Potlood
Een potlood (mearvoold: potleu(d)e) is een oard skrief- en tekengerei. Et hef nen stift van mengd grafiet en klei, klemd in hoolt. Et mengsel wörd bakken in nen oawen. Met völle klei en weanig grafiet krieg iej een hard potlood. Met weanig klei en völle grafiet krieg iej een zacht ("vettiger") potlood.
Naam
[bewark | bronkode bewarken]De naam potlood keump van zinnen vuurgänger: de loodstifte. Hier keump ook den Hoogduutsen naam Bleistift nog van. Et lood hiervuur wör smeulten in nen pot. Dit was nen goodkeuperen variaant van de zilverstifte. Vanof den 17den eeuw wörden der al potleude maakt van froai hard mineraal grafiet met een heulten omhulsel.
Verleden
[bewark | bronkode bewarken]De euldst bekeande beskriewing van potleude keump van den Zwitsersen Conrad Gesner oet 1565. Et potlood van grafiet en klei keump oet 1794 en is bedacht duur den Fraansen Nicolas-Jacques Conté (1755 - 1805). In januwoari 1795 kreeg he der pateant op en begun he met et verkopen van et CONTÉ-potlood. Hee wus ook det he met de verhoolding tusken klei en grafiet spöllen kon um verskillende hardheden te kriegen. Hierduur wör de loodstifte hoaste neet mear emaakt. Den Amerikaansen Hymen L. Lipman vreug op 30 meart 1858 pateant an op et potlood met et gummeken an et oeteande. In 1875 wör dit pateant of eskaft duur de Amerikaanse Hoge Rechtbaanke, umdet et ginne nieje oetveending was, mer gewoon ne kloke samenvoging van twee dinge dee as al besteunden.
In 1908 wör et kluurpotlood oetveunden.
Makers
[bewark | bronkode bewarken]Bekeande rechtevoortse potloodmakers zeent Staedtler, Conté, Caran d'Ache, Bruynzeel-Sakura en Derwent.
Vuur- en noadelen
[bewark | bronkode bewarken]Potleude zeent lecht te broeken. Ze zeent goodkoop, herbroekboar, makkelik te sliepen met nen peuntenslieper of mes, et tekende of skrewene is makkelik oet te wisken, iej köant ze in alle kluren kriegen en ze zeent vealig vuur keender. Noadeel van potleude is det de grafietstifte neet al te stewig is. A'j et potlood loat vallen, kan de stifte van binnen brekken. Dan kö'j der gin kracht mear met zetten, want dan vaalt de peunte der oet a'j ne sliept töt kort an de brökke. Een aander noadeel is dat et eskrewene of tekende noa nen set vervagen kan.