til

 Binêre herwiha: tîl û till

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /tɪl/
• Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: til

Navdêr 1

til mê

1. Parçeyên zirav yên ku bi serê her yek ji dest û piyên mirovan ve pênc lib hene.
   • Her gezme û awir ko ji çehvên te bi kil hat
     Min sîne hedef da ber û yek yek ne bi til hat
     Ahek me nehişt sebr û sukûn bêtehemul hat — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Herwiha

• tilî
• tibil
• tibl
• tilîk
• telî

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: تل‎

Hevmane

Ji bona "tilîya piyê":

• bêçî
• pêçî
• pêçîk
• pence

Jê

• şûntil

Binêre herwiha

tilên destî:

1. tila beranî beranek beranî girdik meznîk spîkuj beranok 2. tila şehdeyê şehade 3. tila nîvê sertilî tilîya dirêj 4. tila gustîlê 5. tila qeleqîç qilîçkê

Bide ber

• qeleqûç
• belûç
• lûlî demik
• şikevalîsik
• spihkojik

Etîmolojî

Herwiha tilî / tibl / tipl ji aramî טפרא‎ (ṭipra: nînok), hevreha erebî ظفر‎ (ẓifr / ẓufr: nînok, penc, pencirk), akadî ṣupru, ṣupparu. Ji bilî kurmancî ev peyv di ziman û zaravayên din yên îranî de peyda nabe. Ew ketiye cihê enguşt û pence yên îranî. Bo guherîna maneyê ji "nînok"ê bo "til"ê bide ber farisî پنجه (pencê: dest, her pênc til) > soranî pence (til) > kurmancî pence / pencik (nînokên dirrinde).

Bi zaravayên din

• Kurmancî: til, tilî, têlik, bêçî, pêcî, pîç, pêç, pêçî, pêçîk, eng
• Soranî: pence, penge, kîlk, qamk, qamik , engus
• Kirmancîkî/Zazakî/Kirdî/Dimilî: engişte, gişte, bêçike, pêçike
• Kirmaşanî/kelhûrî: kilig
• Lekî: kelîk
• Lorî: kasîk

Werger

tilên destan

• Abxazî: анацәа (ānāc°ā)
• Afarî: fera
• Afrîkansî: vinger → af
• Aklanon: tudlo'
• Albanî: gisht → sq n
• Almaniya Pennsylvania: Finger n
• Almanî: Finger → de n
• Altayiya başûrî: сабар (sabar), бармак (barmak)
• Alutor: тылгылӈын (təlɣəlŋən)
• Amharî: ጣት (ṭat)
• Aragonî: dido
• Aramiya nû ya asûrî: ܨܸܒܥܬܵܐ‎ m (ṣibʿta)
• Aromanî: dzeadzit
• Asamî: আঙুলি (aṅuli)
• Astûrî: deu → ast n, dedu → ast n
• Avarî: килищ (kiliš̄)
• Azerî: barmaq → az
• Balînî: jriji
• Baskî: hatz, eri, atzamar, behatz
• Başkîrî: бармаҡ (barmaq)
• Batsbî: ტარკ (ṭarḳ)
• Belarusî: па́лец n (páljec)
• Belûçî: موردانگ‎ (mordánag), لنکک‎ (lunkuk)
• Bengalî: আঙ্গুল → bn (aṅgul), আঙুল → bn (aṅul)
• Bretonî: biz → br n
• Bruneyî: jari
• Bukidnon manoboyiya rojavayî: tezu'
• Bulgarî: пръст → bg n (prǎst)
• Burmayî: လက်ချောင်း → my (lakhkyaung:)
• Buryatî: хурган (xurgan)
• Çamicuroyî: sulu shijpa
• Çamiya rojhilatî: ꨌꨗꨭꨥ ꨓꨊꨪꩆ (chanơw tangin)
• Çeçenî: пӏелг (ṗelg)
• Çekî: prst → cs n
• Çîçewayî: chala
• Çînî:

  Kantonî: 手指 (sau² zi²)

  Dunganî: зыту (zɨtu), җыту (žɨtu)

  Hakkayî: 手指 (sú-chṳ́)

  Mandarînî: 手指 → zh (shǒuzhǐ), 指頭 (zhǐtou, zhítou), 手指頭 (shǒuzhǐtou, shǒuzhítou)

  Min dongî: 手指 (chiū-cāi)

  Minnanî: 掌頭仔 (chńg-thâu-á / chéng-thâu-á / chńg-thâu--á / chín-thâu--á)

  Wuyî: 手節頭

• Çuvaşî: пӳрне (pürne)
• Danmarkî: finger → da g
• Divehî: އިނގިލި‎ (iⁿgili)
• Dongşîangî: ghurun
• Drungî: urhram
• Dupaningan agtayî: giray
• Elfdalî: fingger nt
• Endonezyayî: jari → id
• Erebî: إِصْبَع‎ → ar n (ʾiṣbaʿ), بَنَان‎ → ar n (banān)

  Erebiya hîcazî: أُصْباع‎ n (ʔuṣbāʕ)

• Ermenî: մատ → hy (mat)
• Erzayî: сур (sur), кедь сур (kedʹ sur)
• Esperantoyî: fingro → eo
• Estonî: sõrm → et, näpp
• Farisî: انگشت‎ → fa (angošt), انگشد‎ (angošd)
• Ferî: fingur → fo n
• Fînî: sormi → fi, näppi → fi
• Fransî: doigt → fr n
• Frisian:

  Frîsiya bakur: fanger n

  Frîsiya kevn: finger

  Frîsî: finger → fy

• Friyolî: dêt n
• Gaelîka skotî: meur m, corrag m, meirceann n, àbhdan n
• Gagawzî: parmak
• Galîsî: dedo → gl n
• Gujaratî: આંગળી m (ā̃gaḷī)
• Gurcî: თითი (titi)
• Guwaranî: pysã
• Haîtî: dwèt
• Hawayî: manamana
• Hawsayî: yatsa
• Higaononî: tuldo
• Hindî: उंगली m (uṅglī), अंगुल → hi n (aṅgul), अंगुलि → hi m (aṅguli), अंगुली → hi m (aṅgulī), अंगुश्त → hi n (aṅguśt)
• Hmongî: ntiv tes
• Holendî: vinger → nl n
• Hunsrikî: Finger n
• Îbranî: אֶצְבַּע‎ → he m (étsba, etsbá)
• Îdoyî: fingro → io
• Îgboyî: ogwe aka
• Îngilîziya kevn: finger → ang n
• Îngilîziya navîn: fynger
• Îngilîzî: finger → en
• Îngûşî: пӏелг (ṗelg)
• Înterlîngua: digito
• Îrlendî: méar → ga m, méara → ga pj
• Îtalî: dito → it n, dita → it pj
• Îu mienî: buoz-ndoqv
• Îzlendî: fingur → is n, putti → is n
• Japonî: 指 → ja (ゆび, yubi)
• Javayiya kevn: jariji
• Javayî: driji → jv
• Kalalîsûtî: inuak
• Kalmîkî: хурһн (xurhn)
• Kannadayî: ಬೆರಳು → kn (beraḷu)
• Kapampanganî: taliri
• Kapverdî: dedu
• Karaçay-balkarî: бармакъ (barmaq)
• Karakalpakî: barmaq
• Karelî: sormi
• Katalanî: dit → ca n
• Keçwayî: ruk'ana
• Kirgizî: бармак → ky (barmak)
• Kîkongoyî: mioko
• Kîngalî: ඇඟිල්‍ල (æⁿgilla)
• Komî-zîriyî: чунь (čunʹ)
• Koreyî: 손가락 → ko (son-garak)
• Korsîkayî: ditu → co n
• Koryakî: йылгылӈын (yəlgəlŋən)
• Kumikî: бармакъ (barmaq)
• Latgalî: piersts n
• Latînî: digitus → la n
• Latviyayî: pirksts → lv n
• Lawsî: ນິ້ວມື → lo (niu mư̄), ນີ້ວ (nīu)
• Lazî: კითი (ḳiti)
• Lîtwanî: pirštas → lt n
• Lîvonî: suoŗm
• Lombardî: did n
• Lugandayî: olugalo
• Luhyayî: luluala, luluala
• Luksembûrgî: Fanger → lb n
• Luoyî: ching
• Madurayî: garigi
• Maguindanaoyî: kemel
• Makedonî: прст n (prst)
• Malagasî: ankihikely
• Malayalamî: വിരൽ → ml (viral)
• Malezî: jari → ms
• Maltayî: saba', seba'
• Mançûyî: ᠰᡳᠮᡥᡠᠨ (simhun)
• Manksî: mair
• Mansakayî: kamot
• Maorî: mikao, matimati → mi, matihao, koikara, kotikara, matikara, maihao
• Maranaoyî: kemer
• Maratî: अंगुली m (aṅgulī), बोट nt (boṭ)
• Mazenderanî: انگیس‎ (angis)
• Mecarî: ujj → hu
• Misrî: (ḏbꜥ n)
• Mongolî: хуруу → mn (huruu)
• Mwanî: chala
• Nahwatliya klasîk: mapilli
• Nahwatlî: mapili → nah
• Nanayî: чумчуэн
• Navajoyî: álázhoozh, álánééz
• Nedersaksî: Finger → nds n
• Nepalî: औंला → ne (a͠ulā)
• Nîasî: turu
• Nîvxî: тунь (tuņ)
• Norwecî: finger → no n
• Ojibweyî: niibinaakwaanininj
• Okînawanî: いいび (ʔiibi)
• Oksîtanî: det → oc n, dit → oc n
• Oriyayî: ଆଙ୍ଗୁଳି (aṅguḷi)
• Oromoyî: quba
• Osetî: ӕнгуылдз (æng°ylʒ)
• Osmanî: پرمق‎ (parmak), بنان‎ (benân), انگشت‎ (engüşt)
• Oygurî: بارماق‎ → ug (barmaq)
• Ozbekî: barmoq → uz
• Pacohî: tarreih ati
• Palî: aṅgulī
• Papyamentoyî: dede
• Peştûyî: ګوته‎ (gūtâ)
• Plodîşî: Finja n
• Polonî: palec → pl m inan
• Portugalî: dedo → pt n (da mão → pt)
• Qazaxî: бармақ → kk (barmaq)
• Qiptî: ⲧⲏⲃ n (tēb)
• Romagnolî: did n
• Romancî: det n
• Romanî: naj n
• Romanyayî: deget → ro nt
• Rusî: па́лец → ru n (pálec), перст → ru n (perst)
• S'gaw karenî: စုမုၢ် (su mu̱)
• Sahoyî: fera
• Salarî: [skrîpt hewce ye]tneg (parmax)
• Samî:

  Samiya înarî: suormâ

  Samiya bakurî: suorbma

  Samiya skoltî: suõrmm

  Samiya başûr: soerme

• Sanskrîtî: अङ्गुली → sa m (aṅgulī), अङ्गुरि → sa m (aṅguri)
• Santalî: ᱠᱟᱹᱴᱩᱵ (kăṭup’)
• Sicîlî: jìditu → scn n, jitu → scn n
• Sindhî: آڱُر‎ m (āṅuri)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: прст n

  Latînî: prst → sh n

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: прьстъ n (prĭstŭ), пальць n (palĭcĭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: пальць n (palĭcĭ), пьрстъ n (pĭrstŭ)
• Slovakî: prst → sk n
• Slovenî: prst → sl n
• Somalî: far → so
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: palc n

  Sorbiya jorîn: porst n

• Sotoyiya başûr: monwana
• Spanî: dedo → es n (de la mano → es)
• Stoneyî: nã pθihu
• Svanî: ფხულე (pxule)
• Swahîlî: kidole → sw, dole
• Swêdî: finger → sv nt
• Şonayî: munwe
• Tacikî: ангушт → tg (angušt)
• Tagalogî: daliri → tl
• Tamîlî: விரல் → ta (viral)
• Tarifitî: ḍaḍ n
• Tayî: นิ้ว → th (níu)
• Tbolî: tdok
• Telûgûyî: వేలు → te (vēlu)
• Ternateyî: ragaraga
• Teterî: бармак → tt (barmaq)
• Tigrînî: ኣጻብዕ → ti (ʾaṣabʿ)
• Tirkî: parmak → tr
• Tirkmenî: barmak → tk
• Tîbetî: མཛུག་གུ (mdzug gu), ཕྱག་མཛུག (phyag mdzug)
• Toxarî B: prāri
• Tuvanî: салаа (salaa)
• Udmurtî: чиньы (ćinʹy)
• Ugarîtî: 𐎜𐎕𐎁𐎓 (ủṣbʿ)
• Urdûyî: انگلی‎ m (ũṅglī)
• Ûkraynî: па́лець → uk n (pálecʹ)
• Venîsî: déo n, det → vec n
• Vepsî: sor’m
• Viyetnamî: ngón tay → vi
• Volapûkî: doat → vo
• Walonî: doet → wa n
• Weylsî: bys → cy n
• Wîlamowî: fyngier n
• Wînnebagoyî: nąąpwaigiza
• Wolofî: baaraam
• Xakasî: салаа (salaa)
• Ximêrî: ម្រាមដៃ (mriəmday), អង្គុលី → km (ʼɑɑngkulii)
• Xosayî: umnwe
• Yakutî: тарбах (tarbax)
• Yidîşî: פֿינגער‎ n (finger)
• Yiyiya siçuwayî: ꇇꏸ
• Yûnanî: δάχτυλο → el n (dáchtylo)

  Kevn: δάκτυλος (τῆς χειρός) n (dáktulos (tês kheirós))

• Zhuangî: lwgfwngz
• Zuluyî: umunwe → zu

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

tilên piyan

• Albanî: shputë → sq
• Almaniya Pennsylvania: Zehe n
• Almanî: Zeh → de n, Zehe → de m
• Aynuyî: アシケペッ (asikepet), アシキペッ (asikipet), ウレペッ (urepet)
• Baskî: behatz
• Bayerî: Zächa n
• Belarusî: па́лец нагі́ n (páljec nahí), па́лец n (páljec)
• Bulgarî: пръст → bg n (prǎst), пръст на крак n (prǎst na krak)
• Burmayî: လက်ချောင်း → my (lakhkyaung:)
• Çekî: prst → cs n, prst u nohy n, prstec n
• Çînî:

  Kantonî: 腳趾 (goek³ zi²)

  Hakkayî: 腳趾 (kiok-chṳ́)

  Mandarînî: 腳趾 → zh (jiǎozhǐ)

  Minnanî: 跤指頭仔 → zh-min-nan (kha-chéng-thâu-á), 跤指 (kha-cháiⁿ)

• Danmarkî: tå → da g
• Elfdalî: ton m
• Endonezyayî: jari kaki → id
• Erebî: إِصْبَع‎ → ar n (ʾiṣbaʿ), إِصْبَع اَلْقَدَم‎ n (ʾiṣbaʿ al-qadam)

  Erebiya misrî: صباع رجل‎ n (ṣobaʕ regl)

• Ermenî: ոտքի մատ (otkʻi mat), մատ → hy (mat)
• Esperantoyî: piedfingro → eo
• Estonî: varvas → et
• Farisî: انگشت پا‎ (angošt-e pâ)
• Ferî: tá m
• Fînî: varvas → fi
• Fransî: orteil → fr n, doigt de pied → fr n
• Frîsiya saterlandî: Toone
• Frîsî: tean, tien → fy
• Gaelîka skotî: corrag m, corrag-coise m
• Galîsî: deda → gl m
• Gurcî: ფეხის თითი (pexis titi)
• Guwaranî: pysã
• Haîtî: zòtèy
• Hawayî: manamana
• Hindî: पाँव का अंगूठा n (pā̃v kā aṅgūṭhā)
• Hmongî: ntiv taw
• Holendî: teen → nl n
• Îbranî: אצבע כף הרגל‎
• Îdoyî: pedfingro → io
• Îngilîziya kevn: tā m
• Îngilîzî: toe → en
• Îngriyî: varvas
• Înterlîngua: digito
• Îrlendî: ladhar m, méar → ga m, méar coise → ga m
• Îtalî: dito del piede n, dito → it n
• Îzlendî: tá → is m
• Japonî: 趾 → ja (ashiyubi), 足指 (ashiyubi), 爪先 → ja (tsumasaki), 指 → ja (yubi)
• Javayî: driji sikil
• Kalalîsûtî: inuak isikkap inuaa
• Kapverdî: dedu
• Katalanî: dit del peu n
• Koreyî: 발가락 → ko (balgarak)
• Kornî: bys troos n
• Latînî: digitus → la n
• Latviyayî: kājas pirksts n
• Lawsî: ນີ້ວ (nīu), ນິ້ວຕີນ (niu tīn)
• Lîtwanî: kojos pirštas n
• Luksembûrgî: Zéif → lb m
• Makedonî: прст n (prst), ножен прст n (nožen prst)
• Malezî: jari kaki
• Maltayî: saba' tas-sieq n, seba' tas-sieq n
• Maorî: matimati → mi, kotikara, matikara, matikuku, koikara, maihao
• Mecarî: lábujj → hu
• Misrî: (sꜣḥ)
• Mongolî: хөлийн хуруу (hölijn huruu)
• Navajoyî: akézhoozh
• Nepalî: खुट्टाको औँला (khuṭṭāko a͠ulā)
• Ngarrindjerî: pida
• Norwecî: tå → no g
• Oksîtanî: artelh → oc n
• Oromoyî: quba miillaa
• Osmanî: پرمق‎ (parmak)
• Pangasînanî: gamet-na-sali
• Plodîşî: Tee m
• Polonî: palec u nogi n, palec u stopy n
• Portugalî: dedo do pé n, artelho → pt n, pododáctilo → pt n
• Qiptî: ⲧⲏⲃ ⲛⲣⲁⲧ n (tēb nrat)
• Romancî: det-pe n, det dal pe n
• Romanyayî: deget de la picior nt
• Rusî: па́лец → ru n (pálec), па́лец ноги́ n (pálec nogí), па́лец на ноге́ n (pálec na nogé)
• Samî:

  Samiya înarî: jyelgisuormâ

  Samiya bakurî: juolgesuorbma

  Samiya skoltî: jue´lǧǧsuõrmm

  Samiya başûr: tjiehtjere

• Sanskrîtî: अङ्गुली → sa m (aṅgulī), अङ्गुरि → sa m (aṅguri)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: прст n

  Latînî: prst → sh n

• Skotî: tae
• Slovakî: prst → sk n, prst na nohe n
• Slovenî: prst → sl n
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: palc n

  Sorbiya jorîn: palc n

• Spanî: dedo del pie n, ortejo → es n
• Swahîlî: kidole → sw 7 an 8
• Swêdî: tå → sv g
• Tagalogî: daliri sa paa, daliri ng paa
• Tarifitî: tafdent m
• Tayî: นิ้ว → th (níu), นิ้วเท้า (níu tháo)
• Tirkî: ayak parmağı → tr
• Tûpiya kevn: pysã
• Ûkraynî: па́лець → uk n (pálecʹ), па́лець ноги́ n (pálecʹ nohý)
• Viyetnamî: ngón chân → vi
• Weylsî: bys troed → cy
• Ximêrî: ម្រាមជើង (mriəmcəəng)
• Yidîşî: פֿינגער‎ n (finger)
• Yûnanî: δάχτυλο του ποδιού nt (dáchtylo tou podioú)

  Kevn: δάκτυλος (τοῦ ποδός) n (dáktulos (toû podós))

• Zhuangî: lwgdin
• Zuluyî: uzwane → zu

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

til nêr

2. gir, girik, sîrt, çiyayê biçûk.
   • Ew li ser tilekî ango girekî ku bilindiya xwe bi qasî (560)î ye dikeve. — (Ji http://www.efrin.net/cms/kurdi/index.php?option=com_content&task=view&id=21)

Etîmolojî

Ji erebî تل‎ (tell) yan yekser ji aramî ܬܠ‎ (till) ji akadî [skrîpt hewce ye] (tillu) (girik, beten).

Werger

• Îngilîzî: hill → en, mound → en, tell → en
• Tirkî: tepe → tr

Navdêr 3

til

1. rexê tiştekî, al

   Zelamek ji tilekê ve hat û bê destûrxwastin xwe kire di nav dabêşa wan da

Werger

• Îngilîzî: direction → en, side → en
• Tirkî: yön → tr, taraf → tr

Îngilîzî

Bilêvkirin

• Deng (Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (Teksas))^ⓘ
• Deng (Keyaniya Yekbûyî (Southern England))^ⓘ

Navdêr

til

1. kuncî