervlakte	63 km²
Inwoners ; (2021)	160.577
Politiek
Burgemeester	Ivo Baldasar
Partijen	SDP
Overig
Website	www.split.hr
Portaal	Kroatië

Split (Italiaans: Spalato; Hongaars: Spalató) is de grootste en belangrijkste stad in Dalmatië. De stad had in 2021 160.577 inwoners en is daarmee de tweede stad van Kroatië. De havenstad is gelegen op een klein schiereiland in de Adriatische Zee en is een belangrijke economische en toeristische transitstad. Vanuit de haven kunnen namelijk meerdere Adriatische eilanden en Italiaanse steden worden bereikt.

De stad is de belangrijkste stad in zuidelijk Kroatië en wordt in de volksmond de hoofdstad van Dalmatië genoemd, hoewel het officieel slechts de status heeft van hoofdplaats van de provincie Split-Dalmatië. De belangrijkste economische activiteit in Split is het toerisme. Daarnaast zijn visserij, wijnbouw en chemische industrie belangrijk. Het is ook een belangrijk verkeersknooppunt voor Dalmatië, doordat veel van de Dalmatische eilanden uitsluitend vanuit de haven van Split bereikbaar zijn. Het eiland Brač ligt tegenover de stad Split. Aan de westrand van het centrum ligt de beboste heuvel Marjan, met daarop enkele kerkjes, een dierentuin en een begraafplaats.

Naam

De stad is gesticht als de Griekse kolonie Aspálathos (Ασπάλαθος) of Spálathos (Σπάλαθος) in de 6e eeuw voor Christus en vernoemd naar de Calicotome spinosa, een doornstruik die slechts in bepaalde landen rondom de Middellandse Zee groeit. Toen de stad een onderdeel werd van het Romeinse Rijk werd de stad Spalatum genoemd. Deze naam ontwikkelde zich in de middeleeuwen in Spalatro. Dit was dan ook de naam van de stad in het Dalmatisch. De Venetiaanse naam werd hieruit Spalato. De Slavische namen voor de stad waren Spljet en Split, wat uiteindelijk de naam werd van de stad.

Vroeger ging men ervan uit dat de naam van de stad van het Latijnse palatium kwam, wat paleis betekent. Dit zou dan een verwijzing zijn naar het Paleis van Diocletianus, de belangrijkste trekpleister van de stad.

Niet meer gangbaar:

Oudgrieks: Ασπάλαθος/Σπάλαθος (Aspálathos/Spálathos)
Latijn: Spalatum
(Middeleeuws) Dalmatisch: Spalatro
Zuid-Slavische dialecten: Spljet/Split

Gangbaar:

Italiaans (en Venetiaans): Spalato
Hongaars: Spalató
Kroatisch: Split

Geschiedenis

Het hart van Split wordt gevormd door het paleis van Diocletianus. De Romeinse keizer Diocletianus beval omstreeks het jaar 300 tot de bouw van dit paleis. Deze gebeurtenis wordt meestal beschouwd als het begin van het bestaan van de stad Split. In de 7e eeuw vestigden zich in het enorme gebouw de eerste stadsbewoners, gevlucht uit Salona (het huidige Solin), dat enkele kilometers naar het noorden lag, nadat die stad geplunderd werd door de Avaren.

Ook nu nog wordt het centrum van Split gevormd door het oude paleis, waarin huizen, winkels, markten, paleizen en kerken zijn gevestigd. Het meest beeldbepalend is wellicht de Kathedraal van Sint-Domnius, genoemd naar Domnius, de beschermheilige van de stad. Deze rooms-katholieke kathedraal is ontstaan rondom het mausoleum van christenvervolger Diocletianus, dat nu het hart van de kathedraal is. De middeleeuwse klokkentoren, herbouwd in 1908, torent fier boven de stadsmuur uit. In 1979 werd het paleis van Diocletianus, en daarmee een groot deel van het stadscentrum, op de Werelderfgoedlijst geplaatst.

Vanaf 1420 behoorde Split tot Venetië, en in 1797 viel het toe aan Oostenrijk-Hongarije. In 1918, na de Eerste Wereldoorlog, viel Oostenrijk-Hongarije uiteen en ging Split met Dalmatië horen bij het Koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen dat toen werd opgericht. Dit koninkrijk ging in 1929 Joegoslavië heten. Gedurende de jaren 1941 - 1943 maakte Split deel uit van Italië, maar na de Tweede Wereldoorlog kwam het weer in bezit van Joegoslavië.

Hoewel Split altijd de grootste en belangrijkste stad van Dalmatië was, is het toch nooit de hoofdstad van die regio geweest. In de Venetiaanse en Oostenrijkse tijd was Zadar de officiële hoofdstad. Sinds 1992 maakt Split deel uit van de onafhankelijke Republiek Kroatië en is de stad de hoofdstad van de provincie Split-Dalmatië.

Klimaat

Weergemiddelden voor Split
Maand	jan	feb	mrt	apr	mei	jun	jul	aug	sep	okt	nov	dec	Jaar
Gemiddeld maximum (°C)	9	10	13	16	20	25	28	28	24	19	15	11	18,16
Gemiddeld minimum (°C)	5	5	8	11	14	18	21	21	18	14	11	6	12,6

Neerslag (mm)	51	40	33	32	27	30	21	9	30	42	51	42	408
Bron: Weer in Split

Transport

Split is een belangrijk verkeersknooppunt in Dalmatië. Via de autosnelweg A1 staat de stad in verbinding met Zagreb; deze weg loopt naar het zuiden door tot Ploče en de bedoeling is dat de weg wordt verlengd tot Dubrovnik. Het verkeer richting Dubrovnik moet deels nog over de bochtige grotendeels tweebaanskustweg, de D8 (Jadranska Magistrala).

Split heeft een drukke haven met veerverbindingen naar veel Dalmatische eilanden, maar ook naar Ancona in Italië. Deze worden allen door Jadrolinija verzorgd. Bij de haven bevindt zich het drukke busstation, vanwaar bussen naar allerlei steden in Kroatië, Bosnië en Herzegovina en West-Europa vertrekken. Achter het busstation is het veel rustigere treinstation van Split.

Het openbaar vervoer in de stad zelf en de agglomeratie vindt voornamelijk per bus plaats. Men is wel bezig een premetro aan te leggen, maar de voltooiing daarvan zal nog enkele jaren op zich laten wachten.

De luchthaven van Split bevindt zich bij Trogir. Naar dit vliegveld gaan directe bussen en, via de zeven Kastel-stadjes, stadsbussen. Men plant voor de toekomst een premetrolijn naar het vliegveld.

Sport

De grootste sportevenementen die de stad heeft georganiseerd waren de Middellandse Zeespelen van 1979 en de Europese kampioenschappen atletiek van 1990. Voor de Middellandse Zeespelen werd het Poljud Stadion gebouwd, dat een capaciteit heeft van 35.000 toeschouwers (destijds 55.000). In 2009 organiseerde Split het WK handbal voor mannen, waarvoor een nieuwe sportarena met een capaciteit van 13.000 toeschouwers gebouwd werd.

De grootste en meest populaire voetbalclub van Split is Hajduk Split. Hajduk werd elf keer kampioen van Joegoslavië en zes keer van Kroatië. Hajduk werkt zijn thuiswedstrijden af in het Poljud Stadion. De tweede club van Split is RNK Split.

Naast voetbal is basketbal ook heel populair in Split. KK Split heeft door drie keer achter elkaar de EuroLeague Men te winnen (1989-1991) een record in handen. Met Goran Ivanišević en Mario Ančić heeft Split twee (ex-)toptennissers geleverd.

Zwemmen heeft een lange traditie in Split, met Đurđica Bjedov (gouden medaille op de Olympische Zomerspelen 1968), Duje Draganja en Vanja Rogulj als de bekendste zwemmers. Aan de rand van het centrum staat een stadionnetje voor waterpolo.

Picigin is een traditionele lokale sport (daterend uit 1908), die op het zandstrand van Bačvice gespeeld wordt. Het wordt door vijf spelers gespeeld in ondiep water (tot de enkel) en met een kleine bal. De traditie is om het spel op nieuwjaarsdag te spelen, ongeacht het weer en de watertemperatuur.

Stedenbanden

Los Angeles (Verenigde Staten)
Ostrava (Tsjechië)
Punta Arenas (Chili)

Geboren in Split

Marko Marulić (1450–1524), dichter
Leonardo Salimbeni (1752–1823), militair ingenieur en docent van de Militaire School van Verona (republiek Venetië)
Franz von Suppé (Francesco Cavaliere Suppé Demelli, 1819–1895), componist van operettes
Tomislav Ivić (1933–2011), voetbalcoach
Ivo Trumbić (1935–2021), waterpolospeler en -trainer
Zvonko Bego (1940–2018), voetballer
Vinko Cuzzi (1940–2011), voetballer
Jure Jerković (1950), voetballer
Ivo Sanader (1953), politicus en minister-president
Branko Cikatić (1954–2020), kickbokser
Frane Bućan (1965), voetballer
Slaven Bilić (1968), voetballer en coach
Toni Kukoč (1968), basketballer
Zlatko Arambašić (1969), Kroatisch voetballer
Ivica Vastić (1969), Oostenrijks voetballer
Darko Butorović (1970), voetballer
Tomislav Erceg (1971), voetballer
Goran Ivanišević (1971), tennisser
Oliver Kovačević (1974), Servisch voetballer
Francesco Rismondo (1885–1915), soldaat
Vedran Runje (1976), voetballer
Igor Tudor (1976), voetballer
Ivan Leko (1978), voetballer
Stipe Pletikosa (1979), voetballer
Mate Bilić (1980), voetballer
Duje Draganja (1983), zwemmer
Blanka Vlašić (1983), hoogspringster
Mario Ančić (1984), tennisser
Vanja Perišić (1985), middellangeafstandsloopster
Drago Gabrić (1986), voetballer
Ivan Strinić (1987), voetballer
Ivan Perišić (1989), voetballer
Duje Čop (1990), voetballer
Lovre Kalinić (1990), voetballer
Franko Andrijašević (1991), voetballer
Filip Bradarić (1992), voetballer
Igor Bubnjić (1992), voetballer
Marko Livaja (1993), voetballer
Ante Rebić (1993), voetballer
Josip Barić (1994), voetballer
Antonio Milić (1994), voetballer
Josip Radošević (1994), voetballer
Josip Bašić (1996), voetballer
Ante Roguljić (1996), voetballer
Ante Blažević (1996), voetballer
Nikola Vlašić (1997), voetballer
Andrija Balić (1997), voetballer
Albina Grčić (1999), zangeres
Mario Vušković (2001), voetballer
Martin Baturina (2003), voetballer
Luka Vušković (2007), voetballer

Zie ook

Monumenten op de Werelderfgoedlijst

Externe links

Zie de categorie Split van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.