Maniòc
Manihot esculenta, illustracion botanica extracha de Köhlers Medizinal-Pflanzen de Franz Eugen Köhler (1887).
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Sosrègne | Tracheobionta |
| Division | Magnoliophyta |
| Classa | Magnoliopsida |
| Sosclassa | Rosidae |
| Òrdre | Euphorbiales |
| Familha | Euphorbiaceae |
| Genre | Manihot |
Manihot esculenta
Crantz
| Òrdre | Euphorbiales |
|---|---|
| Familha | Euphorbiaceae |
Lo maniòc (Manihot esculenta) es una espècia de plantas dicotiledònas de la familha delas Euphorbiaceae, originària d'America centrala e d'America del Sud, subretot de sud-oèst del bacin amazonian[1],[2]. Es un arbust vivaç qu'es fòrça cultivat coma planta annala dins las regions tropicalas e subtropicalas per sa raiç tuberculizada rica en amidon. Lo tèrme « maniòc » designa mai tanben la quita planta que, per metonimia, sa raiç o la fecula que se n'extrai.
Se consoma mai sovent sas raiças fòrça ricas en glucid e sens glutèn, mas tanben sas fuèlhas en Africa, en Asia e dins lo nòrd del Brasil (per la confeccion del maniçoba). Al nòrd e al nòrd-èst del Brasil, lo mot « farina » (en portugués farinha) desinha d'en primièr la farina de maniòc, e non pas de blat. Aquela farina a pas l'aspècte de la farina de blat: sembla puslèu a una semola seca mai o mens grossa de color anant del jaune viu al gris passant pel blanc. Es de fach una fecula, mot mai adaptat per parlar de la « farina » eissida d'una raiç.
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]Organs vegetatius
[modificar | Modificar lo còdi]Manihot esculenta es un arbust o arbrilhon podent aténher 5 m de naut, de ram mai sovent tricotomic. Los rams, fragils, de rusca lissa, de color variant del blanc crèma al brun escur, an una mesolha fòrça espessa. Totas las partidas de la planta contenon un latèx blanc. Lo sistèma racinari se constituís de raiças traçantas podent aténher 1 m de long. De raiças realizan un fenomèn de tuberizacion, per creissença secondàrias deguda al cambium, que comença un a dos meses après la plantacion. Las raiças tuberizadas son farinosas e pòdon aténher 50 cm de long. Lor nombre varia segon los cultivars e dels factors environamentals coma lo fotoperiòde, mai sovent se'n compta de 4 a 8 per plant.
Las fuèlhas, altèrnas, an un limbe, de 6 a 25 cm de larg, pregondament palmatipartita, de color verd escur a la faça superiora, glauca a la fàcia inferiora. Lo nombre de lobes, totjorn impar es variable, sovent de 3 a 7 lobes. Lo limbe es a vegadas leugièrament peltat amb 1 a 2 mm de larg del limbe situada jos l'insercion del petiòl. Los lobes son mai sovent oblanceolats (lo lobe median, entièr, mesurant de 6,5 a 15 cm de long sur 2 a 6 cm de larg), progressivament aiguts-acuminats a lor extremitat, retrecits a la basa, en mejana pubescents près de la nervadura mediana o gaireben glabres. Lo petiòl, sovent rogenc, long de 4 a 25 cm, pòrta a sa basa dos estipuls, triangularis-lanceoladas, de 4 a 5 mm de long sus 2 mm de larg, rapidament caducs[3].
Organs reproductors
[modificar | Modificar lo còdi]L'inflorescéncia es una panicula terminala de 2 a 11 cm de long, sostenduda per de bractèas semblant als estipuls. Las flors masclas e femas son separadas (planta monoïca), las primièras se situant al suc e las segondas, pauc nombrosas, a la base de l'inflorescéncia.
Las flors masclas son portadas per de pedicèlas primas, de 5 mm de long. Lo calici es format de lobes triangulars, subaiguts, glabres de 6 mm de long sus 4 mm de larg. Las etaminas, al nombre de 10 repartidas en doas verticillas, an un filat liure, prim, glabre, blanc, long de 7 mm per la mai longa, de 2,5 mm per las mai longas. Los antèras, pichonas (1,5 mm de long), jauna palla, presentan una tofa apicala. Lo disc receptacle presenta 10 lobes concaus, aiguts. Las flors femes, portadas per de pedicèlas de 7 mm de long, corbas, fan fins a 2,5 cm de diamètre. Los sepals triangulars-ovals, subaguts fan 1 cm de long sus 0,5 cm de larg. L'ovari, ròse, de forma botrioïdala, mesura 2 x 2 mm. Es un ovari trilocular suportat per un disc receptacle glandular de 5 lobes aisidament marcats. Presenta 6 alas estrechas e un estil terminat per un estigmat de 3 lobes. Caduna de las lòtjas conten un ovul simple[4].
Lo fruch es una capsula de forma ellipsoïda a subglobulosa, de 1,3 a 1,7 cm de diamètre. `presenta 6 alas longitudinalas, verdencas, creneladas o ondadas. L'endocarp linhós compta tres lòtjas contenon caduna una grana. Lo fruch se separa en tres còcas pendent la deiscéncia.
Las granas, ellipsoïdas a pentagonalas deprimadas, de 1,1 cm de long sus 5,5 mm de larg e 3,5 mm d'espessor, an una tèsta un pauc brilhanta, gris palle, a vegada pigalhada de negre. Presentan una granda caroncula de 3 mm de larg al tèrme del micropil.
Toxicitat
[modificar | Modificar lo còdi]Lo maniòc es una font pauc costosa d'idrats de carbòni, fòrça utilizadas subretot en Amazonia dempuèi de sègles e dins de païses d'Africa tropicala dempuèi de decennias, mas sa consomacion sens la preparacion que cal es font de greus riscs per la santat.
Lo maniòc amar conten de glucosids cianogenics toxics, la linamarina (per 90 %) e la lotaustralina (per 10 %), que quand las cellulas de la planta son damatjadas se descompausan jos l'ef!èch d'enzims, emanant d'acid cianidric.
Aquela descomposicion se realiza en dos estapas: l'idrolisi de la molecul de linamarina, jos l'efièch de la linamarasi, produch de glucòsi e de la cianidrina d'acetona. aquela darrièra molecula, instable, se descompausa en cianur d'idrogèn e en acetona, o espontanèament a un pH superior a 5 o una temperatura superiora a 35 °C, o jos l'efièch d'un autre enzim, l'idroxinitril liasi.
Los glicosids cianogèns son presents dins totes los teissuts de la planta (levat las granas). Lor taus es mai naut dins las fuèlhas (5 g de linamarina per quilograma de pes fresc). Dins las raiças aquel taus es mah fèble e varia de 100 a 500 mg/kg segon los cultivars. Existís pas de cultivar sens glicosids cianogèns[5].
Se decriu quatre tipes de toxicitat segon l'importança de las dòsis de cianur ingeridas[6] :
- toxicitat aguda a dòsis massissas, entraïnant una mòrt rapida;
- toxicitat aguda a dòsis fòrça nautas, podent provocar un sindròma parkinsonian;
- toxicitat subaguda a dòsis nautas, responsables de la mautiá de Konzo (o Mantakassa), qu'est una paraplegia espastica;
- toxicitat cronica a dòsis fèblas, responsable de la neuropatiá ataxica tropicala.
La cosesson dels tuberculs de maniòc sufisís pas a los far consomables. Se compta de cases d'intoxicacion - plan aurosament rares - avent provocat la mòrt après absorpcion de maniòc mal cuèch, subretot pendent la fregidura.
La carn blanca del tubercul deu èsser ruscada e lavada (o fermentada) puèi secada e cuècha, coma o fan d'amerindians de las regions amazoniana dempuèi de sègles. Un rapòrt de la FAO confirmèt que banhar lo maniòc dins d'aiga pendent 5 jorns abans de lo secar puèi lo manjar permet de mermar fortament lo nivèl de cianur e tanben de lo far comestible[7].
La consomacion de fuèlhas mal bolhidas pòt tanben èsser mortala sempre a causa de la preséncia de traças de cianur; pasmens se los taus de cianur son acceptables, serà transformat dins l'organisme en tiocianat (a condicion que l'alimentacion siá sufisentament rica en sulfurs, que se pòr trapar dins los acids aminats donats per las proteïnas animalas), çò que pòt causar d'ipotiroïdia, veire un gome per blocatge dels receptors a l'iòde sus la glandula tiroïda.
Varietats
[modificar | Modificar lo còdi]I a una multitud de varietats de maniòc diferentas. Los caractèrs distinctius mai utilizats in vivo son la coloracion e la forma d'organs.
Lo maniòc essent una planta de raiç, lo tèrme « raiç tuberosa » es scientificament mai apropriat que lo tèrme « tubercul ».
- lo maniòc amar, que se consoma pas se se'n leva pa d'en primièr la toxicitat, e que las raiças secadas son transformadas en tapiocà, en cassava o en farina que, preparada jos forma de farofa, es un ingredient de la feijoada bresiliana.
- lo maniòc doç, que las raices pòdon èsser directament consomadas, se nota pasmens d'escasença de neuropatias que conten d'eterosids cianogèns en mendre quantitat (8 còps mens que le maniòc amar).
Los tuberculs son tanben utilizats per la preparacion de bevenda alcolizada distilladas, coma la bevenda indigèna cauim e la tiquira, cachaça comuna de l'estat brasilian del Maranhão.
La carn dels tuberculs a una color blanquinosa e remembra la fusta per sa textura e sa consisténcia. Après coseson dins l'aiga, sa carn venguda jauna se destrampa. La fregidura la fa cruissenta.
Las fuèlhas son alara consomadas coma de legums, per exemple en Africa, contenon de vitamina A e C.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo maniòc cultivat demuèi fòrça temps per las populacions localas foguèt descobèrta pels europèus en 1500 quand lo navigator portugués Cabral acosta lo Brasil amb sos òmes.
Las primièras mencions precisa de maniòc son fachs per Jean de Léry qu'aborda ls còstas del Brasil en 1557, e per manca de recapte tròca d'objèctes manufacturats contra de manjar que la farina de maniòc. De retorn en França Lery publica a La Rochèla lo raconta de son viatge ont fa mencion de la raiça de maniòc. Mai tard una descripcion scientifica se faguèt per Willem Piso dins son obratge Historia Naturalis Brasiliæ publicat en 1648 à Amsterdam. La fabricacion del tapiocà es atestada pel primièr còp dins un libre de John Nieuhoff que demora al Brasil entre 1640 e 1649, parla de la fabricacion d'una mena còca fach de farina de maniòc nomenada tipiacica[8].
Sistematica
[modificar | Modificar lo còdi]L'espècia Manihot esculenta foguèt descricha pel naturalista Heinrich Johann Nepomuk von Crantz[9].
Nom vernacular
[modificar | Modificar lo còdi]- Maniòc: Etimologia, lo tèrme maniòc ven de Tupi manioch[10]. Son nom vendriá d'un mite Tupi al respècte de la divesa Mani, de pèl blanca, qu'auriá establit sa demorança (oca) dins la raiç de la planta.
Taxinomia
[modificar | Modificar lo còdi]- Lista de las sosespècias
- Manihot esculenta subsp. esculenta
- Manihot esculenta subsp. flabellifolia
- Manihot esculenta subsp. peruviana
Malautiás
[modificar | Modificar lo còdi]La cultura del maniòc es tocada per diferéncias malautiás bacterianas, viralas e fongicas. En Africa subretot se patís doas malautiás viralas importantas, lo mosaïc african del maniòc e l'estriura bruna del maniòc, e tanben una malautiá fongica, la bacteriòsi vasculara del maniòc[11].
Lo mosaïc, una malautiá del maniòc
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo maniòc es la font màger alimentària de fòrça populacions africanas. Tanben, las mendres malautiás pòdon provocar de damtges près de las populacions (faminas en cas de non importacions).
Dempuèi la mitat dels ans 1990, una malautiá apareguda, jol nom de « mosaïc ». Aquela malautiá (un virus) s'espandís plan aisidament e rapidament d'un plant cap a l'autre. La mosca blanca seriá un vector de transmission. La malautiá se desvolopèt dins fòrça païses africans (coma Kenya, Republica de Còngo).
Lo mosaïc fai pèrdre las fuèlhas al plant de maniòc e fa los tuberculs raquitics. Lo principal dangièr per l'òme es de reduire fòrça sa consomacion alimentara.
Produccion
[modificar | Modificar lo còdi]La produccion de maniòc annala es de gaireben 250 milions de tonas per an. Es una de las tres grandas fonts de polisaccarids, amb lo nham e l'arbre de pin, dins los païses tropicals[12].
Principals païses productors en 2014[13] en MT :
| País | Produccion | % mond. | |
|---|---|---|---|
| 1 | Nigèria | 54.832 | 20.3% |
| 2 | Tailàndia | 30.022 | 11.1% |
| 3 | Indonesia | 23.436 | 8.7% |
| 4 | Brasil | 23.242 | 8.6% |
| 5 | RDC | 16.609 | 6.1% |
| 6 | Ghana | 16.524 | 6.1% |
| 7 | Vietnam | 10.210 | 3.8% |
| 8 | Cambòtja | 8.835 | 3.3% |
| 9 | Índia | 8.139 | 3% |
| 10 | Angòla | 7.637 | 2.8% |
| 11 | Moçambic | 5.115 | 1.9% |
| 12 | Cameron | 4.915 | 1.8% |
| 13 | Malawi | 4.911 | 1.8% |
| 14 | China | 4.665 | 1.7% |
| 15 | Tanzanie | 4.228 | 1.6% |
| Total mond | 270.279 | 100% | |
Utilizacion
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo maniòc es utilizat coma semola o coma fecula (tapiocà).
Las fuèlhas al dessús de la planta pòdon èsser trissadas per realizar un legum tradicional.
Los plats mai coneguts son lo foufou, l'attiéké un coscós de maniòc, lo Mpondu a basa de maniòc e de peisson, lo Mpondu-Madesu, a basa de maniòc e de favòls.
Lo maniòc es tanben utilizat per realizar une tortilla, lo cassava, un pan lo chikwangue e de bièras tradicionalas coma la cachiri, lo munkoyo o la mbégé.
Lo maniòc es importat del Brasil al sègle XVI cap a Africa[14], ont es ara cultivat. Al Brasil e en America centrala, s'utiliza fòrça fregits per acompanhar las grasilhadas. En ivèrn, lo bolh de maniòc es fòrça popular. Es tanben utilizat en farina leugièrement rostida per accompanhar de fevòls. Aquela farina es l'ingredient màger de la farofa.
Se pòt prepar los tuberculs los còser, puèi los lavant longament amb d'aiga per levar los rèstes de cianur, e lo fasent secar al solelh.
Lo trissant, a la man o al molin, se realiza una farina blanca nomenada « fofo » dins los dos Còngo. Aquela farina es mesclat amb l'aiga bolhissenta a egala proporcion e constituís un aliment qu'accompanha los plats en salsa. Se pòt tanben èsser donada a d'enfants joves. Le fofo a una volor calorica seca de 250 a 300 Cal, es a dire près de la mitat que quand es pasta.
Un autre biais de lo consomar es en pans de maniòc (nomenats « chikwangue » en Republica Democratica del Còngo, « Bibôlô » al Cameron, e « mangbèré » en Centrafrica). Son rics en cellulòsa, consistents, mas fòrça pauc noirissents. Lor prètz fòrça abordable favoriza lor consomacion de granda escala. Se recomanda de mastegar plan per aver pas de problèma de digestion.
A Maurici lo maniòc se produch e es consomat jos forma de bescuèchs, mai sovent aromatizats, amb canèla, crèma anglesa, cocò o encara sesam. Lo maniòc se pren jos forma d'una sopa o de vianda de buòu, pol (nomenats katkat manioc).
Las fuèlhas de maniòc son tanben consomadas amb de ris, en Republica de Còngo e en Republica Democratica de Còngo jol nom de mpondu, saka-saka o « ngunza » o « ngoundja » en Centrafrica. Lo matapa, plat tipic de Moçambic, (lo vatapá al Brasil), se prepara amb las jovas fuèlhas de maniòc plegadas amb d'alh e la farina tirada dels tuberculs, cuèchs amb de crancs o de cambaròtas. Als Comòras jol nom de mataba, las fuèlhas s'acompanha amb un talh de peisson.
En Còsta d'Evòri, lo maniòc se consoma jos forma de semola cuècha amb vapor, çò que se nomena l'attiéké. L'attiéké es un plat nacional, supretot consomat dins las regions sud del país. Es sovent acompanhat de salsa locala. Lo maniòc de pòt prene jos forma de pan de maniòc nomenat foto de maniòc o de plakali, subretot constituit de substéncia amidonada. L'attiéké se consuna fresc de preferéncia. Se consèrva e s'expòrta o se comercializa jos forma seca. La produccion de maniòc comença a se far jos forma industriala per de pichonas unitats de produccion d'attiéké.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Justin Kouakou, Samuel Nanga Nanga, Catherine Plagne-Ismail, Aman Mazalo Pali, et Kukom Edoh Ognakossan, Production et transformation du manioc, Collection PRO-AGRO, ISF-Cameroun et CTA, Wageningen, Pays-Bas, 2015, 40 p., texte intégral en ligne
- Pierre Nyabyenda, Les plantes cultivées en régions tropicales d'altitude d'Afrique, Les Presses agronomiques de Gembloux, Gembloux (Belgique), 2005, 223 p. ISBN: 2-87016-072-0, sur Google Books
- {{{títol}}}.
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ https://web.archive.org/web/20170421173800/http://www.pnas.org/content/96/10/5586.full.pdf
- ↑ https://web.archive.org/web/20110913144559/http://www.cefe.cnrs.fr/coev/pdf/fk/Leotard2009MolPhylEvol.pdf
- ↑ . Plant Resources of Tropical Africa (PROTA)..
- ↑ {{{títol}}}. ISBN 9789781310454.
- ↑ Wanda L.B. White, Diana I. Arias-Garzon, Jennifer M. McMahon et Richard T. Sayre, « Cyanogenesis in Cassava - The Role of Hydroxynitrile Lyase in Root Cyanide Production », Plant Physiol., vol. 116, no 4, , p. 1219–1225 (legir en linha).
- ↑ .
- ↑ http://www.fao.org/docrep/t0207e/t0207e08.htm
- ↑ Jean des Cars, Le Tapioca cet inconnu, éditions Perrin, Paris, 2008 ISBN: 9782262026714
- ↑ Institutiones Rei Herbariae juxta nutum Naturae Digestae ex Habitu 1:167. 1766
- ↑ http://atilf.atilf.fr/dendien/scripts/tlfiv5/advanced.exe?8;s=2256128055;
- ↑ . CIRAD..
- ↑ Phillips, T. P. (1983).
- ↑ . faostat3.fao.org.
- ↑ Jones, William. (1959).
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Référence Flora of China : Manihot esculenta (en)Referéncia Modèl:EFloras/labèl : Manihot esculenta (en)
- Référence Flora of Pakistan : Manihot esculenta (en)Referéncia Modèl:EFloras/labèl : Manihot esculenta (en)
- Référence Tela Botanica (Antilles) : Manihot esculenta Crantz (fr)Referéncia Tela Botanica (Antilhas) : Manihot esculenta Crantz (fr)
- Référence ITIS : Manihot esculenta Crantz (fr) ( (en))
- Référence JSTOR Plants : Manihot esculenta Crantz (en)Referéncia JSTOR Plants : Manihot esculenta Crantz (en)
- Référence NCBI : Manihot esculenta (en)Referéncia NCBI : Manihot esculenta (en)
- Référence GRIN : espèce Manihot esculenta Crantz (en)Referéncia GRIN : espècia Manihot esculenta Crantz (en)
- Afrik.com : Le manioc nourrit l'Afrique
- fao.org: Produire plus avec moins: Le manioc - Guide pour une intensification durable de la production
- Manioc en Côte d'Ivoire: consommations, caractéristiques et perspectives [1]