Martinikerkhof

Martinikerkhof Groningen
	Het Martinikerkhof (2009)
Geografische informatie
Locatie	Groningen (stad)
Wijk	Binnenstad
Algemene informatie
Opvallende gebouwen	Martinitoren, Martinikerk, Provinciehuis en Prinsenhof.

Het Martinikerkhof is een van de drie grote pleinen in de binnenstad van Groningen, door de eeuwen heen vooral omgeven door gebouwen met een kerkelijke of bestuurlijke functie. De andere twee zijn de Grote Markt en de Vismarkt. Het plein is een oase van rust in de binnenstad en dat terwijl het tot in de zeventiger jaren van de twintigste eeuw gebruikt werd als parkeerplaats. Nu is het voormalig kerkhof bijna volledig autovrij en ademt het de sfeer van een klein parkje.

Prominent op het Martinikerkhof bevindt zich de Martinikerk met de Martinitoren. Ook de huizen aan de zuidkant van deze kerk (tussen de Sint Jansstraat en de Grote Markt) liggen aan het Martinikerkhof.

Geschiedenis

De oudste bewoning van het Martinikerkhof dateert uit de vierde eeuw voor het begin van de jaartelling. Ter hoogte van de Van Zwieterengang/De Hooze (naast Martinikerkhof 8) lag in de 8e eeuw een erf, mogelijk 'koningsgoed', na 1050 de bisschopshof. Vanaf ca. 650 werden een tweetal houten gebouwen geplaatst op het plein die mogelijk een religieuze functie hadden. In 1112 werd hier de stenen Sint-Walburgkerk gebouwd, een kerkburcht die diende als bolwerk van (de vertegenwoordiger van) de bisschop van Utrecht. De bisschop was landsheer van Groningen, maar al in de 12e eeuw claimden de stadjers dat niet de bisschop maar zij zelf de Sint-Walburg hadden gebouwd. In hun strijd om zich te ontworstelen aan de heerschappij van de bisschop was de Walburg in de middeleeuwen een frequent strijdtoneel. De kerk werd in 1627 gesloopt.

Het terrein was eeuwenlang in gebruik als begraafplaats, waarbij de graven doorliepen tot onder de Grote Markt. De oudste graven aldaar in het eerdere heidense grafveld dateren uit de 5e eeuw. Het oudste graf onder het Martinikerkhof dateert uit de 9e eeuw. Met de bouw van de Sint-Walburgkerk werd het ook wel Sint-Walburgkerkhof genoemd. In de 17e eeuw werd de begraafplaats vervangen door het Nieuwe Kerkhof. Het Martinikerkhof (en ook de Martinikerk: voor de 'rijke stinkerds') was echter nog in gebruik tot 1828 toen in reactie op de Groninger ziekte een verbod werd uitgevaardigd op begraven binnen de stadsmuren en de Noorder- en Zuiderbegraafplaats werden aangelegd buiten de stad.

Rond 1350 werd de Sint-Maartensschool gebouwd op het plein. Delen hiervan zijn nog terug te zien in het Provinciehuis.

Het plein was tot in de 20e eeuw een park. Na de Tweede Wereldoorlog werd het ingericht voor het doorgaand verkeer en werden er een groot aantal parkeerplaatsen aangelegd. Bij het Verkeerscirculatieplan werd het in 1977 net als de Vismarkt en de Grote Markt echter bestemd tot voetgangersgebied, waarbij de auto's voortaan werden geweerd van het voormalige kerkhof en het geheel weer werd ingericht tot park.

Gebouwen

Aan de oostzijde van het Martinikerkhof staat het provinciehuis, waarin een oude gevel ingebouwd is die vroeger in de Oude Kijk in 't Jatstraat stond. Het gebouw aan het Martinikerkhof dateert uit 1917, achter dat gebouw ligt de voormalige Sint-Maartenschool uit de 16e eeuw die nu dienstdoet als vergaderzaal voor Provinciale Staten.

Aan de noordzijde ligt de Prinsenhof met daarachter de Prinsentuin. Tot september 2005 was hier de regionale omroep RTV Noord gevestigd. Het gebouw is verbouwd en is nu een hotel. Direct rechts van de Prinsenhof ligt de Gardepoort die toegang geeft tot de Turfstraat. In die straat bevindt zich een gerestaureerd wooncomplex, de vroegere turfschuur van het Prinsenhof.

Op de hoek met de Sint Walburgstraat staat het gebouw van Kunstlievend Genootschap Pictura. Hier stond oorspronkelijk de oude weem van de Sint-Walburg.

Aan de westzijde is in de negentiger jaren van de twintigste eeuw een kantoren- en appartementencomplex gebouwd, genaamd de Prefectenhof. Op die plek stond voordien het politiebureau, dat na het vertrek van de politie jarenlang een van de bekendste kraakpanden was in Groningen. De nieuwbouw sluit aan bij het verder monumentale karakter van het Martinikerkhof. De naam 'Prefectenhof' herinnert aan het in de middeleeuwen ter plaatse gelegen steenhuis van de prefect van Groningen, de vertegenwoordiger van de landsheer, de bisschop van Utrecht. Bij de bouw van de nieuwe Prefectenhof is archeologisch onderzoek verricht waarbij de fundamenten van de oude Prefectenhof konden worden blootgelegd.

Beelden en merktekens

Op de plaats waar ooit een waterput van de Sint-Walburgkerk was, staat sinds 1990 het kunstwerk 'Het Tiende Teken' (van het stadsmarkeringsproject ter gelegenheid van het 950-jarig bestaan van de stad), eveneens in de vorm van een put. De put, ontworpen door de Franse filosoof Paul Virilio, bedoelt 'uitzicht te geven op het middelpunt van de aardbol, waar verleden, heden en toekomst zich samenballen'. De hoekpunten van het kunstwerk verwijzen naar de negen andere stadmarkeringen.
Een gedenksteen (1810) herinnert aan Regnerus Praedinius (1510 - 1559), rector van de Sint-Maartenschool.
Op de hoek met de Sint Jansstraat staat een beeld (Norman Burkett, 1987) ter ere van dichter en Ploeglid Hendrik de Vries (1896-1960). De Vries was verbonden aan het Gemeentearchief dat was gevestigd in het tegenoverliggende pand. Van hem gaat het verhaal dat hij zijn lunchpauzes in de dakgoot van het gebouw doorbracht. Het beeld geeft een compositie van figuren uit het werk van de dichter weer en wordt bekroond door een portretkop van De Vries.
Tegen de noordwand van de Martinikerk het provinciaal herinneringsmonument 1940-1945 'Sint-Joris en de draak' van Oswald Wenckebach (1959).
Op 30 april 2013 is op het Martinikerkhof een koningslinde geplant ter gelegenheid van de inhuldiging van koning Willem-Alexander.

Winterakonieten in de lente
De Martinikerk met erachter het Martinikerkhof gezien vanaf Forum Groningen

Monumenten

Aan het Martinikerkhof staan achttien bouwwerken die als rijksmonument worden beschermd. Drie gebouwen hebben de status van gemeentelijk monument.

Adres	Bouwjaar	Beschrijving	Monument
Martinikerkhof 1	1469	Het icoon van Groningen, de Martinitoren	RM 18553
Martinikerkhof 2		Kosterij	RM 18554
Martinikerkhof 3	13e - 15e eeuw	Martinikerk	RM 18555
Martinikerkhof 8-8a	1913	Garage met chauffeurswoning voor J,E, Scholten, ontwerp P.M.A. Huurman	RM 485871
Martinikerkhof 9			RM 18556
Martinikerkhof 10	1729	Het Feithhuis, gebouwd op de locatie van de oude weem van de Martinikerk. Later woonhuis van Franciscus Gomarus en van Johan Adriaan Feith.	RM 18557
Martinikerkhof 11	laat - middeleeuws		RM 18558
Martinikerkhof 12-13	circa 1550	Voormalige Sint-Maartenschool, nu Statenzaal, en Huis Cardinal (conciërgewoning)	RM 18559
Martinikerkhof 12-13	1917	Provinciehuis, ontworpen door J.A. Vrijman	GM 106770
Martinikerkhof 14	19e eeuw	Woonhuis uit twee verdiepingen met kroonlijst. Oudere kern (17e eeuw) waarschijnlijk	RM 18560
Martinikerkhof 19	16e eeuw	Woonhuis met twee woonlagen en een steil zadeldak. In 1975-75 gerestaureerd door Stichting Stadsherstel	GM 102542
Martinikerkhof 21-22		Dubbel woonhuis, twee verdiepingen met schilddak	RM 18561
Martinikerkhof 23	15e tot 20e eeuw	Prinsenhof, thans hotel. Deel gebouwd als klooster (Broeders des Gemenen Levens), later woning bisschop,stadhouderlijk hof, militair hospitaal en complex Radio Noord	RM 18562
Martinikerkhof 24		Eenvoudig pand, tweede verdieping van latere datum	RM 18563
Martinikerkhof 25	1660 datering in tympaan	Karakteristiek pand onder dwars zadeldak	RM 18564
Martinikerkhof 26	1768-69	Pictura, vermoed wordt dat ter plekke de weem van de Sint-Walburgkerk heeft gestaan.	RM 18733
Martinikerkhof 27	19e eeuw	Hoekpand, hoek Martinikerkhof en Sint-Walburgstraat, drie verdiepingen onder afgeknot schilddak	GM 102546
Martinikerkhof 28			RM 18565
Martinikerkhof 29			RM 18566
Martinikerkhof 30			RM 18567
Martinikerkhof 31			RM 18568

Panorama van het Martinikerkhof in november

Zie de categorie Martinikerkhof (Groningen) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.