Moçambic

	Moçambic
	República de Moçambique
	Bandièra de Moçambic Blason de Moçambic
	Capitala e ciutat mai granda Maputo; 19° S, 35° E
	Forma de govèrn Republica
	President de la Republica; Primièr ministre Filipe Nyusi; Carlos Agostinho do Rosário
	Superfícia 36en
	• Totala 801 590 km²
	• Aiga , % %
	Populacion 52en
	• Totala 25 900 000 ab.
	ISO 3166 MZ
	Domeni internet .mz
	modificar

Moçambic (nom complèt : Republica de Moçambic) es un estat situat lòng de la costat sud-orientala d'Africa. Es enviroutat per l'Ocean Indian a l'èst, Sud-Africa e Swaziland au sud, Zimbabwe, Zambia e Malawi a l'oèst e Tanzania au nòrd. A una superficia de 801 590 km² e sa capitala es Maputo. Sa populacion es d'environ 25 milions d'abitants (2014) que son d'origina bantó per la màger part. Anciana colonia portuguesa venguda independenta en 1975, es lo segond país lusofòn dau continent. Son Istòria es marcada per una guèrra civila lònga entre comunistas e anticomunistas de 1976 a 1992. Causèt un milion de mòrts e de degalhs fòrça importants que fan uei de Moçambic un deis estats pus paures de la planeta.

Lo gentilici es moçambiqués, -esa.

Geografia

Topografia

Moçambic si situa entre 10 e 27° de latitud sud au sud-oèst de l'Ocean Indian. Sa geografia es premier caracterizada per son litorau fòrça lòng (2 400 km) e son plan costier que cuebre 44% dau territòri. Importanta dins lo sud, la largor d'aqueu plan demenisse en direccion dau nòrd. Es fach de sediments (arenas e alluvions cretacèus e terciaris). Vèrs l'oèst, l'altitud aumenta pas a pas amb una premiera region de platèus situats entre 200 e 600 m e una segonda entre 600 e 1 000 m. Lòng dei frontieras amb Zimbabwe e Sud-Africa, aquelei platèus si transforman en montanhas qu'agantan 2 436 m au Mont Binga, cima pus auta dau país. Enfin, dins lo nòrd, si troba una autra zòna d'altitud (entre 700 e 1 200 m) liada ai valats d'afondrament de Malawi e de Zambèzi que fan partida dau Grand Rift African.

Lei rius son rars dins lo sud dau territòri moçambiqués e nombrós dins lo nòrd. En causa de la topografia de Moçambic, an de perfieus similars. Lo sens d'escorrement es orientat dau nòrd-oèst au sud-èst entraïnant ansin la formacion de barrieras naturalas que copan lei comunicacions terrèstras e lo debit es important. Lo cors superior es generalament agitat (cascadas, capaus...). En revènge, dins lei tèrras bassas, l'escorrement vèn fòrça lent, çò que causa la formacion de corbas, de lònas e de deltàs palunós. Lei pus importants son Zambèzi, Limpogo, Ruvuma, Lurio e Sabi. En particular, Zambèzi, quatren riu pus important d'Africa, es un axe de comunicacion important vèrs l'interior dau continent.

Enfin, Moçambic tèn tanben una partida dau Lac Malawi mai, encastrada dins de cadenas montanhosas de mai de 3 000 m d'altitud, es d'accès fòrça malaisat.

Clima

Lo mont Murresse e las plantacions de tè, prèp de Gurúè, Província de Zambezia, dins lo nòrd de Moçambic

Moçambic a un clima tropicau amb doas sasons, una umida que va d'octòbre a març e una seca que d'abriu a setembre. Lei precipitacions e lei temperaturas demenisson amb l'altitud e dins lei regions nòrd e sud. Lo nivèu anuau mejan de precipitacions es de 590 mm amb de variacions que van de 500 a 900 m entre lei diferentei regions. De nòtar que lei ciclons son pas rars dins lo corrent de la sason umida. La temperatura es auta tota l'annada. Per exemple, en Maputo, evoluciona de 13-24°C en julhet a 22-31°C en febrier.

Demografia

En 2014, Moçambic aviá environ 25 milions d'abitants. En causa de la guèrra civila lònga, dau desvolopament economic feble dau país e de l'epidemia grèva de SIDA que toca lo país (12% de la populacion es seropositiva), l'esperança de vida es febla (51,7 ans) e la populacion fòrça jova. Pasmens, gràcias a un taus de feconditat fòrça aut (5,9 enfants per frema en 2011), la demografia aumenta rapidament (+2,45%/an en 2014).

Aquela populacion es sustot concentrada dins lei províncias de Zambèzi e de Nampula (45%) e a l'entorn de la capitala au sud. Lei vilas pus importantas son Maputo (1,178 milion d'abitants), Matola (672 000), Sofala (431 000), Nampula (388 000), Chimoio (257 000) e Nacala (244 000). Pasmens, l'urbanizacion es encara limitada (31,9% en 2014) e maugrat l'importància de la populacion, solament 14 vilas passavan 100 000 abitants en 2014.

La populacion es d'origina bantó franc de quauquei minoritats europèas numericament fòrça feblas eissidas dei colons portugués. Pasmens, lei populacions bantós son devesidas entre un nombre important de pòbles diferents e 101 etnias son oficialament reconoissudas. Au nivèu demografic, lei pus importants son lei Makuas, lei Senas, lei Shonas e lei Tsongas. Dins aquò, aquelei grops etnics forman pas la majoritat de la populacion. Per exemple, lei Makuas, que son lei pus nombrós, son solament 4 milions. Mai d'una minoritat existisse donc dins lo país.

Lengas

Moçambic es un país multilingüe amb au mens 43 lengas diferentas parladas sus son territòri. La lenga oficiala es lo portugués. Es la lenga principala de la populacion (50,4% deis abitants la parlavan en 2007) amb de disparitats importantas entre zònas urbanas (80,8%) e ruralas (36,3%) e l'unica lenga parlada dins tot lo país. Pasmens, es la lenga mairala de solament 10,7% de la populacion.

Leis autrei lengas, sustot d'origina bantó, son de lengas etnicas parladas sus una fraccion mai ò mens limitada dau territòri. Lei principalei son lo makua (24,8%), lo shena (11,2%), lo tsonga (11,2%), lo lomwe (7,9%), lo shona (6,6%), lo tswa (4,7%), lo ronga (3,9%), lo nyungwe (2,8%), lo chopi (2,5%), lo chiyao (2,3%) e lo makonde (2,3%).

Religions

Lo darrier recensament religiós de la populacion aguèt luec en 2007. Quatre grops principaus existisson au sen de la populacion : un ensems crestian (56,1%) fòrça eterogenèu, un blòt musulman (17,9%), un grop practicant encara lei religions tradicionalas (6,7%) e un grop pron important qu'èra atèu ò agnostic (18,7%). L'ensems crestian es caracterizat per una concurréncia fòrta entre lei diferentei glèisas. Lei Catolics èran lo grop pus important (28,4%) mai dèvon faciar mai d'una glèisa protestanta fòrça dinamica coma lei sionistas crestians (15,5%), lei pandecostistas (10,6%) e leis anglicans (1,3%).

Istòria

Article detalhat: Istòria de Moçambic.

Lei migracions bantós e lo desvolopament dau comèrci swahili

Representacion de mercants d'esclaus arabs e de sei captius lòng dau flume Ruvuma.

Ai sègles VIII e IX, de Bantós s'installèron lòng dau litorau de l'Ocean Indian. Li rescontrèron de marchands arabis musulmans dichs Chirazis que s'interessavan au comèrci de fusta, d'evòri, d'aur e d'esclaus. Aquò favorizèt la formacion de ciutats-estats portuàrias rivalas generalament installadas dins de pòrts naturaus ò d'endrechs dotats de defensas naturalas fòrtas (illa...). Au sègle XIII, lo mestissatge entre Chirazis e Bantós èra generalizat e l'esplecha de jaciments d'aur dins lo continent favorizèt lo desvolopament de la region. En Moçambic actuau, la vila marchanda principala èra Sofala que despendiá dau sultan de Kilwa. Èra dirigida per un governador cargat de susvelhar lo comèrci d'aur dins la vau de Zambèzi.

La conquista portuguesa e la formacion de la colonia de Moçambic

Au sègle XV, lei Portugués arribèron dins la region. Son objectiu èra de durbir una rota maritim entre Euròpa e Índia. Per elei, lei pòrts d'Africa Orientala representavan d'escalas interessentas per avitalhar sei naviris e decidèron donc de conquistar aquelei pòrts. Sofala foguèt ocupat en 1502 e leis autrei vilas dau litorau dins lo corrent deis annadas seguentas (Kilwa e Mombasa en 1505, Mafia, Zanzibar e Pemba en 1509). Pasmens, aquelei vilas èran malaisadas de defendre en causa de l'alunchament amb la metropòli. Au sègle XVII, un conflicte còntra lo sultanat d'Oman entraïnèt la pèrda d'unei pòrts. En 1752, un tractat sancionèt lei desfachas portuguesas e definiguèt lo cap Delgado coma limit deis esfèras d'influéncia respectivas dei dos estats.

Dins lo corrent dau sègle XVIII, lo mestissatge si generalizèt entre Portugués e populacions localas. En consequéncia, lei colons adoptèron un mòde de vida mai e mai african. Pasmens, contunièron de si considerar portugués e, en 1752, un tractat conclut amb Oman e la nominacion d'un governador a Moçambic permetèron de fondar oficialament una colonia que prenguèt lo nom de sa capitala. Gropava alora una tiera de comptadors (Moçambic, Ibo, Angoche, Quelimane, Espirito Santo) situat au sud dau cap Delgado, limit d'influéncia amb leis Omanés. L'autoritat dau governador li èra febla e poguèt pas empachar, per exemple, França de comprar d'esclaus dins la region per sei colonias de l'Ocean Indian.

La fin de l'esclavatge entraïnèt una crisi importanta de l'economia de Moçambic en causa de l'afondrament dau comèrci amb la metropòli. Lo dinamisme comerciau dau sultanat d'Oman-Zanzibar^[1] e d'atacas regularas dau Reiaume de Gaza agravèron la situacion e la colonia comencèt de declinar fins a la fin dau sègle XIX.

Lo partiment dau sud d'Africa amb lei Britanics

Dins lo corrent deis annadas 1870, Portugal comencèt de s'inquietar de l'expansionisme britanic dins lo sud dau continent african. De 1877 a 1879, l'explorator Alexandre de Serpa Pinto traversèt d'èst en oèst la region entre Moçambic e Angòla avans lo Britanic Livingstone. Puei, durant lo decenni 1880, lei Portugués assaièron de liar lei doas colonias e publiquèron la lista de sei revendicacions. Pasmens, en fàcia de la poissança britanica e de la manca de mejans, deguèron renonciar a son projècte en 1890 e laissar Londres instaurar sa dominacion sus lo territòri de la Rodèsia futura. De mai, Portugal comencèt de si preocupar d'establir un contraròtle efectiu sus lei territòris de son esfèra d'influéncia, çò que necessitèt unei campanhas militaras per sometre unei caps indigèns qu'èran demorats de facto independents. En particular, en 1894-1895, lei Portugués conquistèron lo Reiaume de Gaza (batalha de Coolela).

Moçambic foguèt alora dich Africa Orientala Portuguesa e, en 1907, una capitala novèla foguèt creada dins lo sud a Lourenço Marques (l'èx-comptador d'Espirito Santo que venguèt Maputo après l'independéncia). Permetiá de raprochar lo centre de decision coloniau de Sud-Africa que son desvolopament economic sosteniá aqueu de la colonia. Pasmens, la consequéncia d'aqueu transferiment foguèt de concentrar l'interès dau govèrn portugués vèrs lo sud de Moçambic. En 1909, un acòrdi permetèt lo mandadís d'obriers moçambiqués dins lei minas de Sud-Africa. Puei, en 1926, la dictatura de Salazar decidèt d'encoratjar la colonizacion de poblament de sei colonias africanas e de colons blancs venguèron s'installar en Moçambic. Li formèron una classa mejana de proprietaris agricòlas ò de foncionaris. En revènge, après la fondacion de Lourenço Marques lo nòrd e lo centre foguèron negligits e son esplecha finalament fisada a de companhiás privadas dins de condicions duras. En 1926, lo regime de l'indigenat foguèt definit per donar una basa legala au trabalh fòrçat deis Africans. Dins tota la colonia, lo desvolopament demorèt fòrça limitat, especialament dins lei zònas poblats per d'Africans.

La guèrra d'independéncia

Article detalhat: Guèrra d'Independéncia de Moçambic.

Au començament dau decenni 1960, Portugal decidèt de modernizar lo sistèma economic de Moçambic (supression de l'indigenat en 1961). Pasmens, aquò empachèt pas la creacion d'una guerilha independentista dicha Front de liberacion de Moçambic (FRELIMO). Creat en 1962 per Eduardo Mondlane en Tanzania, lo movement organizèt sei premiereis accions armadas dins lo nòrd de la colonia en 1964. Un an pus tard, aviá conquistat un cinquen dau territòri mai de tensions intèrnas entre comunistas e non comunistas ò entre etnias dau nòrd e dau sud l'afebliguèt fins a 1970. Son fondator foguèt assassinat en 1969. A la perfin, lei comunistas s'impausèron mai lo rancòr acumulada participèt a la generalizacion de la guèrra civila après l'independéncia.

Militarament, un equilibri s iformèt amb l'armada portuguesa qu'aviá un equipament e una disciplina superiors mai pas pron de soudats per ocupar tota la region. L'eveniment decisiu de la guèrra foguèt la Revolucion deis Ulhets en 1974 qu'entraïnèt l'afondrament de la dictatura en Portugal. Lo govèrn novèu laissèt l'independéncia a sei colonias. Pasmens, en Moçambic, la transicion si fèt dins de condicions de tensions extrèmas. Lo FRELIMO refusèt d'arrestar lei combats e la màger part dei Portugués, encoratjats per Lisbona ò menaçats per l'insureccion, quitèron lo país entraïnant l'afondrament deis estructuras administrativas.

La guèrra civila

Article detalhat: Guèrra Civila de Moçambic.

Après l'independéncia, lo FRELIMO prenguèt lo poder e formèt una republica populara d'inspiracion socialista. Samora Machel ne'n venguèt president e deguèt faciar una situacion fòrça malaisada en causa de la disparicion de l'administracion coloniala e de l'ostilitat de certanei regions. De mai, lei metòdes autoritaris deis autoritats e sa politica agricòla (nacionalizacion, regropament de vilatges, promocion de tenements d'Estat novèus per remplaçar aquelei dau periòde coloniau...) foguèron a l'origina de tensions importantas dins lei regions ruralas. L'aplicacion dei sancions internacionalas còntra Rodèsia e Sud-Africa, partenaris economics importants de Moçambic, agravèron tanben mai lei desòrdres economics. En 1977, una guerilha anticomunista dicha Resisténcia nacionala de Moçambic (RENATO), sostenguda per Sud-Africa, Rodèsia e leis Estats Units, si formèt donc e comencèt una guèrra civila lònga, atròça e saunosa (environ un milion de mòrts) còntra lo govèrn socialista.

La fin de la guèrra civila e la democratizacion

Samora Machel morèt dins un accident d'avion en 1986 e foguèt remplaçat per Joaquim Alberto Chissano. Lo president novèu decidèt de liberalizar l'economia amb l'acòrdi dau FRELIMO. Quatre ans pus tard, una constitucion novèla intrèt en vigor e instaurèt lo multipartisme. Puei, en 1992, un acòrdi foguèt signat amb la RENAMO e una fòrça internacionala foguèt creada per susvelhar lo procès de patz. Dempuei aquela annada, lo FRELIMO garda lo poder e la RENATO es lo partit principau de l'oposicion.

Organizacions politica e territòriala

Organizacion politica

Moçambic es una republica multipartista de regime presidenciau que seis institucions son regidas per una constitucion intrada en vigor en 1990 e modificada en 2004. Lo poder executiu es tengut per lo president que fa tanben ofici de cap dau govèrn^[2]. Es elegit per un mandat de cinc annadas au sufragi universau. Lo poder legislatiu es tengut per un parlament monocamerau dich Assemblada de la Republica. Es format de 250 deputats elegits per cinc ans segon un sistèma de proporcionalitat. Lo temps de la ciutadanetat es de 18 ans.

Lo poder judiciari es devesit entre diferentei brancas especializadas (afaires penaus, civius, divòrci, justicía militara...). La Cort Suprèma de Moçambic es la juridiccion pus auta. Sei jutjes son nomats per lo president. En revènge, dins lei juridiccions inferioras, lei jutjes son generalament nomats per de confraires per assegurar son independéncia. Pasmens, la corrupcion demora un problema important tant au sen de la justícia que dei dos autrei poders.

Organizacion territòriala

Lo territòri moçambiqués es devesit entre 10 províncias e Maputo. Aqueleis entitats son dirigidas per de governadors nomats per lo president e d'assembladas elegits au sufragi indirècte. Son formadas de districtes (405) e en postos.

Simbòls nacionaus

Lei simbòls nacionaus principaus de Moçambic son son drapèu, son blason e son imne nacionau. En revènge, a ges de devisa nacionala. Lo drapèu foguèt adoptat lo 1^èr de mai de 1983 e es inspirat dau drapèu dau FRELIMO. Es fach de cinc colors e de quatre emblèmas. Lo negre simboliza lo continentafrican, lo jaune lei richessas mineralas dau país, lo verd sei richessas agricòlas, lo blanc la patz e lo roge lo combat dau pòble per l'independéncia. Regardant leis emblèmas, l'estela jauna representa la solidaritat dau pòble e sa fisança dins lo socialisme, lo libre l'educacion, l'aissada lei païsans e l'agricultura e lo fusiu d'assaut AK-47 la determinacion dau pòble de protegir sa libertat. Lo blason moçambiqués foguèt adoptat en 1990 e es tanben inspirat d'aqueu dau regime comunista. Reprenon lei colors e leis emblèmas dau drapèu. Enfin, l'imne nacionau es Pátria Amada adoptat en 2002 en remplaçament de Viva, Viva a FRELIMO que foguèt l'imne moçambiqués de 1975 a 2002.

Drapèu actuau de Moçambic adoptat en 1983.
Drapèu de Moçambic de 1975 a 1983.
Drapèu dau FRELIMO de 1962 a 1993.
Blason actuau de Moçambic adoptat en 1990.
Blason de Moçambic de 1982 a 1990.

Diplomacia e defensa

Diplomacia

Dempuei la fin de la guèrra civila e la casuda dau regime d'apartheid, Moçambic es un actor diplomatic segondari dau sud d'Africa en causa de l'influéncia mai e mai importanta de l'Africa dau Sud dins la region. La diplomacia de Maputo es d'ara endavant orientat vèrs la mobilizacion dei ressorsas internacionalas per finançar son desvolopament e vèrs la creacion de condicions favorablas a l'arribada d'investisseires estrangiers.

Lei relacions amb Pretòria son donc fòrça importantas en causa de l'importància de Sud-Africa dins l'economia moçambiquesa. Son sostengudas per lei relacions ancianas qu'existisson entre lo FRELIMO e l'ANC e per l'importanta comunautat de trabalhaires moçambiqués installats en Africa dau Sud. Lo vesin dau sud es ansin lo premier fornisseire e la segonda practica de l'economia de Moçambic. Pasmens, l'importància relativa dei liames entre lei dos país demenisse pauc a pauc. Per exemple, Pretòria èra solament lo 5^en investisseire dau país en 2012. De mai, d'esmogudas xenofòbas aguèron luec en 2008 entraïnant la mòrt de 8 obriers moçambiqués e laissant un malaise prefond. Lei relacions amb Zimbabwe son pus complèxas car la RENAMO es ostil au regime de Robert Mugabe. Dins aquò, lo FRELIMO mantèn de relacions bònas amb son vesin que sa produccion electrica li es indispensabla.

Tocant lei país susceptibles d'ajudar son desvolopament, Moçambic a melhorat sei relacions amb leis Estats Units d'America, China, lei país lusofòns (Portugal e Brasil) e l'Union Europèa (sustot lo Reiaume Unit e Itàlia). Lei companhiás d'aquelei país son interessadas per l'esplecha dei ressorsas naturalas dau territòri moçambiqués. Pasmens, aquò favoriza tanben lo melhorament dei tecnicas agricòlas.

Fòrças armadas

Lei fòrças armadas de Moçambic gropavan 11 200 òmes en 2008 amb un budget de 117 milions de dolars (2,5% dau PIB). Son devesidas entre una branca terrèstra, una branca aeriana e una pichona marina militara. Leis armaments datan dau periòde de la Guèrra Freja (T-55, BTR-60, Mig-21...) e son originaris dau Blòt Orientau (URSS, Bulgaria, Romania...). En 2012, la màger part deis equipaments èra fòra servici. Dempuei la fin de la guèrra civila, aquelei fòrças participan regularament a de missions de mantenement de la patz en Africa amb lo mandadís de contingents de quauquei centenaus de soudats.

Economia

Moçambic es un país paure amb una economia pauc desvolopada. En 2014, son PIB èra de 16,59 miliards de dolars siá 672 $/ab. L'agricultura n'es la basa que representava 28,9% dau PIB en 2014 e emplegava aperaquí 80% de la populacion activa. La meteissa annada, l'industria ne'n formava 24% mai èra solament a l'origina de 6% deis emplechs de l'economia moçambiquesa. Enfin, lo sector terciari presentava de caracteristicas similaras amb una part importanta dau PIB (47,1%) mai una part menora de la populacion menora (13%).

L'agricultura assegura pas lei besonhs alimentaris dau país mai capita d'exportar dau coton, dau sucre e de produccions importantas de nòses de cajó e de cambaròts. Leis axes de desvolopament privilegiats per lo govèrn son lo sector toristic e l'esplecha dei ressorsas minieras (arenas mineralizats, carbon, aur, alumini, tantal...). Pasmens, leis andicaps son encara nombrós coma la manca d'infrastructuras, la manca d'un sistèma universitari eficaç e la dependéncia de l'economia moçambiquesa envèrs Sud-Africa.

Cultura

Escultura

Divèrseis etnias de Moçambic a una tradicion esculturala importanta, especialament tocant lo trabalh de la fusta. Tradicionalament, permetiá de realizar d'objèctes d'ornamentacion e de mascas ritualas. Pasmens, amb la lucha còntra lo colonialisme, aquel art evolucionèt per comprendre de tendàncias pus politicas destinadas a denonciar lei problemas de la societat moçambiquesa (guèrra civila, famina...).

Musica

La musica moçambiquesa es eissida de la mescla entre d'estiles musicaus africans, la musica portuguesa e la musica brasilièra. La forma pus populara es la marrabenta apareissuda entre 1930-1940 en Maputo. Dempuei l'independéncia, lei musicians de Moçambic an rebutat una partida gròssa deis influéncias europèas au profiech de tendàncias africanas popularas originàrias dau sud dau continent (RDC, Zimbabwe, Tanzania ò Sud-Africa). Aqueu movement es sostengut per lo govèrn e leis autoritats localas qu'organizan de festevaus musicaus frequents. Aquela politica favoriza lo desvolopament d'estiles novèus coma lo pandza que vèn dau reggae e dau hip-hop.

Literatura

La literatura moçambiquesa es recenta e sustot escricha en portugués. Dempuei la fin dau sègle XX, d'escrivans coma José Craveirinha, Suleiman Cassamo e sustot Mia Couto an ganhat una reconeissença au sen de la literatura lusofòna amb mai d'un prèmi prestigiós. Lei tematicas principalas de seis òbras son dirèctament inspiradas per leis eveniments de l'istòria moçambiguesa (anticolonialisme per Craveirinha, antimarxisme per Couto) e per lei sciéncias (Cassamo es engenhaire, Couto biologista). En revènge, lei racòntes tradicionaus dei diferenteis etnias son encara pauc esplechats per leis escrivans locaus.