Աթէնք

Քաղաք
Աթէնք
յուն․՝ Αθήνα
Զինանշան
վերէն վար, ձախէն աջ՝ Աքրոփոլի եւ Փարթենոնը, Յունաստանի Խորհրդարանը (Հին Պալատին շէնքը), Եռաբանութիւնը Τριλογία, Ողիմպիական Խաղերուն բացումը 2004թ․,Մոնասթիրաքի հրապարակը,Աքրոփոլիի ժայռէն հարաւ-արեւմտեան Աթէնքի համայնապատկեր՝ խորին Փիրէա նաւահանգիստը
Երկիր	Յունաստան-1">[1]
Քաղաքապետ	Քոսթաս Պաքոյանիս
Հիմնադրուած է՝	Ք․ա․ 3200 թուական (ըստ փաստագրուած աղբիւրներուն)
Տարածութիւն	39 քմ²
ԲԾՄ	74 մեթր
Կլիմայ	բարեխառն կլիմա եւ Միջերկրածովեան կլիմա
Պաշտօնական լեզու	Յունարէն
Բնակչութիւն	643 452 մարդ (2021)-2">[2]
Ազգային կազմ	յոյներ
Կրօնական կազմ	Յունական ուղղափառ եկեղեցի
Տեղաբնականուն	աթենացի
Ժամային գօտի	Արեւելաեւրոպական ժամ
Հեռախօսային ցուցանիշ	210
Փոստային ցուցանիշ	104 xx-106 xx, 111 xx-118 xx եւ 121 xx-124 xx
Շրջագայութեան պետ-համարագիր	BK, BM, BN, BP, HY, IA, IB, IE, IK, IM, IO, IP, IT, IX, IY, IZ, OA, TT, XE, XH, XP, XT, XX, XY, XZ, YA, YB, YE, YH, YZ, ZH, ZK, ZM եւ ZZ
Պարգեւներ	Եւրոպայի Մշակութային Մայրաքաղաք
Անուանուած է	Աթինա
Սուրբ բարեխօս	Դիոնիսիոս Արիոպագացի?
Պաշտօնական կայքէջ	cityofathens.gr

Աթէնք (յուն․՝ Αθήνα), Յունաստանի մայրաքաղաքը՝ 1834-էն ի վեր։

Կը գտնուի Կեդրոնական Յունաստանի Ատիկէ Շրջանին մէջ, Սարոնիքոս ծոցի ափին՝ Փիրէա նաւահանգիստէն շուրջ տասը քիլոմեթր դէպի հիւսիս - արեւելք։ Աշխարհի ամենահին քաղաքներէն․ փաստագրուած աղբիւրները կը հասնին մինչեւ Ք․ա․ 3200 թուական։

Հին Աթէնքը, Աքրոփոլի ժայռին վրայ բնակելի վայր մըն էր։ Ք․ա․ 6-րդ դարուն հզօր քաղաք-պետութեան մը կը վերածուի, եւ նաւահանգիստին զուգահեռ կը զարգանայ նախ՝ Ֆալիրոն, ապա Փիրէան։ Դասական շրջանին, արուեստի, ուսման եւ փիլիսոփայութեան կեդրոն կը հանդիսանայ․ հոն կը հիմնուին Պղատոնի Կաճառը եւ Արիստոտէլի Բարձրագոյն Վարժարանը։ Աթէնքը ժողովրդավարութեան ծննդավայրը կը համարուի, իսկ Յունաստանը՝ արեւմտեան քաղաքակրթութեան բնօրրանը։

Ընդհանուր տեղեկութիւններ

Ժամանակակից Աթէնքը, Յունաստանի քաղաքական, տնտեսական, ճարտարարուեստական կեանքի կեդրոն է։ Աթէնքի Քաղաքային Տարածաշրջանին (ինչպէս յաճախ կ'որակուի Ատիկէի Շրջանը, Շրջան=Մարզ) բնակչութեան թիւը ըստ 2011-ի մարդահամարին՝ 4․100․000-էն աւելի է, եւ կը գրաւէ Եւրոպայի 7-րդ դիրքը։ Մայրաքաղաքը կ'ընդգրկէ Ատտիկէի Մարզէն չորս վարչական միաւորներ՝ Կեդրոնական Աթէնք, Հիւսիսային Աթէնք, Հարաւային Աթէնք եւ Արեւմտեան Աթէնք։ Անոր շուրջը կը գտնուին Փիրէայի Շրջանային Միաւորը նաեւ մաս մը Արեւելեան եւ Արեւմտեան Ատիկէի Շրջանային Միաւորներէն։ Աթէնքը, շէնցած եւ ընդարձակուած է հին քաղաքին վրան եւ տարիներու ընթացքին տարածուելով, այժմ գրեթէ կը միանայ Փիրէա նաւահանգիստին։ Փիրէոս պողոտան, 10 քլմ․ երկարութեամբ, Փիրէան կը միացնէ Աթէնքին․ սկիզբ կ'առնէ «Իէրա» Ճամբայէն Ιερά οδός (Յունաստանի ամենահին ճամբան) ու կը հասնի Աթէնքի կեդրոնական Օմոնիա հրապարակը Πλατεία Ομονοίας։

Աթէնքի Քաղաքային Տարածաշրջանին կեդրոնը Աթէնք քաղաքն է, որ նաեւ Ատիկէի Շրջանին մայրաքաղաքն է։

1896-ին, Աթէնքին մէջ կը կայանան առաջին նորագոյն Ողիմպիական Խաղերը եւ 2004-ին կը հիւրասիրէ Ամառնային Ողիմպիական Խաղերը։

Աթէնքին Պաշտպան Սուրբն է՝ Ս. Տիոնիսիս Աէրոփաղիդիս Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ։

Անուանում

Հին Յունաստանի ժամանակաշրջանին, Աթէնք կ'անուանուէր Աթինէ - «Ἀθῆναι» (յոգնակի իմաստով), որովհետեւ Ատիկէի ցիրուցան քաղաքներու միաւորումն էր․ ըստ դիցաբանութեան, այս քաղաքները միաւորողը Թիսէաս թագաւորն էր։ 19-րդ դարուն կրկին Աթինէ կը կոչուի, որպէսզի վերջապէս 1979-ին վերակոչուի Աթէնք։ Սակայն, անուան յոգնակի, սեռական հոլովումին կը հանդիպինք հաստատութիւններու, հիմնարկներու անուններուն մէջ, օրինակ, բառացի թարգմանութեամբ՝ Ακαδημία Αθηνών Աթէնացիներուն Կաճառը (կ'ըսենք՝ Աթէնքի Կաճառը), Πανεπιστήμιο Αθηνών Աթենացիներուն Համալսարանը (կ'ըսենք՝ Աթէնքի համալսարանը)։

Աթէնք անունը, ըստ յունական դիցաբանութեան, կը կապուի Աթինա աստուածուհիին անուան հետ։ Ան քաղաքին հովանաւորութեան համար կը մրցի Փոսիտոնա աստուծոյ հետ ու յաղթական դուրս կու գայ։ Աթէնքի թագաւոր Քեքրոփաս՝ կէս մարդ - կէս օձ, կ'որոշէ թէ երկուքէն ո՛վ որ ամենաթանկագին նուէրը տայ քաղաքին, զինք քաղաքին Պաշտպանը պիտի նշանակէ։ Երկու մրցակիցները, Աքրոփոլիի ժայռը կը բարձրանան։ Փոսիտոնաս եռաժանիով մը յատակը կը զարնէ եւ երեւան կ'ելլէ զուլալ ջուրերով առուակ մը։ Աթինան, նիզակով յատակը կը զարնէ եւ կ'երեւի փոքր ձիթենի մը։ Թագաւորը կը զմայլի աստուածուհիին նուէրով` սնունդ, ձէթ եւ փայտ․ ձիթենին կը պահէ եւ Աթինան կը կարգէ քաղաքին պաշտպանը։ Փոսիտոնաս, նեղացած, կը մեկնի անիծելով քաղաքը, որ երբեք բաւարար ջուր չունենայ։ Այդ օրէն Աթէնքի ջուրի տագնապը կը սկսի։

• 
  Երկար Պարիսպները․ կը կապէին Աթէնքը իր նաւահանգիստին՝ Փիրէային
• 
  Փիրէան հնագոյն տարիներուն: Երկար պարիսպները Աթէնքը Փիրէայի նաւահանգիստին կը կապեն․ ներկայացուած 19-րդ դարուն
• 
  Աթինա անստուածուհիին արձանը․ Աքրոփոլիի Թանգարան
• 
  Համալսարանի Հին շէնքը․ այժմ կը գործածուի միայն իբրեւ հանդիսասրահ եւ համալսարանապետութեան գրասենեակ

Աշխարհագրութիւն

Դիրք, լեռներ ու գետեր

Աթէնք ունի բարձր դիրք։ Քաղաքը կառուցուած է բազմաթիւ բլուրներու շուրջ եւ անոր Քաղաքային Տարածաշրջանը կը շրջապատուի հինգ լեռներով․ արեւմուտքէն՝ Էղալէօ եւ Փիքիլօ Օրոս Ορος Αιγάλεω και Ποικίλο Όρος, հիւսիս- արեւմուտքէն՝ Փարնիթա Πάρνηθα, հիւսիս արեւելքէն՝ Փենտելի Πεντέλη եւ արեւելքէն՝ Իմիդօ Υμηττό։ Քաղաքին հարաւային սահմանը Սարոնիքոս Ծոցն է։ Լիքավիդոն, Λυκαβηττός, բուն քաղաքին բարձրագոյն բլուրներէն է։

Քաղաքը կը ճեղքեն Քիֆիսոս, Իլիսոս եւ Իրիտանոս պատմական գետերը։ Սակայն անոնց հունին մեծ մասը պատուած է մայրուղիներով, վնասելով տարածաշրջանին բնական միջավայրը։

Կլիմա

Աթէնքի կլիման ենթարեւադարձային բարեխառն է, Միջերկրականի հիւսիսային աւազանի երկիրներուն նման։ Գլխաւոր յատկութիւններէն են՝ իրարու յաջորդող տաք ու չոր երկարաձգուած ամառները եւ մեղմ ու խոնաւ ձմեռները։

Աթէնք, կեդրոն (2001–2018),ի կլիմայական տուեալները
Ամիս	յունու	փետ	մարտ	ապր	մայ	յուն	յուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
ցուցանշային բարձր °C (°F)	22.6 (72.7)	25.3 (77.5)	28.9 (84)	32.2 (90)	36.7 (98.1)	44.8 (112.6)	43.0 (109.4)	42.6 (108.7)	38.6 (101.5)	36.5 (97.7)	30.5 (86.9)	22.9 (73.2)	44.8 (112.6)
Միջին բարձր °C (°F)	13.7 (56.7)	14.5 (58.1)	17.6 (63.7)	21.6 (70.9)	27.0 (80.6)	31.8 (89.2)	34.9 (94.8)	34.8 (94.6)	29.9 (85.8)	24.2 (75.6)	19.2 (66.6)	14.6 (58.3)	23.6 (74.5)
Միջին օրական °C (°F)	10.5 (50.9)	11.2 (52.2)	13.8 (56.8)	17.2 (63)	22.2 (72)	26.9 (80.4)	29.8 (85.6)	29.9 (85.8)	25.3 (77.5)	20.3 (68.5)	15.8 (60.4)	11.6 (52.9)	19.5 (67.1)
Միջին ցած °C (°F)	7.4 (45.3)	7.8 (46)	10.0 (50)	12.8 (55)	17.5 (63.5)	21.9 (71.4)	24.8 (76.6)	24.9 (76.8)	20.7 (69.3)	16.4 (61.5)	12.4 (54.3)	8.7 (47.7)	15.4 (59.7)
ցուցանշային ցած °C (°F)	−6.5 (20.3)	−5.7 (21.7)	−2.6 (27.3)	1.7 (35.1)	6.2 (43.2)	11.8 (53.2)	16 (61)	15.5 (59.9)	8.9 (48)	5.9 (42.6)	−1.1 (30)	−4 (25)	−6.5 (20.3)
Անձրեւի տեղումներ մմ (մատնաչափ)	56.9 (2.24)	52.1 (2.051)	38.6 (1.52)	23.1 (0.909)	20.2 (0.795)	14.9 (0.587)	12.6 (0.496)	4.2 (0.165)	17.6 (0.693)	42.6 (1.677)	70.5 (2.776)	78.8 (3.102)	432.1 (17.011)
Աղբիւր: {{{Աղբիւր 1}}}

Պատմութիւն

Հին Աթէնք

Աթէնքի հիմնադրութեան թուականը կը հասնի մինչեւ հին դարեր, սակայն Միկինեան Շրջանին անոր գոյութիւնը փաստուած իրողութիւն է ։

Անոր առաջին բնակիչները Փելասղիները Πελασγοί կը համարուին։ Ըստ աւանդութեան, առաջին թագաւորն էր Քեքրոփան: Ք․ա․ 3-րդ եւ 2-րդ հազարամեակներուն յոյները կը հաստատուին այդ շրջանին մէջ։

Թիսէայի եւ Մինոթաւրոսի (Մինոասին եզը ταύρος=եզ) դիցաբանութիւնը կը յայտնէ Մինոասեան Կրետէի տիրութիւնը Աթէնքի վրայ, որ վերջ կը գտնէ անոր անկումէն ետք։ Թիսէային հայրը, Էղէասն (կամ Էգէաս) է, Աթէնքի թագաւորը։

Տրոյեան պատերազմի ժամանակաշրջանին, Աթէնք Միկինեաններու կողմնակից էր։ Ըստ Հոմերոսի Իլիատային, Աթէնք այս պատերազմին կը մասնակցի Մենեսթենիի գլխաւորութեամբ եւ կարեւոր զինուորական ուժով․ միայն նաւային զօրուժը կը բաղկանար 50 նաւերէ (շուրջ 1650 - 2750 հոգի)։ Այս շրջանին, Աթէնք կը տիրէ Ատիկէի շրջանին, զանց առնելով Մեղարիտան (որ հպատակ էր Սալամինային) եւ Օրոփոն (որ հպատակ էր Վիոթիայի)։ Ք․Ա․ 3-րդ հազարամեակին, Լաւրիոնի մետաղի հանքերը Աթէնքի կապար եւ արծաթ կը հայթայթեն․ իսկ Երկաթի դարաշրջանին՝ երկաթ։ Խեցեգործութիւնը, ձէթի, մեղրի, գինիի եւ Փենտելի լերան լուսաքարի արտադրութիւնները զուգադրաբար առեւտրական գործունէութեան, կ'ապացուցանեն տնտեսապէս բարգաւաճ քաղաք մը։

Սօլոն․ օրէնսդիր, փիլիսոփայ․ Ք․ա․ 6-րդ դար

ժողովրդավար Քլիսթենին, Ք․ա․ 6-րդ դար

Դորեացիներու կամ «Յունական ցեղերու» ներխուժումի շրջանին, Աթէնքը ընդհարումներէ խոյս կու տայ։ Քաղաքին առաջին օրինադիրը Տրակոնն էր։ Ան, Ք․Ա․ 7-րդ դարուն, լուսաքարերու վրայ գրել կու տայ «Տրակոնեան օրէնքներ»ը, որոնք շատ խիստ էին: Մինչեւ այսօր ալ այս նշանաբանը կը գործածուի նշելու համար դաժան եւ ծանր օրէնք մը կամ կարգավիճակ մը։ Տրակոնի օրէնսդրութեան կը յաջորդեն Սօլոնի օրէնքները, որոնցմէ ամենակարեւորը Սիսահթիան σεισάχθεια է․ ըստ անոր, պարտքերու տակ եղող Աթէնքի ազատ բնակիչներուն գերութիւնը կը ջնջուի, նաեւ՝ հողին անտառապատումը։

Փերիքլիս, Ք․ա․ 5-րդ դար:

Փնիքային բլուրը, Աքրոփոլիին դիմաց․ Ժողովրդային Ատեանի գլխաւոր հաւաքատեղին:

Ք․Ա․ 6-րդ դարուն, Փիսիսթրաթիս բռնատիրութիւն կը հաստատէ եւ Ալքմէոնիտես ընտանիքը կ'աքսորէ։ Այս ընտանիքը կարեւոր դերակատարութիւն ունէր քաղաքին քաղաքական եւ ընկերային կեանքին մէջ։ Փիսիսթրաթին Աթէնքի քաղաքացիներուն համար, կը հաստատէ Փանաթինիէա խաղերը․ ի պատիւ Աթինա աստուածուհիին։ Անոր մահէն ետք, Ալքմէոնիտես ընտանիքէն Քլիսթենին (հետագային Բարեկարգիչ կը կոչուի), կը կիրարկէ ժողովրդավարական հաւասարութիւնը։ Հին «ցեղերու» դրութիւնը կը փոխարինէ արուեստականներով՝ Ատտիկէի հողատարածքը, կը բաժնէ քաղաքային, միջերկրեայ եւ ծովափնեայ շրջաններու ու կը հիմնէ 10 թաղապետութիւններ («ցեղեր»)․ վերոնշեալ երեք շրջաններու ամէն մէկ «ցեղ»ի բնակիչները կը բաժնէ, հաւասար իրաւունքներ տալով իւրաքանչիւրին։ Այս ձեւով, հարուստ ազնուականները կը դադրին ուժեղ «ցեղ» մը ըլլալէ, ու կը խառնուին մնացեալներուն հետ։ Ամէն մէկ նոր շրջանին կու տայ անոր հերոսին անունը։ Աթէնք քաղաք-պետութեան իշխանութիւնը կը յանձնէ Քաղաքացիներու Ատեանին Εκκλησία του Δήμου (կը բաղկանայ 500 ընտրուած ներկայացուցիչներէ)․ հոն ամէն մէկ թաղապետութենէ («ցեղէ») 50 ներկայացուցիչ կը մասնակցի։ Ժողովները ընդհանրապէս կը գումարուին Փնիքա Πνύκα բլուրին վրայ։ Նաեւ կ՛օրինադրէ Խեցեվճիռը՝ Ostracism - εξοστρακισμός․ ժողովրդավարութեան բարեկարգման օրէնք։

Յոնիական ապստամբութեան շրջանին, (Ք․Ա․ 499 - 493 թուական), Աթէնք կը ղրկէ 20 նաւ՝ 4000 մարդուժով։ Աթէնքի օգնութիւնը Եոնիոյ յոյներուն, պատճառ կը դառնայ Յունաստանի մայր ցամաքամասին վրայ Պարսկական արշաւանքներուն։ Աթէնք կը դաշնակցի Սփարդիի հետ եւ իրենց գլխաւորութեամբ, յոյները յաջողութեամբ կը դիմագրաւեն յարձակումները։ Այս կռիւներուն, Աթէնք կը մասնակցի՝ Մարաթոնայի ճակատամարտին (Ք․Ա․ 490, 10.000 զինուորներով), Սալամինայի նաւամարտին (Ք.ա. 480 եւ 479 թուականներուն)՝ 200 «թրիիրիս» τριήρης (եռայարկ թիանաւ) նաւերով, Փլաթեէսի ճակատամարտին (2000 զինուորներով) եւ Միքալիի (Յոնիայի մէջ) ճակատամարտին։

Աթէնքը դիտուած Փնիքայի բլուրէն:

Քաղաքացիներու Ատեանին որոշումով, շուրջ Ք․Ա․461-ին, Աթէնքի ղեկավարութիւնը կը ստանձնէ Փերիքլիս։ Ան, Էֆիալթի Աթենացիի գործակցութեամբ, Աթէնքին մէջ ժողովրդավարութիւնը կը վերականգնէ, Արիոս Փաղոսին΄Αρειος Πάγος իրաւասութիւնները կը նուազեցնէ եւ անոր վարչական ու պաշտօնեաններուն վերահսկողութիւնը 500 ներկայացուցիչներու Խորհրդարանին (Քաղաքացիներուն Ատեան) կը յանձնէ։ Անոր իշխանութեան ընթացքին, Աթէնք կը զօրանայ եւ կը զարգանայ։ Ժողովրդավարութիւնը իր գագաթնակէտին կը հասնի։ Աթէնքի գերագահութիւնը կը հասնի Միջերկրական Ծովէն մինչեւ Սեւ Ծովու յունական գաղթօճախները։

Ոսկեդար

Յունաստանի Ոսկեդարը՝ Ք․Ա․ 500 - 400 (Փերիքլիսի իշխանութեան շրջանին է, ատոր համար նաեւ կը կոչուի «Փերիքլիսի Ոսկեդարը»), Աթէնք Եւրոպայի քաղաքակրթութեան եւ մտաւորականութեան կեդրոնը կը հանդիսանայ։ Այս ժամանակաշրջանին, Աթէնքի մէջ ապրած ու գործած են դարերու ընթացքին համաշխարհային համբաւ վայելող անձեր․ մեծ ողբերգակներ՝ Սոֆոքլիս Σοφοκλής (Ք․Ա․ 496 – 406) եւ Էվրիփիտիս Ευριπίδης (Ք․Ա․ 480 – 406), պատմաբան Թուքիտիտին Θουκυδίδης (Ք․Ա․ 460 – 395), երգիծական բանաստեղծ Արստոֆանին Αριστοφάνης (Ք․Ա․ 450 – 380) եւ շատ ուրիշներ։ Աքրոփոլիսի ժայռին վրայ կը կառուցուի Փարթենոնան Παρθενώνας, ի պատիւ Աթինա աստուածուհիին։ Մեծածախս գործին կառուցումը կը սկսի Ք․ա․ 447-ին ու կ'աւարտի Ք․ա․ 432-ին, Իքդինոս եւ Քալլիքրադին ճարտարապետութեամբ եւ Ֆիտիան ընդհանուր հսկիչը կը պատրաստէ Աթինա աստուածուհիին հսկայ ոսկէ արձանը եւ շինութեան զարդարանքները։ Այս հսկայ գործին մէջ, կառուցուածքին ներդաշնակութիւնը կը գիրիշխէ եւ կը դառնայ համաշխարհային հիացումի պատճառներէն մէկը։

Այս շրջանին ձեւաւորուած մշակոյթը, որ յառաջիկայ դարերուն «Դասական» կը կոչուի, արեւմտեան քաղաքակրթութեան հիմերը կը դնէ։

Աթէնք իր գերագահութիւնը պաշտպանելու համար, երկարատեւ (27 տարի) պատերազմական գործողութիւններու մէջ կը մտնէ գլխաւոր մրցակիցին՝ Սփարթիի դէմ, Ք․Ա․ 431 - 404 թուականներ։ Հետեւանքները կ'ըլլան կործանիչ։ Երկարատեւ պատերազմի ընթացքին, Աթէնքի մէջ համաճարակ կը տիրէ․ բնակչութեան 2/3-ը կը մահանայ։ Պատերազմը կ՛աւարտի Աթէնքի պարտութեամբ․ Աթէնք կը կորսնցէ իր հմայքը, գերագահութիւնը եւ դանդաղ քայլերով ինքզինք կը վերագտնէ։ Յունական քաղաք-պետութիւնները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։

Աթէնքը Հռոմէական տիրապետութեան շրջանին

Ատրիանոսի ջրուղիին կամուրջէն մնացած մասը, Ք․ա 2-րդ դար

Մեծն Աղեքսանդրի մահէն ետք, Մակեդոնական հզօր կայսրութիւնը կը բաժնուի թագաւորութիւններու։ Յունական քաղաք պետութիւնները կ՛անցնին Մեծն Աղեքսանդրի զօրավարներէն Անդիղոնոս Ա․ Միակնանիին Ἀντίγονος Μονόφθαλμος Antígonos Monóphthalmos ու անոր յաջորդներուն իշխանութեան տակ։

Արեւմուտքէն, Հռոմ կը սկսի աշխուժօրէն միջամտել յունական գործերուն եւ մակեդոնացիներուն դէմ պատերազմներու մէջ կը մխրճուի: Ք․ա․ 146-ին, Յունական տարածքներ կը գրաւէ։ Ք․Ա․ 86-ին, հռոմէացի զօրավար Սիլլան Sylla, կ՛արշաւէ Աթէնքին վրայ, կը գրաւէ ու կը կողոպտէ քաղաքը։

Աթէնք․ Ողիմպոսի Տիոս տաճարին սիւները:

Ատրիանոսին Կամարը․ դիմացը խորքը՝ Աքրոփոլին:

Աքթէոնի ծովամարտի Ναυμαχία του Ακτίου յաղթանակէն ետք, Յունաստանի ամբողջ տարածքը, ինչպէս նաեւ Պտղոմէական Եգիպտոսը կ՛իյնան Հռոմի տիրապետութեան տակ։ Երեք տարի ետք, Ք․Ա․ 27-ին, Օգոստոս Կայսրը, իր կայսրութեան տարածքները «կ՛օծէ» «Հռոմէական Խաղաղութիւն» հրամանագիրով Pax Romana (կը տեւէ 200 տարի, կը դադրի Մարքուս Օրելիուս կայսրին մահուամբ)։ Հռոմէացիները կը հիանան յունական մշակոյթի հարստութեան վրայ, մանաւանդ Աթէնք քաղաքին։ Կը պահպանեն, կ՛ուսումնասիրեն զայն եւ կը դառնան գովաբանողներն ու շարունակողները այդ մշակոյթին։ Աթէնքին կը շնորհեն Ազատ Քաղաքի կարգավիճակ։

Իրոտու Ադիքու Երաժշտանոցը

Ատրիանոս Publius Aelius Hadrianus Augustus կայսրին հրամանով, Ք․Ա․ 2-րդ դարուն, Աթէնքի մէջ կը կառուցուին գրադարան մը, ջրուղի մը (որ մինչեւ 20-րդ դարուն կայուն կը մնայ եւ Աթէնացիներէն կը գործածուէր) մարզարան gymnasium (ուսումնարանի իմաստով) մը, կամուրջ մը, Ողիմպոս Տիոս տաճարը Ναός του Ολυμπίου Διός, Naós tou Olympíou Diós նաեւ կը կոչուի Սթիլի Ողիմպիու Տիոս Στύλοι του Ολυμπίου Διός, Ատրիանոսին Կամարը (քաղաքին արեւելեան կողմը), եւ բազմաթիւ տաճարներ ու սրբատեղիներ։

Ատրիանոսի շրջանին, Աթէնքի մէջ կ՛ապրի Հերովդէս Ատտիկեցին Ἡρώδης ὁ Ἀττικός ․ ան հարուստ ազնուական ընտանիքէ էր։ Կը հովանաւորէ Փանաթինէա խաղերը, իր ծախսերով կը վերանորոգուի Քալլիմարմարոն կամ Փանաթինէայի խաղերուն մարզադաշտը, Աքրոփոլիին ստորոտը կը կառուցուի Երաժշտանոցը եւ բազմաթիւ ուրիշ շէնքեր։

Աթէնք, մինչեւ 3-րդ դար, Հռոմէական կայսրութեան հոգեւոր եւ մտաւոր կեդրոնը կը հանդիսանայ։ Հակառակ հետագայ յեղաշրջումներուն, քաղաքը կը պահպանէ իր համբաւը․ ուսումնարաններուն մէջ կ՛ուսանին անձնաւորութիւններ, որոնք հետագային դերակատարութիւն կ՛ունենան Նոր Հռոմէական կայսրութեան մէջ, օրինակ՝ Յուլիանոս Ուխտազանց Կայսրը Flavius Claudius Julianus Augustus, Julian the Apostate։

Բիւզանդական կայսրութեան շրջան

Աթէնք, Էրմու փողոց․ Քափնիքարէա հրապարակին վրայ, համանուն եկեղեցին, հիմն․ 11-րդ դարուն

Աթէնք, Արեւելեան Հռոմէական Կայսրութեան իսկ շրջանէն, աստիճանաբար կը կորսնցնէ իր հմայքը։ Բիւզանդական կայսրութեան հիմնումէն ետք, կը դառնայ երկրորդական քաղաք մը։ 529-ին, Յիուստինիանոս կայսրը կը փակէ Հին Յունաստանի ուսման եւ մտաւորականութեան կեդրոն Պղատոնի կամ՝ (Փլաթոնաս) կաճառը։

Յունաստանի շրջանները յաջորդաբար կ՛ընդունին քրիստոնէութիւնը։ Փարթենոնը տաճարէ եկեղեցւոյ կը վերածուի եւ կ՛անուանուի՝ Աթենացի Սրբոյ Կոյս Παναγία την Αθηνιώτισσα։

Աթէնքի վերելքը կը սկսի 9-րդ դարուն, բիւզանդական Կայսրութեան բարգաւաճման հետ զուգահեռ։ 11-րդ եւ 12-րդ դարերուն, քաղաքին մէջ կը զարգանայ արուեստագիտութիւնը, մանաւանդ ճարտարապետութիւնը․ բազմաթիւ խաչաձեւ յատակագիծով եկեղեցիներ կը կառուցուին։

Աթէնքը ֆրանքներու եւ լատիններու տիրապետութեան տակ

Ֆրանկոքրադիոյ սկզբնական շրջան:

Խաչակիրներու Չորրորդ արշաւանքին (1202-1204), Կոստանդնուպոլիսը կը քանդուի եւ կը կողոպտուի, Յունաստանի զգալի մասը կ՛անցնի ֆրանքներու տիրապետութեան տակ (Ֆրանքոքրաթիոյ Frankokratia ժամանակաշրջան 12-րդ մինչեւ 16-րդ դար)։

13-րդ դարէն մինչեւ 15-րդ դար, Լատին իշխանութիւնները (ասոնք կը ստեղծուին 1204-ին Կոստանդնուպոլսոյ գրաւումէն ետք) Աթէնքին տիրութիւնը կը հետապնդեն, քաղաքին համբաւին եւ ռազմական դիրքին համար։ Աթէնք Ֆրանքական Աթէնքի Դքսութեան մայրաքաղաքը կը դառնայ։ Յաջորդ 250 տարիներու ընթացքին, յաջորդաբար Աթէնքի վրայ կ՛իշխեն՝ մարքիզ Boniface I, Marquess of Montferrat, de La Roche (Rigney) ֆրանք գերդաստանը (մինչեւ 1311), Քաթալան ընկերութիւնը Catalan Company (մինչեւ 1386) եւ Ֆիորենցայի Acciaioli family գերդաստանը (մինչեւ 1458)։

Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան շրջան

Կոստանդնուպոլսոյ գրաւումով (1453 Մայիս), Յունաստան կ՛իյնայ Օսմանցիներուն ձեռքը․ Աթէնքը՝ 1458-ին։ Վենետիկի Հանրապետութիւնը կը պայքարի Աթէնքին տիրանալու, եւ 17-րդ դարուն Վենետիկի եւ թուրքերու միջեւ վեցերորդ պատերազմի ընթացքին, Վենետիկցիները գլխաւորութեամբ Ֆրակիսքօ Մոռոզինիի, Աթէնքը կը պաշարեն եւ Փարթենոնան (որ թուրքերը նախ մզկիթի, ապա վառօդի մարանի վերածած էին) կը պայթեցնեն, 1687-ին։ Տաճարը գրեթէ ամբողջութեամբ կը քանդուի։ Այդ օրերէն ետք, տաճարը կանոնաւոր հերթականութեամբ կը կողոպտուի։

18-րդ դարուն, Աթէնք կ՛ապրի խառնաշփոթ ժամանակաշրջան մը, արդիւնք՝ թուրքերուն յոռի վարչութեան եւ մրցակցութեան հարկերու հաւաքման իւրացման իրաւունքին եւ կամ հողատարածքներու սեփականութեան համար։ 1771-1772 թուականերուն, ռուսական դրդումով եւ օգնութեամբ Աթէնք կ՛ասպատակեն Լեպեսիները Λεμπέσηδες, որոնք Սալամինա կղզիին ապստամբներն էին։

Աթէնք 1800․ հաժ Ալի Հասեքիի պատը:

1775-1795 քսան տարուան ժամանակաշրջանը, կը յատկանշուի Հաժի Ալի Հասեքիի բռնապետութեամբ։ Ան, Աթէնքը թուրք-ալպանացիներու յարձակումներէն պաշտպանելու համար, տարրական պատով մը կը շրջափակէ։ 1789-ին, ծաղկախտի եւ ժանտախտի համաճարակ եւ սով կը տիրէ․ հազարաւոր աթենացիներ կը մահանան, եւ շատ ուրիշներ քաղաքը կը լքեն։ Աթէնքի թուրք եւ յոյն երեւելի բնակիչներ կը գանգատին սուլթանին․ վերջինիս հրամանով բռնակալ կառավարիչը կը գլխատուի։

19-րդ դարասկիզբին, Աթէնք եւրոպացի հնագէտներու եւ մտաւորականներու ուշադրութիւնը կը գրաւէ։ Քաղաքին մէջ կը ստեղծուի եւրոպացիներու մեծ համայնք մը։ Սակայն Փարթենոնայի կողոպուտը կը շարունակուի՝ Կոստանդնուպոլսոյ Մեծն Բրիտանիոյ դեսպան Թոմաս Պրիւսի, ծանօթ իբրեւ Լորտ Էլղին Thomas Bruce (7^e comte d'Elgin) անունով եւ անոր գործակալներուն կողմէ։ Անոր դէմ կը կենայ հրապարակային գրաւոր եւ բանաւոր խօսքով Լորտ Պայրըն։ Աթէնք կ՛այցելեն եւ կամ կայք կը հաստատեն աշխարհածանօթ եւրոպացիներ, օրինակ՝ Շաթոպռիան, Լորտ Պայրըն, Պոլսոյ Բրիտանիոյ դեսպան Լորտ Սդրանկֆորտ, Ֆրանսուա Փուկվիլ, Ուալիոյ իշխանուհի Քարոլին եւ շատ ուրիշներ։

1812-13 թուականներուն յաջորդաբար կը հիմնուին «Աթէնասէրներու Կաճառը» Φιλαθηναϊκή Ακαδημία եւ «Ֆիլոմուսոս ընկերութիւնը» Φιλόμουσος Εταιρεία։

1821-ի ապստամբութիւնը եւ Աթէնքի ազատագրումը

«Ֆիլոմուսոս ընկերութեան» աշխուժ գործունէութեան պատճառով, 1814-ին Յունաստանէն դուրս, Օտեսիոյ մէջ, Յունաստանի ազատագրման համար հիմնուած Ֆիլիքի Էթերիա (Filiki Eteria) գաղտնի կազմակերպութիւնը Աթէնքի մէջ գործունէութեան դաշտ չի գտներ․ բացառութիւն կը կազմեն քանի մը հոգեւորականներ։ Այդ շրջանին, Աթէնք բաժնուած էր երկու «դասակարգերու»՝ «Կակարէուներ» Γκαγκαραίους (քաղաքացիներ եւ ազնուականներ) եւ «Քսոթարիտեսներ» Ξωτάρηδες (Աթէնքի շուրջի գիւղերուն եւ տարածքներուն ապրող հողագործներ)։ Քաղաքին մէջ թուրքերը փոքրամասնութիւն կը կազմեն, եւ աստիճանաբար անոնց վրայ ազնուականները (Γκαγκαραίους) կը հսկեն։ Խասիա շրջանի զինեալ ապստամբներուն պետը, Քսոթարի (Ξωτάρηδες) Հաժի Մելեդի Վասիլիուն քաղաքը յարձակումներէ պաշտպանելու պատրուակով, Աթէնքի Ոստիկանէն արտօնութիւն կ՛առնէ եւ Խասիա ու Մենիտի (Աթէնքին հնագոյն շրջանները) շրջանններու բնակիչներէ կազմուած զինեալ խումբ մը կը կազմէ։ Նոյն բանը Աթանասիօ Տիաքոն կ՛ընէ Լիվատիոյ Λιβαδειά մէջ։

1821, Մարտ 25-ին երեկոյեան, Սարոնիքոս Ծոցին Իտրա Ύδρα կղզիէն, ապստամբութեան պատրաստուելու լուրը կը հասնի։ Սակայն Աթէնքի մէջ նախապատրաստական որեւէ աշխատանք չէր կատարուած։ Քաղաքի թուրքերը, Պեղոպոնեզի ապստամբութենէն սխալ տեղեկութիւններ առնելով, Աթէնքին պաշտպանութիւնը Հաժի Մելեդի Վասիլիուին կը վստահին։ Վերջինին օգնութեան կը հասնին ուրիշ յոյն ապստամբ զինեալ խումբեր իրենց առաջնորդներով։ Մինչ այդ, քաղաքին յոյն հոգեւոր առաջնորդը Վիոդիա Βοιωτία քաղաքը (Լիվատիա շրջան) կը գտնուէր, ուր ուրիշ հոգեւորականներու հետ ապստամբութեան սկիզբը կը յայտարարեն եւ զէնքերը կ՛օրհնեն։ Ապրիլ ամսուան սկիզբը, Աթէնքին մէջ միջադէպեր կը ծագին։ Յոյներ, թուրքերէն պաշտպանուելու համար օտար հիւպատոսարաններու մէջ կ՛ապաստանին․ ի բաց առեալ Աւստրիոյ, որ թուրքերուն կ՛օգնէ։ Ս. Յարութեան խթման, 9 Ապրիլէն դէպի 10, քաղաքին ազնուականներէն շատեր պատանդ կ՛առնուին եւ կը բանտարկուին Աքրոփոլի, իսկ թուրք խուժանը քրիստոնեաներուն ջարդը կը պահանջէ։ Ազնուականներուն բանտարկութեան պատճառով, քաղաքին մէջ հանդարտութիւն կը տիրէ, սակայն քաղաքէն դուրս թուրքերուն դէմ յարձակումներ եւ առեւանգումներ կը սկսին։ Առաջին ռազմական միջադէպը Քալամոս Καλαμος կը պատահի․ յոյն զինեալներ Հաժի Մելեդի Վասիլիուին առաջնորդութեամբ, Խալքիտայէն Աթէնքի թուրքերուն օգնութեան հասնող 300 թուրք զինուորներուն խումբին կը դիմադրեն եւ կը կասեցնեն անոր յառաջխաղացքը դէպի Աթէնք։ Նոյնանման կռիւներ տեղի կ'ունենան նաեւ Լիվատիոյ մէջ։ Ապստամբութիւնը կը սկսի։

Նոյն ատեն, Կոստանտնուպոլսոյ մէջ թուրքերը կը հակադարձեն․ քաղաքին յոյն բնակչութիւնը ջարդի կ՛ենթարկեն եւ կախաղան կը հանեն յոյն Պատրիարքը։ 24 Ապրիլին, թուրքերը տեղեկանալէ ետք Պոլսոյ եղելութիւնները, կը կազմակերպուին ու կը զինուին։ Աթէնքի յոյները Խասիոյ Χασιά զինեալներուն օգնութեան կը դիմեն։ 26 Ապրիլին թուրքերը կ՛ամրանան Աքրոփոլիի մէջ եւ յոյները քաղաք կը մտնեն պոռալով՝ Ազատութիւն կամ Մահ Ελευθερία ή θάνατος եւ Օրհնեալ Յարութիւնը Քրիստոսի Χριστός Ανέστη։ Քաղաքին մէջ յունական քաղաքական վարչութիւն կը հաստատուի։ Կը զօրանան զինեալ խումբերը, դրացի կղզիներէն զինեալներ իրենց օգնութեան կը հասնին։

1821-22 Աթէնքի պաշարումը յոյներէն․ գծագրութիւն՝ Փանայոթիս Զողրաֆու:

Աքրոփոլիի պաշարեալները 15 Մայիս 1821-ի իրիկունը կը յաջողին յունական ուժերը ճեղքելով փախչիլ եւ հասնիլ Խալքիտա։ Միաժամանակ, ամէն տեղէ, մանաւանդ կղզիներէն յոյներ Աթէնքի օգնութեան կը հասնին։ 8 Յունիսին, թուրքերը վայրագօրէն կը սպաննեն քաղաքին 12 ազնուականներէն 8-ն։ Յոյները մեծ թափով կը շարունակեն Աթէնքի ազատագրութեան պայքարը, եւ երկարատեւ կռիւներէ ետք, 9 Յունիս, 1822-ին թուրքերը Աքրոփոլին կը յանձնեն։ Ասիկա Աթէնքին առաջին ազատագրումը կ'ըլլայ։ Սակայն Աթենացիներուն ուրախութիւնը երկար չի տեւեր, երբ կ՛իմանան թէ Տրամալի Փաշան 30․000-նոց բանակով կ՛արշաւէ Պեղոպոնեզի եւ Աթէնքի վրայ։ Միաժամանակ վէճ կը ծագի Աթէնքի զինեալ ուժերու պետերուն միջեւ։ Ի վերջոյ, միացած, մէկ կողմէն քաղաքը կ՛ամրացնեն եւ միւս կողմէն մեծ թիւով զինեալներ կը ղրկեն Պեղոպոնեզի շրջաններուն օգնութեան։ 26 Յուլիս, 1822-ին թուրքերը ծանր պարտութիւն կը կրեն եւ բանակին մնացորդացը կը հեռանայ։

1823-ի ամրան, կրկին թուրքերը Աթէնքը կը պաշարեն։ Քաղաքին բնակչութիւնը կը հեռանայ․ թուրքերը փոքր թիւով մայրեր եւ մանուկներ պատանդ առնելով կը մեկնին։ Աթէնքը կը վերագտնէ ինքզինք, դպրոնցեր կը բացուին, թերթեր կը հրատարակուին։

1824-ին, թուրքերը Ենիչարիներուն Γενίτσαροι - yeñiçeri թրք․, գլխաւորութեամբ Խալքիտայէն Մարաթոնա կը հասնին․ յունական փոքրաթիւ ուժերը մասամբ կը յաջողին անոնց Ատտիկէի շրջանէն դուրս վռնտել։ Կռիւներէ ետք, յոյները կը յաղթեն․ թուրքերը մեծ զոհեր տալով կը նահանջեն։

Աթէնքը՝ մայրաքաղաք

Ապստամբ եւ յաղթական Աթէնքը, մարդահամարի կը ձեռնարկէ։ Քաղաքը կը հաշուէ՝ 9040 բնակիչ, 1605 տուն եւ 35 ծխական շրջաններ։ Աթէնքի ազատագրումէն ետք, 1833-ին, թագաւոր Օթոնը զայն մայրաքաղաք կը հռչակէ։ 1834-ին, մայրաքաղաքին վերակառուցումը կը սկսի։

1908, Աթէնքի կեդրոնի Սդատիու փողոցը:

1896-ին, 1000 տարի ետք, կը հիւրընկալէ Առաջին Նորագոյն Ողիմպիական Խաղերը։

Հետագայ տասնամեակներուն, քաղաքը կը զարգանայ, կը շէննայ, հետեւելով այդ ժամանակի արդի քաղաքներու չափանիշներուն։ 1923-ին, Փոքր Ասիոյ աղէտէն ետք, կը կատարուի քաղաքին յաջորդ, սակայն անկարգ ընդարձակումը․ կը ստեղծուին նոր թաղեր, ընդհանրապէս Փոքր Ասիոյ գաղթականներէն։

Աթէնք քաղաքական եղելութիւններուն կեդրոն կը հանդիսանայ։ Հոն կը պատահի 3 Սեպտեմբեր, 1843-ի Ապստամբութիւն-յեղաշրջումը, բացարձակ թագաւորութենէն՝ Սահմանադրական թագաւորութեան ։ Քաղաքը աւելի քան յիսուն տարի, բազմաթիւ շարժումներու եւ յեղաշրջումներու թատերաբեմ կը դառնայ։ Կը յաջորդեն միջպատերազմեան շարժումները, Բ․ Համաշխարհային Պատերազմի աւարտին յունական միջ-քաղաքացիական պատերազմը, Դեկտեմբերեան շարժումը, 21 Ապրիլ, 1967-ի զինուորական հարուածը եւ՝ վերջինին տապալումը ու Խորհրդարանական Ժողովրդավարութեան վերականգնումը՝ 1974-ին։

Բ․ Համաշխարհային Պատերազմէն ետք

Աթէնք Բ․ Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին Գերմանիոյ դաժան գերիշխանութեան տակ կը գտնուի։ Մեծ վնասներ կը կրէ՝ աղէտ, սով եւ համաճարակ։

Քաղաքային Աթէնքի տարածքը, բարձրէն:

Պատերազմէն ետք, կեանքը կը վերադառնայ։ Աթէնք կ՛ապրի վերաշինութեան պայթում մը, կ՛ընդարձակուի։ Նոր շէնքեր կը կառուցուին թէ՛ քաղաքին կեդրոնը եւ թէ՛ արուարձանները, մանաւանդ՝ բազմայարկանի:Հոն, Փոքր Ասիոյ աղէտէն գաղթականներ կը տեղափոխուին, շրջակայքը լուրջ փոփոխութիւններու կ'ենթարկուի․ Տուրղուդի կամ Նէօ Քոզմոս Δουργούτι -Νέος Κόσμος թաղամասը (շատ մեծ թիւով հայեր ալ հոն կը փոխադրուին) դիմագիծը կը փոխէ, իսկ ուրիշներ՝ քարտէսէն բոլորովին կը ջնջուին։

1981-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ Եւրոպական Միութեան․ տնտեսական ներդրումներ կ՛ըլլան, սակայն՝ շրջագայութեան եւ մթնոլորտի ապականումի խնդիրներ կը յառաջանան։

Թիսիոն, Մոնասթիրաքի եւ Փլաքա թաղամասերը, մայրաքաղաքին պատմական կեդրոնը կը հանդիսանան։

Սինտաղմայի հրապարակը նորագոյն քաղաքին կեդրոնը կը հանդիսանայ։ Անոր շուրջ կը գտնուին՝ հին թագաւորական արքունիքը, ուր այժմ կը գործէ Խորհրդարանը, 19-րդ դարուն կառուցուած պետական շէնքեր։

2004-ի ամրան կը հիւրընկալէ 28-րդ Ողիմպիական խաղերը, Ողիմպական Խաղերու վերածնունդէն (1896) 108 տարի ետք։

Աթէնքի Քաղաքային Տարածաշրջանը Յունաստանի փոխադրական միջոցներու եւ արդիւնաբերական մեծագոյն կեդրոնն է․ կ'ապահովէ երկրի արդիւնաբերական արտանդրանքին 2/3–ը։ Զարգացած ճարտարարուեստը կը գտնուի գլխաւորաբար արեւմտեան Ատտիկէի շրջաններուն մէջ, իսկ բազմաթիւ ընկերութիւններ՝ հիւսիս եւ հիւսիս-արեւելեան արուարձաններուն մէջ։ Նաւային ընկերութիւններուն կեդրոնական գրասենեակները կը գտնուին անոր նաւահանգիստ՝ Փիրէա քաղաքին մէջ։

Բնակչութիւն

Աթէնքի եւ Փիրէա Քաղաքային Տարածաշրջաններու կուտակում. ճերմակ՝ Աթէնք, վարդագոյն՝ այլ քաղաքներ, կապոյտ՝ հիւսիսային Աթէնք, նարնջագոյն՝ հարաւային Աթէնք, սրճագոյն՝ Փիրէայի տարածաշրջան եւ լուսնակապոյտ՝ արեւմտեան Աթէնք։

Հին Աթէնք

Միկինեան Աթէնքի (Ք․ա․ 1600 - 1100) բնակչութեան թիւը մօտաւորապէս 10․000 - 15․000 բնակիչ կը հաշուէ, իսկ Երկրաչափական շրջանին, 4000-ի կը հասնի։ Ք․ա․ 700-ին քաղաքը 10․000 բնակիչ ունէր։

Ք․ա․ 500-ին, Աթէնք քաղաք-պետութիւնը կը հաշուէր շուրջ 200․000 բնակիչ։ Դասական շրջանին, Ք․ա․ 431-ին, ըստ զանազան աղբիւրներու՝ 150․000 - 350․000 բնակիչ, իսկ ըստ պատմաբան Թուքիտիտիին՝ 610․000 բնակիչ։ Ք․ա․ 317-ին, բնակչութեան թիւը կը հասնի՝ 21․000 ազատ քաղաքացիներու, 10․000 դաշնակից գաղթականներու եւ 400․000 ստրուկներու: ընդհանուր՝ 431․000 բնակիչ։

Աթէնքի բնակչութեան թիւը նորագոյն շրջանին

Աքրոփոլին Հին Աթէնքին կեդրոնն էր։ Փիրէա նաւահանգիստը անջատ քաղաք էր, սակայն 20-րդ դարու վերջաւորութեան, Աթէնք իր արագ ընդարձակումով զայն կը կլանէ։ Այս ընդարձակումը կը սկսի 1960-ական թուականներէն ետք, երբ Յունաստան զուտ գիւղատնտեսական երկիրէ ճարտարարուեստական երկիրի կը բարեշրջի։

Տարի Բնակչութիւն 1856 30 969 մարդ 1861 41 298 մարդ

Տարի Բնակչութիւն 1951 565 084 մարդ 1991 816 556 մարդ

Տարի Բնակչութիւն 2001 789 166 մարդ 2011 664 046 մարդ

Տարի Բնակչութիւն 2021 643 452 մարդ

1856-ին, մայրաքաղաք Աթէնքը կը հաշուէ 30,969 բնակիչ, 1861 -ին՝ 41,298 բնակիչ։

Ըստ 2011-ի մարդահամարին, Աթէնքի Քաղաքային Տարածաշրջանի (ներառեալ Փիրէա Տարածաշրջանի) բնակչութեան ընդհանուր թիւը 3,090,508-ի կը հասնի։ Այս թիւը, 2009 Eurostat-ի տուեալներով՝ 4,164,175 էր, սակայն կը նուազի տնտեսական տագնապին պատճառով (արտագաղթ ու մասամբ՝ ներգաղթ դէպի այլ շրջաններ)։ Աթէնքի քաղաքապետութեան բնակչութեան թիւը 664,046 է․ Ատտիկէի Մարզի չորս վարչական միաւորներուն բնակչութեան թիւով՝ 2,640,70։

Մշակոյթ

Բացօթեայ թանգարան մը

Ազգային Գրադարանի շէնքը

Աթէնքի Կաճառը

Աթէնքի Հնագիտական Թանգարանը․ կառուցուած 1866-ին (հիմնուած 1826 էղինա):

Καλλιμάρμαρον կամ Փանաթինեան դաշտը, հիմնուած Ք․ա․ 329-ին:

Ամենուրէք՝ մայրաքաղաքին մէջ եւ շուրջը, կը հանդիպինք դասական, հռոմէական, բիւզանդական, օսմանեան տիրապետութեան շրջաններէն մնացած յուշարձաններու, կառոյցներու, որոնցմէ աշխարհածանօթը Փարթենոնան է․ հին արեւմտեան քաղաքակրթութեան խորհրդանիշը կը նկատուի։ Քաղաքին մէջ կը պահպանուին Հին Յունաստանի, Հռոմէական եւ Բիւզանդական շրջաններէն թատրոններ, երաժշտանոցներ, յուշարձաններ, տաճարներ, եկեղեցիներ եւ աւելի փոքր թիւով՝ Օսմանեան շրջանէն։ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային Ժառանգութեան Ցանկին մէջի Յունաստանի 18 յուշարձաններէն, երկուքը Աթէնքին մէջ կը գտնուին՝ Աքրոփոլին եւ Տաֆնիի Վանքը։

Նորագոյն շրջանէն, գլխաւոր տեսարժան վայրեր կը համարուին՝ 19-րդ դարուն կառուցուած Յունաստանի Խորհրդարանը, Եռաբանութիւնը Τριλογία, որ կ՛ընդգրկէ երեք շէնքեր՝ Ազգային Գրադարանը, Համալսարանը եւ Կաճառը։

Աթէնքի կեդրոնը կը գտնուին Հնաբանական Թանգարանը (յունական հնագիտական իրերուն աշխարհի ամենաշատ հաւաքածոն ունի), Աքրոփոլիին (Նոր) Թանգարանը, Բիւզանդական, Քիքլատեան, Պենաքի եւ Դրամագիտական Թանգարանները եւ շատ ուրիշներ։

Աթէնք կը հիւրընկալէ 17 օտար Հնագիտական Հիմնարկեր, որոնք զանազան ներդրումներով՝ թէ՛ տնտեսութիւնը եւ թէ՛ մարդուժը կը զարգացնեն եւ կը դիւրացնեն հնագիտական ուսումնասիրութիւններն ու պեղումները։

Ճարտարապետութիւն

Աթէնք կ՛ընդգրկէ զանազան ճարտարապետական ոճեր․ յունահռոմէական, դասական յունական, եւ ժամանակակից ինչպէս Պահաուս Bauhaus, Ար Տեքօ Art Deco։ Այս շինութիւնները միատեղուած չեն, այլ խառն, այսինքն՝ մէկ թաղի մէջ կը հանդիպինք վերոնշեալ ոճերով շէնքերու։

Քաղաքաշինութեան զարգացման եւ հարստացման, մեծ դեր խաղացած են օտար եւ յոյն աշխարհահռչակ ճարտարապետներ։ Օտարներ՝ Թէոֆիլոս Հանսըն Theophil Freiherr von Hansen, էրնըսդ Զիլլըր Ernst Ziller, Շլիման Schliemann, 1950-էն ետք՝ Ուոլդըր Կրոփիուս Walter Gropius, եւ ժամանակակից՝ ՝Էէրօ Սաարինէն Eero Saarine։

1930-1970 թուականներուն յոյն ճարտարապետներէն գլխաւորներն են՝ Կոստանդինոս Տոքսիատիս Κωνσταντίνος Δοξιάδης, Տիմիդրիս Փիքիոնիս Δημήτρης Πικιώνης, Փերիքլիս Ա․ Սաքելարիոս Περικλής Α. Σακελλάριος, Արիս Կոստանդինիտիս Άρης Κωνσταντινίδης եւ ուրիշներ։

Քաղաքին քանդակները

Սինտաղմա հրապարակ․ Անծանօթ Զինուորին դամբանը, Յունաստանի Նախագահական Պատուոյ պահակագունդի հսկողութեան տակ:

Աթէնքի Իրոտու Ատտիկու Երաժշտանոցը․ Աքրոփոլիէն դիտուած

Աթէնքի երկաթագնացի ցանցը

Քաղաքին չորս կողմը կը հանդիպինք տարբեր ոճերով արձաններու, կիսանդրիներու, կիսապատկերներու եւ կամ պատերու վրայ քանդակներու, օրինակ Սինտաղմայի հրապարակին վրայ՝ Անծանօթ Զինուորին դամբանին։

Թանգարաններ

Աթէնք ունի քանի մը տասնեակ թանգարաններ․ կը նշենք գլխաւորները՝

• Հնաբանական ազգային Թանգարանը Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο,

• Պենաքի Թանգարանը Μουσείο Μπενάκη,
• Բիւզանդական եւ Քրիստոնէական Թանգարանը Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο,
• Դրամագիտական Թանգարանը Νομισματικό Μουσείο,
• Քիքլատեան Թանգարանը Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης,
• Աքրոփոլիի նոր Թանգարանը Νέο Μουσείο της Ακρόπολης,

• Ռազմական Թանգարանը Πολεμικό Μουσείο,
• Հին Շուկայի Թանգարանը Μουσείο Αρχαίας Αγοράς,
• Յունաստանի Պատկերասրահը Πινακοθήκη της Ελλάδος,
• Աթէնք քաղաքի թանգարանը Μουσείο Πόλεως Αθηνών,
• Ժողովրդային Արուեստի Թանգարանը Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης,
• Քերամիքոյի Հին մահաքաղաքը եւ Թանգարանը Η νεκρόπολη του Κεραμεικού και το Μουσείο,
• Ժամանակակից Արուեստի Ազգային Թանգարանը Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης,
• Աթէնքին պատմութեան Թանգարանը (հին խորհրդարանի շէնք) Μουσείο Ιστορίας των Αθηνών ․․․:

Կան նաեւ աւելի փոքր եւ անձնական թանգարաններ։

Փոխադրական միջոցներ

Ցամաքային փոխադրամիջոցներ

Աթէնք ունի խիտ, ընդարձակ, իրարու հաղորդակցող լայնածաւալ հանրային փոխադրամիջոցներ․ հանրակառքային՝ trolleybus - autobus, երկաթագծային պարզ, թէ արագընթաց՝ métro, tramway։ Նաեւ՝ թաքսի taxis։ Ասոնք կապուած են նաւային եւ օդային փոխադրամիջոցներուն։

Նաւային փոխադրամիջոցներ

Փիրէայի Նաւահանգիստը

Նաւային փոխադրամիջոցը, 24 ժամուան հետեւողականութեամբ, կը կատարուի առաւելաբար ու գլխաւորաբար Փիրէայի եւ նուազ չափով քաղաքի ծայրամասի Ռաֆինա (արեւելքը) եւ Լավրիոն (հարաւը) նաւահանգիստներէն։ Անոնց կապուած են ցամաքի փոխադրամիջոցները։

Օդային փոխադրամիջոց

Աթէնքի Միջազգային Էլեթերիոս Վենիզելոս Օդակայանը:

Աթէնքի Էլեֆթերիոս Վենիզելոս Միջազգային Օդակայանը (իր ներքին ու արտաքին համաշխարհային ծաւալի թռիչքներով) Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών / Diethnís Aeroliménas Athinón (code AITA : ATH), կառուցուած է 2001-ին, փոխարինելով Հելլինիքոյի Օդակայանին Διεθνής Αερολιμένας Ελληνικού։

Կրթական Հաստատութիւններ

Աթէնքի մէջ կը գործեն եռեսունէ աւելի Գիտական, Բժշկական, Բազմարուեստական, Ճարտարագիտական, Փիլիսոփայական, Մանկավարժական, Համակարգիչի Ճարտարարուեստի, Արուեստագիտութեան պետական եւ նուազ թիւով անձնական համալսարաններ եւ ուսումնարաններ։ Կան թատերարգութեան, պարուսուցման, արուեստի բազմաթիւ վարժարաններ, երաժշտանոցներ։ Ասոնցմէ պատկառելի թիւ մը հիմնուած է Յունաստանի ազատագրումէն անմիջապէս եւ, 19-րդ դարու առաջին կիսուն։

Աթէնքի հետ եղբայրացած քաղաքներ

Աթէնք եղբայրացած է հետեւեալ քաղաքներուն հետ․-

• Ուաշինկթըն, Washington (Ա․Մ․Ն․)
• Լոս Անճելըս, Los Angeles (Ա․Մ․Ն․)
• Շիքակօ, Chicago (Ա․Մ․Ն․)
• Ֆիլատելֆիա, Philadelphie (Ա․Մ․Ն․)
• Պոսթըն, Boston (Ա․Մ․Ն․)
• Աթէնս, Athens (Ա․Մ․Ն․)
• Մոնրէալ, Montréal (Քանատա)
• Նափոլի, Naples (Իտալիա)
• Լիզպոն, Lisbonne (Փորթուկալիա)
• Ճենովա, Gênes (Իտալիա)
• Մատրիտ, Madrid (Սպանիա)
• Պարսելոնա, Barcelone (Սպանիա)
• Փրակա, Prague (Չեխիոյ Հանրապետութիւն)
• Մոսկուա, Moscou (Ռուսիա)
• Փէքին, Pékin (Չինաստան)
• Քսի-ան, Xi'an (Չինաստան)
• Իսթանպուլ, Istanbul (Թուրքիա)
• Պելկրատ, Belgrade (Սերպիա)
• Նիկոսիա, Nicosia (Կիպրոս)
• Պէյրութ, Beyrouth (Լիբանան)
• Սանդիակօ տէ Չիլի, Santiago du Chili (Չիլի)
• Ռապադ, Rabat (Մարոք)
• Քուզքօ, Cuzco (Փերու)
• Երեւան, (Հայաստան)
• Սոֆիա, Sofia (Պուլկարիա)
• Պուքրէշ, Bucarest (Ռումանիա)
• Վարշաւա, Varsovie (Լեհաստան)
• Քիեւ, Kiev (Ուքրանիա)
• Թիրանա, Tirana (Ալպանիա)
• Թիֆլիս, Tbilissi (Վրաստան)
• Լիւպլիանա, Ljubljana (Սլովէնիա)
• Լա Հաւանա, La Havane (Քուպա)
• Բեթղեհէմ, Bethléem (Պաղեստին)
• Քկուջ-Նափոքա, Cluj-Napoca (Ռումանիա)
• Գահիրէ, Le Caire (Եգիպտոս)
• Սէուլ, Séoul (Հարաւային Քորէ)

Պատկերասրահ

Փոխադրամիջոցներ

• 
  Աթէնքի Մեթրօ
• 
  Աթէնքի Tram
• 
  Lycabettus-ի ճոպանուղին
• 
  Bus lane
• 
  Trolley bus

Հաստատութիւններ

• 
  Eugenides Foundation Էվղենիտիօ Հիմնարկ
• 
  Աթէնքի Համալսարանի Գիտութեան Բաժինը
• 
  Panteion-իրաւաբանութեան Համալսարան
• 
  Աթէնքի Աստղադիտարանը
• 
  HEAAE Archaeological Society-Հնագիտական Ընկերութիւնը
• 
  Աթէնքի Ֆրանսական դպրոցի գրադարան
• 
  Ազգային Դրամատան Շէնքը, էոլու փողոց

Վաճառատուներ

• 
  Էրմու փողոց
• 
• 
• 
• 
  Typical "Periptero"-kiosk կրպակ-խանութ

Սնունդը Աթէնքի մէջ

• 
  Կեդրոնական շուկան
• 
  Կեդրոնական շուկան
• 
  Բանջարեղէն, ընդեղէն, համեմներ եւ ալիւրի տեսակներ
• 
  կլոր հացը «քուլուրի»
• 
  Աւանդական ճաշարան
• 
  Զօնարսի սրճարանը

Բնակելի շԷնքեր

• 
• 
  1920-ականներու ճարտարապետութիւնը
• 
• 

Զբօսայգիներ եւ տեսարժան վայրեր

• 
  Ազգային Պարտէզ
• 
  Ազատութեան Պարտէզ
• 
  Փիլոփափու բլուր
• 
  Pedion tou Areos
• 
  Առաջին գերեզմանոց
• 
  Այգի արաստաղի վրայ
• 
  Herodes Atticus թատրոն
• 
  Աթէնքի կաճառը
• 
  Պղատոնի արձանը
• 
  Հին Շուկան
• 
  Հնագիտական վայր, Աքրոփոլի թանգարանին մուտքին
• 
  Տաֆնիի վանքը, 6-րդ դար

Աղբիւրներ

• [J.F. Chauvel, La Grèce à l'ombre des épées, Paris, Laffont, 1968, 281 pages.] Յունաստանը սուրի ստուերին տակ, (ֆր.)
• [Ιατρίδης, Ι.Ο., Εξέγερση στην Αθήνα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 2013.] Աթէնքի Դեկտեմբերեան ապստամբութիւնը, (յունարէն)
• [Nikos Marantzidis and Giorgos Antoniou. "The Axis Occupation and Civil War: Changing trends in Greek historiography, 1941–2002." Journal of Peace Research (2004) 41#2 pp: 223–231.] Միջքաղաքացիական Պատերազմը, (յունարէն)
• [Ουσιαστικά θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για ιδεολογική κρίση εξαιτίας της πλήρους κατάρρευσης του μύθου της Μεγάλης Ιδέας. Βλ. Άλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία 1924-1935. Κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, Θεμέλιο, 1988, Αθήνα, 266] Յունաստանի 2-րդ Հանրապետութիւնը 1924-1935, (յունարէն)
• Թ․ Կալանդ, Յունաստանի պատմութիւնը 1768-1913 (անգլերէն)
• Βερβενιώτη Τασούλα, «Η Μαγική Πόλη, η Συνοικία το Όνειρο και ο Συνοικισμός Πολυγώνου: Της σιωπής και της λήθης», στο free press «Park Fables», Fast Forward Festival 5, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση, Μάιος 2018. / Աթէնքի արագ ու անկարգ վերակառուցումը՝ Բ․ Համաշխարհային պատերազմէն ետք․

Տես նաեւ

• Աքրոփոլի
• Փիրէա
• Աքրոփոլիի Թանգարանը
• Աթէնքի Հնագիտական ազգային թանգարանը
• Յունաստան
• Սելանիկ
• Աղեքսանտրիա
• Բաբելոն

Ծանօթագրութիւններ

_1-0">↑ archINFORM — 1994.

<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a>

_2-0">2,0 ^{_—_[[:el:Ελληνική_Στατιστική_Αρχή|Ελληνική_Στατιστική_Αρχή]],_2023.}