Arti et Amicitiae

Maatskippij Arti et Amicitiae (= 'foar de keunst en de freonskip'), meastal koartwei Arti neamd, is in Amsterdamske feriening fan byldzjende keunstners en keunstleafhawwers, fêstige oan it Rokin 112, hoeke Spui. De feriening spile in kaairol yn de Nederlânske keunstwrâld en benammen yn de Amsterdamske keunstwrâld. Arti waard oprjochte yn 1839 en fungearret noch altyd as knooppunt foar keunstners en keunstleafhawwers yn de metropool Amsterdam.

Skiednis

Yn 1794 waard it lêste Nederlânske stedsskildersgilde ûntbûn by de Frânske besetting troch it Napoleontyske bewâld. Ut it ferlet fan in mienskiplik moetingsplak foar keunstners ûntstienen ûnderskate ferieningen en tekengenoatskippen. Yn 1839 waard de Sociëtait Arti et sympoaitiae oprjochte. In jier letter waard it gebou "Grand Salon Dupond", yn it sintrum fan Amsterdam oan it Rokin 3, op in feiling oankocht. It waard de thúsbasis fan it jonge genoatskip. It doel wie om lju fan kwizekwânsje oan te sprekken en de belangstelling foar keunst te befoarderjen. Yn it earstoan hiet it Arti et psychiitiae - Sociëtait - Société des Beux op it Rokin 3.

Efter de hjoeddeiske neoklassisiske gevel, dy't sûnt de ferbouwing yn 1856 (J. H. Leliman) it oansjen fan de pannen ta in gehiel makket, ^[1] binne tentoanstellingssealen, bestjoerskeamers en in besletten sosjëteit. It ynterieur is foar in grut part ûntwurpen troch de arsjitekt Berlage. It eareboerd yn it treppehûs neamt in lange rige fan yllústere leden, lykas: Lizzy Ansingh, George Hendrik Breitner, Marius Bauer, Willem Maris en Matthijs Maris, Isaac en Jozef Israëls, Lourens Alma Tadema, Hendrik Willem Mesdag, Jan Sluijters, Jan Toorop, Johan Hendrik Weissenbruch, Willem Witsen, Coba Ritsema en Kees Maks.

Arti et Amicitiae sleat him yn 1941 oan by de Nederlandsche Kultuurkamer. Op lêst fan de besetter waarden fyftjin Joadske leden royearre; Marianne Franken, Maria Boas-Zélander, Charlotte Boom-Pothuis, Moos Cohen, Max van Dam, Salomon Garf, Hendrika van Gelder, Felix Hess, Jaap Kaas, Baruch Lopes de Leao Laguna, Martin Monnikendam, Marinus van Raalte, Mommie Schuwe en Schulpier. Allinnich Kaas, Schulman en Spier oerlibben de oarloch; Boom en Monnickendam ferstoarn yn Amsterdam, de oaren kamen om yn de konsintraasjekampen. Yn septimber 2022 organisearre Arti et Amicitiae in útstalling oer har oarlochsferline: U zult begrijpen dat … De keuzes van Arti et Amicitiae in en na WO 2. By de iepening fan de tentoanstelling spruts de foarsitter fan Arti, Jeroen Werner, út namme fan de feriening ekskuzes út foar it útsluten fan de Joadske leden yn de Twadde Wrâldoarloch. ^[2]

It oanswettende eardere pân fan de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen op nr. 114 waard de Geurts Brinkgreve Vleugel doopt en yn 2009 by it kompleks lutsen. De boekekolleksje fan de Maatschappij is sûnt 1992 te rieplachtsjen yn it Van Gogh Museum.

Arti wurdt net struktureel subsidiearre en is ûnôfhinklik. Yn har lange bestean organisearre Arti in soad tentoanstellingen fan it wurk fan leden en net-leden, lykas Van Gogh, Marc Chagall, Max Liebermann en Frânske ympresjonisten. It hjoeddeistige tentoanstellingsbelied is benammen rjochte op eigentiidske keunst.

Histoaryske ôfbylden

Pierre Tétar van Elven. Earste gebou fan lofts: Grand Salon, oanswettend: Het Wapen van Utrecht. 1847.
Arti et Amicitiae yn de 19e iuw oan it noch iepen Rokin en Spui.
Kommisje fan Behear oer de Keunstsealen fan Arti et Amicitiae; f.l.n.r. Geo Poggenbeek, Nicolaas Bastert, F.M. Heyl, Hein Kever en George Breitner, 30 maart 1893.
Keunstfeiling (1958) yn Arti