Belize

Belize
Godło	Flaga
	Dewiza: Sub Umbra Floreo; (W Cieniu Kwitnę)
	Hymn: Land of the Free; (Kraj wolnych ludzi);
	Hymn królewski: God Save the King; (Boże, chroń Króla);
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Stolica	Belmopan
Data powstania	21 września 1981
Władca	Karol III
Gubernator generalny	Froyla Tzalam
Premier	Juan Antonio Briceño
Powierzchnia	22 966 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 386 000
• gęstość	16 os./km²
Kod ISO 3166	BZ
Waluta	dolar belizeński (BZD)
Telefoniczny nr kierunkowy	+501
Domena internetowa	.bz
Kod samochodowy	BH
Kod samolotowy	V3
Strefa czasowa	UTC -6
Język urzędowy	angielski
Religia dominująca	katolicyzm
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 3,16 mld USD; 7 018 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 4,93 mld dolarów międzynar.; 10 939 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Belize (w latach 1863–1981 Honduras Brytyjski) – państwo w Ameryce Środkowej leżące na półwyspie Jukatan, nad Morzem Karaibskim, od północy graniczące z Meksykiem (długość granicy 250 km), a na zachodzie z Gwatemalą (266 km). Jego stolicą jest Belmopan.

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Belize.

W północnej części kraju rozciąga się nadbrzeżna nizina, w wielu miejscach silnie zabagniona. W południowym Belize ciągnie się pasmo gór Maya, z najwyższym szczytem kraju Victoria Peak (1122 m n.p.m.) lub Doyle’s Delight (1124 m n.p.m.). Wzdłuż wybrzeża natrafić można na liczne laguny. Kilkanaście kilometrów dalej ciągnie się łańcuch niewielkich wysepek koralowych (cayes), tworzących barierę koralową. Kilkadziesiąt kilometrów od północnej części wybrzeża położone są większe wyspy, m.in. Ambergris Caye i Turneffe.

Bogactwa mineralne

W Belize znajdują się bogactwa mineralne, takich jak dolomity, baryt, boksyty, kasyteryt i złoto, ale większości z nich się nie wydobywa. W 1990 roku eksploatowano jedynie dolomity, częściowo jako kruszywo łamane do budowy dróg, a częściowo na eksport.

W 2006 roku w pobliżu miasteczka Spanish Lookout odkryto złoża ropy naftowej, co przyniosło nowe perspektywy, ale i zagrożenia dla kraju^[2].

Klimat

W Belize panuje wilgotny klimat równikowy z porą suchą od stycznia do kwietnia lub maja na północy i zachodzie i krótszą na południu – od lutego do kwietnia. Roczne sumy opadów dochodzą do 2000 mm, a średnie temperatury miesięczne wahają się od 23 °C w grudniu do 28 °C w czerwcu. Wysokość rocznych opadów rośnie od 1.350 mm na północnym zachodzie do 4.500 mm na samym południu. W centrum i na zachodzie, poza górami Maya, klimat jest nieco cieplejszy.

Wybrzeża Belize są często nawiedzane przez huragany. Jeden z nich zniszczył w 1931 dwie trzecie budynków w Belize City i spowodował śmierć ponad 1000 osób. Kolejny w 1955 zniszczył położone na północy miasto Corozal. Huragan w 1961 roku zniszczył dawną stolicę kraju Belize City, stąd też podjęto decyzję o budowie nowej stolicy Belmopan.

Roślinność

Ponad 60% powierzchni Belize zajmują lasy. Blisko połowę powierzchni kraju zajmują wilgotne lasy równikowe, w których rośnie około 1000 gatunków drzew. Jedynie w nieco mniej wilgotnych miejscach, głównie w górach, zastępują je suche lasy podzwrotnikowe i sawanny. Natomiast wybrzeża porastają namorzyny oraz roślinność bagienna.

Około 20% powierzchni zajmują użytki rolne.

Wzdłuż brzegu ciągnie się Rafa Koralowa Belize.

Zwierzęta

W lasach Belize żyją jaguary, pumy i inne dzikie koty oraz małpy i tapiry. Licznie występują węże. Wśród ptaków na uwagę zasługują papugi, tukany i kolibry.

Historia

Osobny artykuł: Historia Belize.

Początkowo (1500 p.n.e. – 900 n.e.) teren Belize obejmowała cywilizacja Majów. Obecnie znane są liczne stanowiska archeologiczne Majów. Są to: Actun Tunichil Muknal, Altun Ha, Baking Pot, Barton Creek Cave, Cahal Pech, Caracol, Cerros, Chaa Creek, Colha, Cuello, El Pilar, Ka'Kabish, K'axob, La Milpa, Lamanai, Louisville, Lower Dover, Lubaantun, Marco Gonzalez, Minanha, Nim Li Punit, Nohmul, Nohoch Che'en, Pusilha, San Estevan, Santa Rita, Tipu, Uxbenka, Xnaheb i Xunantunich.

Belize, wcześniej znane jako Honduras Brytyjski, było jedyną brytyjską kolonią w kontynentalnej części Ameryki Środkowej. Nie utrzymało się tu osadnictwo hiszpańskie, a pierwszymi stałymi osadnikami byli brytyjscy drwale, którzy przybyli tu w pierwszej połowie XVII wieku. W 1862 roku Honduras Brytyjski został oficjalnie ogłoszony brytyjską kolonią. Swoje roszczenia do tego terytorium wysunęła wówczas Gwatemala, uznając go za integralną część swojego terytorium. W latach 60. XX wieku rozpoczął się proces zmierzający do przyznania niepodległości ostatniej kolonii w tej części Ameryki Środkowej. Nowa konstytucja z 1964 roku nadawała Hondurasowi Brytyjskiemu wewnętrzną autonomię. W 1973 zmieniono nazwę na obowiązującą do dziś. Na podstawie dwóch rezolucji ONZ z 1975 i 1980 Belize uzyskało niepodległość od Wielkiej Brytanii w 1981 roku. Belize weszło w skład brytyjskiej Wspólnoty Narodów i zachowało na swoim terytorium brytyjskie bazy wojskowe. Władze niepodległego Belize odrzuciły też propozycje przyłączenia się do Gwatemali^[3]. System polityczny kraju zdominowała Zjednoczona Partia Ludowa. W styczniu 2005 doszło w stolicy Belize do zamieszek z powodu ogłoszenia wzrostu podatków^[4].

Ustrój polityczny

Belize, podobnie jak wiele innych państw członków Wspólnoty Narodów, jest monarchią konstytucyjną, a głową państwa jest król brytyjski Karol III. Belize ma dwuizbowy parlament.

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Belize.

Belize podzielone jest na 6 dystryktów (district (s)):

Społeczeństwo

Główną grupą etniczną w Belize są Mulaci i Metysi, którzy stanowią blisko 3/4 ludności. Metysi stanowią 52,9%, Mulaci 25,9%, Majowie 11,3%, Garifuna, czyli potomkowie afrykańskich niewolników i Indian 8%, Indo-Pakistańczycy 3,9%, mennonici 3,6%, biali 1,2%, Azjaci 1% a pozostali 1,2%^[5].

Językiem urzędowym Belize jest angielski, choć wielu mieszkańców posługuje się językiem kreolskim. Indiańscy mieszkańcy Belize posługują się ciągle językami Majów. Przy granicy z Gwatemalą często można usłyszeć język hiszpański.

Religia

Osobny artykuł: Religia w Belize.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[6]^[7]^[8]:

katolicy: 49,9%
protestanci: 35,4% (głównie zielonoświątkowcy i adwentyści dnia siódmego)
bez religii: 8,9%
inni chrześcijanie: 1,9% (w tym Świadkowie Jehowy i mormoni)
wyznawcy tradycyjnych religii plemiennych: 1,5%
żydzi: 1,0%
buddyści: 0,5%
hinduiści: 0,2%
muzułmanie: 0,1%
wyznawcy innych religii: 0,6%

Gospodarka

Gospodarka Belize opiera się na rolnictwie i leśnictwie. Na eksport uprawia się trzcinę cukrową, rośliny cytrusowe i banany. Ponadto na rynek wewnętrzny uprawia się kukurydzę, ryż, fasolę i bataty. Lasy Belize dostarczają wiele cenionych gatunków drewna, m.in. mahoń, cedrzyniec, palisander czy sosnę. Gospodarka leśna Belize prowadzona jest w sposób racjonalny, czyli duży nacisk kładzie na zalesianie. Innym wartościowym produktem leśnym, jest pozyskiwany z drzewa pigwicy właściwej sok chicle, który służy jako surowiec do produkcji gumy do żucia. Na wybrzeżu rozwinięte jest w niewielkim stopniu rybołówstwo morskie, głównie homarów, krewetek i langust.

Przemysł Belize jest stosunkowo słabo rozwinięty, głównie z powodu braku większych ilości bogactw mineralnych. Rozwinął się na niewielką skalę przemysł drzewny i spożywczy (produkcja cukru, przetwórstwo owoców).

W Belize nie ma linii kolejowych, a sieć drogowa jest stosunkowo słabo rozwinięta, poza jedynie północną częścią kraju. Główny port morski i lotniczy kraju znajduje się w starej stolicy – Belize City.

Lotniska w Belize

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Belize wyniosła w 1990 roku 0,487 Mt, z czego tylko 0,188 Mt stanowił dwutlenek węgla, a resztę metan i w mniejszym stopniu podtlenek azotu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 1 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 196 kg. W następnych latach emisje pozostawały na podobnym poziomie aż do skokowego wzrostu w latach 2000 i 2001 i ponownej stabilizacji. W 2008 nastąpił skokowy spadek, a w 2012 nagły powrót do poziomu emisji sprzed kryzysu gospodarczego i kolejna stabilizacja. Głównym źródłem emisji przez cały czas była energetyka, choć istotny i stale rosnący jest też udział transportu. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,451 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 1,178 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 151 kg^[9].

Święta państwowe

Święta państwowe
Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	New Year’s Day
9 marca	Dzień Barona Blissa	Baron Bliss Day
	Wielki Piątek, Poniedziałek Wielkanocny	Good Friday, Easter Monday
1 maja	Święto Pracy	Labour Day
24 maja	Dzień Wspólnoty Narodów	Commonwealth Day
10 września	Święto Św. George’a Caye	St. George’s Caye Day
21 września	Dzień Niepodległości	Independence Day
12 października	Święto Ameryki	Pan American Day
19 listopada	Święto Garifunów	Garifuna Settlement Day
25 grudnia	Boże Narodzenie	Christmas Day
26 grudnia	drugi dzień Bożego Narodzenia	Boxing Day

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
↑ John Burnett (11 October 2006): Large Oil Field Is Found in Belize; the Angling Begins[1] (ang.).
↑ Belize. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-11] .
↑ Adele Ramos: Timeline of unrest in Belize. amandala.com.bz, 27 września 2005. [dostęp 2016-10-27]. (ang.).
↑ The World Factbook.
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-26].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-26].
↑ Belize. CIA The World Factbook. [dostęp 2014-06-26].
↑ Belize, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 56, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

Linki zewnętrzne

[IMF-1] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).

[JB-2] John Burnett (11 October 2006): Large Oil Field Is Found in Belize; the Angling Begins[1] (ang.).

[3] Belize. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-11] .

[4] Adele Ramos: Timeline of unrest in Belize. amandala.com.bz, 27 września 2005. [dostęp 2016-10-27]. (ang.).

[5] The World Factbook.

[6] Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-26].

[7] Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-26].

[8] Belize. CIA The World Factbook. [dostęp 2014-06-26].

[9] Belize, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 56, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Członkowie pełni	Antigua i Barbuda Bahamy Barbados Belize Dominika Grenada Gujana Haiti Jamajka Montserrat Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Surinam Trynidad i Tobago
Członkowie stowarzyszeni	Anguilla Bermudy Brytyjskie Wyspy Dziewicze Kajmany Turks i Caicos

Europa	Wielka Brytania Malta
Ameryka Północna	Kanada Jamajka Trynidad i Tobago Barbados Bahamy Grenada Dominika Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Antigua i Barbuda Belize Saint Kitts i Nevis
Ameryka Południowa	Gujana
Azja	Indie Pakistan Sri Lanka Malezja Cypr Singapur Bangladesz Brunei Malediwy
Australia i Oceania	Australia Nowa Zelandia Fidżi Samoa Tonga Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Vanuatu Tuvalu Kiribati Nauru
Afryka	Południowa Afryka Gambia Ghana Nigeria Sierra Leone Tanzania Uganda Kenia Malawi Zambia Botswana Lesotho Mauritius Eswatini Seszele Namibia Mozambik Kamerun Rwanda
Dawni członkowie	Federacja Malajska Irlandia Nowa Fundlandia Tanganika Zanzibar Zimbabwe