breken

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  breken    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• bre·ken

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘klein of stuk maken’ voor het eerst aangetroffen in 1237

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
breken	brak	gebroken
klasse 4	volledig

Werkwoord

breken

1. ergatief (algemeen) in stukken uiteenvallen

   • De ruit is vanmiddag gebroken. 

2. ergatief een doorgang, scheiding forceren
3. ergatief (van de jongensstem) wisselen

   • In de puberteit breekt de jongensstem 

4. overgankelijk (natuurkunde) (optica) veranderen van richting van stralen

   • Het prisma breekt de lichtstraal. 

   ▸ Wanneer een lichtstraal op het scheidingsvlak van twee verschillende middenstoffen valt, zal hij in het algemeen voor een gedeelte worden teruggekaatst en voor het overige gedeelte gebroken worden.

5. overgankelijk in stukken uiteen doen vallen

   • Vanmiddag brak een hevige windvlaag de ruit van de voorkamer. 

   ▸ Hij had meerdere ribben gebroken en had maanden moeten revalideren.

Synoniemen

• kapot maken, schenden, stukslaan, verbrijzelen

Verwante begrippen

• breking, breuk, fractuur, schending, schennis, verbreking

Hyponiemen

   

aanbreken afbreken baanbreken binnenbreken doorbreken echtbreken hoofdbreken inbreken ledebreken leebreken losbreken onderbreken ontbreken opbreken openbreken stukbreken terugbreken uitbreken valbreken verbreken vlagbreken wegbreken

Afgeleide begrippen

   

braak breekbaar breekbeitel breekbout breekgeld breekhamer breekhout breekijzer breekmes breekmesje breekplaat breekpunt breekster breekteam breektuig breekwater breekwerf breekwerk brekebeen brekebeentje brekelijk breker brekespel breking

Vaste voorzetsels

• breken met

Uitdrukkingen en gezegden

• De staf over iets/iemand breken

Iets of iemand afkeuren

• Een lans breken voor iemand

Het voor iemand opnemen, ofwel: voor iemand de best doen diegene ergens mee te helpen iets te verkrijgen

• Een potje kunnen breken (bij iemand)

Een goede verstandhouding met iemand hebben, waardoor diegene niet gauw boos wordt

• Ergens een lans voor breken

• Het ijs is gebroken

Na een afstandelijk begin is men vriendelijk tegen elkaar

• Iemand kunnen maken en breken

De mogelijkheid hebben om te beslissen over iemands leven en dood en diens welbevinden

• Je kan geen omelet maken zonder eieren te 'breken.

Om iets te bereiken moet je investeren en//of moeite doen

• Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet

Je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan

• Men kan geen ijzer met handen breken

Iets niet doen omdat er op dat moment de tijd/middelen niet voorhanden zijn

• Nood breekt wet

Onder moeilijke omstandigheden kunnen bepaalde dingen zijn geoorloofd die anders niet zouden mogen

• Nu breekt mijn klomp!

Dit vind ik verbijsterend/schokkend

• Wie breekt, betaalt

Wie schade veroorzaakt moet daar ook voor opdraaien

Vertalingen

    1. in stukken uiteenvallen   

Duits: brechen (de) Engels: break (en) Frans: briser (fr)

Papiaments: kibra Spaans: romperse (es), estrellar (es), estrellarse (es), quebrarse (es)

    4. veranderen van richting van stralen   

Spaans: refractarse (es)

    5. in stukken uiteen doen vallen   

Duits: brechen (de) Engels: break (en) Frans: briser (fr)

Papiaments: kibra Spaans: romper (es), cascar (es), quebrar (es), quebrantar (es), fracturar (es) (van bot) Surinaams: broko (sr)

Gangbaarheid

• Het woord breken staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "breken" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.