Musas

Sarcofag de las Musas, sègle II, Lovre.

Las Musas (en grèc ancian: Μοῦσαι Moûsai) son dins la mitologia grèga las nòu filhas de Zèus e de Mnemosina que presidavan a las arts liberalas.

Etimologia

S'es plan establit que lor nom (sing. Μοῦσα [ˈmoːˌsa]) rebat un ancian *montia, l'etymologia d'aquesta darrièra forma demora incertana. Un ipotèsi fa derivar lo tèrme de la raíç indoeuropèa *men- / *mon- presenta dins μένος e dins μνήμη. Mnemosina derivant del grèc μνήμη, aquò fariá de las Musas, las Filhas de la Memòria. Alara qu'un autre ipotèsi prepausa de ligar lo mot a la raíç *mont- del latin mons (« mont »), e far d'elas, primitivament, las ninfas dels monts Olimp o Elicon. Pasmens, la raíç grèga μουσ- se trapa dins de mots coma μουσική (« musica »), μουσεῖον (« musèu »).

Mite antic

Dins l’Odisèa, Omèr invòca una Musa, benlèu Calliòp, benlèu Erato, per racontar lo retorn d'Ulisses a Itaca après la fin de la guèrra de Tròia:

“ Ò Musa, conta me l'aventura del trobaire: aqueste pilhèt Tròia, que pendent tant d'annadas vaguèt […]… A nosaltres tanben, Filha de Zèus, conta un pauc aquestes expleichs! ”

Mas dins l’Iliada, ont conta un episòdi de la guèrra de Tròia, invòca una divesa:

“ Canta la colèra, divesa, del filh de Pelèu, Aquiles, ràbia funèsta, que causèt mila dolors als Aquèus [...]. ”

A l'origina (segon Pausanias), èran tres: Aedèa (lo « cant », la « votz »), Meletèa (la « meditacion ») e Mnemèa (la « memòria »). Ensemble, representa lo prerequesit de l'art poetit dins la practica del cult.

A Dèlfes, pòrtan lo nom de las tres primièras còrdas d'una lira: Aguda (Netèa), Mediana (Mesèa) e Grava (Ipatèa).

Ciceron dins La Natura de las Causas ne compte quatre : Telxinoèa « que tòca lo còr », Aedèa « lo cant », Arquèa « lo començament » e Meletèa « la soscada ».

La tradicion lor atribussiá doas demoranças: una sul mont Parnàs, l'autra sul mont Elicon.

Es Platon (dins Ion) vèrs 401 AbC., puèi lo neoplatonicians, que fan de las nòus Musas las mediatriças entre lo dieu e lo poèta o quin que siá creator intellectual, segon la concepcion de l'art segon que lo poèta es possedit, transit per un dieu. De l'edat presocratica a la classica, lors atributs evoluèron.

Nom usual	Raíç	Atribut inicial	Evolucion
Calliòpa	Καλλιόπη, « qu'a una bèla votz »	lo « ben dire »	eloquéncia, poesia epica
Clio	Κλειώ, « qu'es celèbre »	epopèa	istòria
Erato	Ἐρατώ, « l'amabla »	elegia e poesia amorosa, erotica e anacreontica	poesia lirica e corala
Euterpèa	Εὐτέρπη, « la tota gausissenta »	musica per dançar	musica
Melpomèna	Μελπομένη, « la cantaira »	cant	tragèdia (o quina que siá poesia grava e seriosa)
Polimnia	Πολυμνία, « aquesta que dich fòça imnes »	cants nupcials, funeraris, pantomima	retorica
Terpsicòra	Τερψιχόρη, « la dançaira de calpre »	dança e poesia leugièra	dança, cant coral
Talia	Θάλεια, « la florissenta, l'abondosa »	poesia pastorala	comèdia
Urania	Οὐρανία, « la celèsta »	astrologia	astronomia

Las Musas son a vegada abusivament assimiladas a la Pieridas, en referéncia a la Pierida, una region de Tràcia d'ont son originàrias.

Al contrari d'una cresença espandida, i a pas de ligam dirècte entre las Musas de la mitologia grèga e la definicion de las arts dichas tradicionalas. Atal, lo filosòf Hegel, dins son Estetica, ne compta pas que cinc: arquitectura, escultura, pintura, musica e poesia.

Atributs

Tres musas sux un bas-relèu de Mantinèa attribuit a talhièt de Praxitèl, sègle IV AbC.

Las Musas, bas-relèu del pulpitum del teatre antic de Sabrata

Las Musas son aisidament identificablas dins l'art, subretot quand son al nombre de nòu e acompanhadas d'Apollon. Pasmens, lors diferents atributs permeton tanben de las reconéisser dins de representations isoladas.

• Calliòpa: corona d'aur, libre, tauleta e estilet, trompeta ;
• Clio: corona de laurièr, cicne, libre o rotlèu, tauleta e estilet, a vegada trompeta ;
• Erato: corona de nèrta e de ròsa, tamborin, lire, viòla, cicne;
• Euterpa: flaüta simpla o dobla, clarin duble, e un autre instrument de musica (trompeta) ; corona ; cicne ;
• Melpomèna : còr, corona de vitz de vinha, espasa, masqueta tragica, esceptre a sos peses ;
• Polimnia: corona de pèrlas, organ;
• Terpsicòra: corona de garlanda, instrument de musica de còrdas (viòla, lire per exemple) ;
• Talia: corona d'èdra, instrument de musica (sovent viòla), masqueta comica, ròtleu;
• Urania: compàs, corona d'estelas, glòb.

Posteritat dins l'Antiquitat

La poetessa grèga Safo de Lesbos, que visquèt al sègle VI AbC., foguèt chafrada « la desena Musa » dins una epigrama anonina (attribuit belèu de baias eronèu a Platon).

Fonts

• Apollodòr, Bibliotèca (I, 3, 1-4).
• Ciceron, De la natura dels dieus (III, 21, 54).
• Diodòr de Sicília, Bibliotèca istorica (IV, 4 ; V, 43).
• Esiòde, Teogonia (passim).
• Imnes omerics (Apollon, v. 189 ; Ermès, v. 430).
• Pausanias, Descripcion de la Grècia (Livre III, 19, 4 ; IX, 9, 29 ; IX, 29, 1-6).

Annèxes

Article connèxe

• Egeria (ninfa)

Bibliografia

• Hésiode (trad. Pierre Waltz, préf. Jérôme Vérain), Les Travaux et les Jours, Éditions Mille et Une Nuits, coll. « La petite collection » (1re éd. 2006), 65 p. (ISBN 978-2-8420-5406-9)
• Hésiode (trad. Annie Bonnafé, préf. Jean-Pierre Vernant), Théogonie, Paris, Payot & Rivages, coll. « La Petite Bibliothèque », 1993, 184 p. (ISBN 978-2743621384)
• I. Aghion, C. Barbillon, F. Lissarrague, Héros et Dieux de l'Antiquité, Flammarion, Paris, 1994.
• Évelyne Saëz, Les Muses. Entre 1850 et 1950, des femmes d'exception, Collection Beaux Arts, Ouest France, 2014, 120 p. ISBN: 978-2737362460
• Sidy Diop, L'énonciation homérique et la pratique de l'invocation à la Muse, p. 67-79, Circe, 2011 no XV (ISSN 1851-1724) (lire en ligne)