Zernez

Zernez ( [tsərˈnɛts] (Jutt·infurmaziòn)) l'è un cumün sgüisser in del sircundari Sur Tasna del destret de l'Inn in del Cantun Grisun. A 'l gh'ha pü u manch 1149 abitant, una süperfis de 203.85 km², e 'l se tröa a una altitüden de 1474 meter sura 'l nivel del mar.

El cumün de Zernez l'è tacaa ai cumün de Ardez, Lavin, Livigno (IT-SO), S-chanf, Susch, Tarasp, Tschierv, Valdidentro (IT-SO).

Scüd del Paes

Blasunadüra: Un urs Negher in sü sfund gris bianch che 'l porta 'n Abiess sradigaa

El scüd el fa remembraa i tanc cünt sura urs truaa de chi e de la in del cumün e in di busch a lü arent e però anca a la fameja Planta che in sül so de scü 'l gh'eva na sciampa de urs.

Geugrafia

Zernez la se tröa in de la spianada de l'Engadina in del punt indua l' Inn e 'l Spöl se giunten insema. Zernez la gh'ha 1033 abitant i quaj, per la püpart, parlen Rumanc. El sit l'è 'l punt de partensa püssee impurtant per escürsiun in del Parch Nassiunal Sgüisser. Una gita tant amada l'è quela che la mena a la Chamanna Cluozza, ciuè 'l refüsg alpin Cluozza. A Zernez partegnen la frassiun Brail e la vesinansa Carolina.

Pupulassiun

Idioma

Malgraa una müdada del Rumanc al Tudesch d'un piscinin toch de la pupulassiun avüda lögh in del secul quel de desnöf, la püpart de la gent l'è restada tacada al so parlà Vallader. In del 1880 s'hin deciaraa de maderlengua rumancia 'l 84%, in del 1900 el 79% e in del 1941 el 78%. In di agn despö de la segunda guera mundiala 'l Rumanc l'è andaa sgiò in percentüal ma 'l resta a bun cünt la lengua principala. In de la tabela chi de suta gh'è 'l desvilüp lengüistegh dij ültem agn:

Idioma a Zernez
Idioma	Censiment del 1980		Censiment del 1990		Censiment del 2000
Idioma	Nümer	Percentüal	Nümer	Percentüal	Nümer	Percentüal
Tudesch	207	22,50 %	243	27,96 %	300	31,28 %
Rumanc	645	70,11 %	571	65,71 %	586	61,11 %
Talian	56	6,09 %	41	4,72 %	42	4,38 %
Abitant	920	100 %	869	100 %	959	100 %

Religiun e Cunfessiun

A Zernez la Refurma Prutestanta l'ha 'vüü lögh in del 1553.

Gent del Lögh e Gent Furesta

A la fin del 2005 922 (= 88 %) di 1044 abitant gh'even la citadinansa sgüissera.

Istoria del Paes

Zernez in del 1925 vers el süd, sumejansa tolta del Walter Mittelholzer

Zernez la vegn mensiunada la prima völta in del 1161 cunt el nom Sarnetz^[1]. Dopu d'un gran fögh incendiari ' 5. de stemeber del 1872 che l'ha sparagnaa dumà 40 di 157 cà del paes, tüt un toch intregh del paes l'è staa faa sü de nöf in stil de citaa, ciuè cunt tech piat che, per l'Enganida, l'è pütost atipegh.

Minga delunsg de Zerzez, un cicinin püssee a nord, gh'è 'l nördlich Castel Wildenberg, faa sü in del dersètesem secul. In del riun Runatsch gh'è na gesa baroca del 1609 cunt urnament de stüch.

De Vedè, Vardà e Remirà

Gesa paruciala refurmada cunt el turiun ruman faa sü prima.
Gesa Refurmada de San Bastian^[2].
La Chasa Bezzola^[3].
Culasg artistegh de la stassiun^[4].
Crusavia de deviassiun de la Feruvia Retega^[5].
El Castel Wildenberg, de l'etaa baroca.
El Morenturm, un turiun de l'etaa de mezz^[6].
La nöa cà del Parch Nassiunal, un müsee che 'l parla del parch.
In del riun Brail: Gesa Refurmada de l'etaa de mezz.
L'ex diga La Serra
La Fuorcha, ciuè la vegia Furca del paes al cunfin cunt el cumün de Susch.

Castèl Wildenberg
Cà del Parch Nassiunal
Gesa Prutestanta de Zernnez
El Morenturm
Ex Diga la Serra, 'pena föra de Zernez

Cultüra

In de la tradissiun di Suranom di paes Engadines quij de Zernez ghe disen ils magliachognas, ciuè i majacagn, al cuntrari di Visentin ch'inscambi hin i majagat.

Persunalidaa ligaa a Zernez

Marcus Tatius «Tatius Alpinus» (um 1509–1562), Ümanista, Tradütur e Pueta
A Zernez el vif e laura 'l designadur, Pitur, scültur e resgista de teater Jacques Guidon, el qual l'ha vengiüü 'l Premi Cultüral Grisunes in del 2006.

Literadüra

Luzi Dosch: Zernez (= Schweizerische Kunstführer. Nr. 590, Ser. 59). GSK, Bern 1996, ISBN 3-85782-590-1.
Peter W. Roth: Der lange Weg zur achtgrössten Gemeinde. Zernez ist bereits 850 Jahre alt. In: Engadiner Post vom 3. März 2011, S. 5.

Riferiment

↑ Der lange Weg ... (siehe Literatur)
↑ Kapelle St. Sebastian Arqiviad qé: [1]
↑ Chasa Bezzola Arqiviad qé: [2]
↑ Bahnhistorisches Ensemble am Bahnhof Arqiviad qé: [3]
↑ Ausweichstelle der RhB Arqiviad qé: [4]
↑ Morenturm Arqiviad qé: [5]

Ligam in sü la Red

Sit ufizial (Todesch)
Paul Eugen Grimm: Zernez in Romansh, Todesch, Franzes e Italian in ligna al Dizionari Stòrigh da Svízzera.
Media in relazion a Zernez in su Wikimedia Commons

	Distret del Canton Grison
Albula • Bernina • Hinterrhein • Imboden • Inn • Landquart • Malögia • Moesa • Plessur • Prättigau/Davos • Surselva

[1] Der lange Weg ... (siehe Literatur)

[2] Kapelle St. Sebastian Arqiviad qé: [1]

[3] Chasa Bezzola Arqiviad qé: [2]

[4] Bahnhistorisches Ensemble am Bahnhof Arqiviad qé: [3]

[5] Ausweichstelle der RhB Arqiviad qé: [4]

[6] Morenturm Arqiviad qé: [5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]