Przejdź do zawartości

EN80

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ilustracja
EN80-16s w pobliżu stacji Podkowa Leśna Główna.
Kraj produkcji

 Wielka Brytania
 Polska (tylko wagony doczepne)

Producent

English Electric
Konstal Chorzów

Lata budowy

1927, 1948

Układ osi

S[a]: Bo’Bo’
D[b]: 2'2'

Układ wagonów

S+D lub S+D+D

Wymiary
Masa służbowa

S (produkcja EE[c]): 23,1 t
S (przebudowa KC[d]): 27,1 t
D: 14,12 t

Długość

13 400 mm

Szerokość

2250 mm

Wysokość

3327 mm

Średnica kół

S: nowe/zużyte: 851/780 mm
D: nowe/zużyte: 851/770 mm

Napęd
Typ silników

EE: DK-31
KC (przebudowa): Crompton-C-123

Liczba silników

EE: 4×36 kW
KC (przebudowa): 4×45 kW

Napięcie zasilania

600 V DC

Parametry eksploatacyjne
Moc ciągła

EE: 144 kW
KC (przebudowa): 180 kW

Prędkość konstrukcyjna

85 km/h

System hamulca

ręczny, pneumatyczny Knorr, samoczynny, elektryczny zwarciowy

Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących

S i D: 38

Liczba miejsc ogółem

S: 68
D: 77

EN80 – seria normalnotorowych elektrycznych wagonów silnikowych i doczepnych, eksploatowana przez Warszawską Kolej Dojazdową (wcześniej Elektryczną Kolej Dojazdową) w latach 1927–1972. Tabor wyprodukowany przez English Electric w liczbie 20 wagonów silnikowych i 20 doczep został po II wojnie światowej odbudowany i uzupełniony o 12 doczep przez Konstal Chorzów. Przestarzałe wagony konstrukcji drewnianej po 45 latach pracy zostały zastąpione przez składy EN94. Do dziś zachował się jeden wagon silnikowy o numerze 16, będący eksponatem muzealnym.

Geneza i produkcja

[edytuj | edytuj kod]

W 1918 powstała spółka akcyjna Siła i Światło, która była inicjatorem i właścicielem przedsięwzięcia budowy Elektrycznych Kolei Dojazdowych i w której wiodącym kapitałem był kapitał angielski[4]. W związku z budową tej pierwszej normalnotorowej elektrycznej kolei w Polsce[4] potrzebny był nowy tabor, który specjalnie dla EKD zbudowały brytyjskie zakłady English Electric[2].

W 1927 wyprodukowano 20 wagonów silnikowych i 20 wagonów doczepnych[1]. Wszystkie z nich zostały dostarczone do Polski przed uruchomieniem linii, co miało miejsce 11 grudnia 1927[4].

Po II wojnie światowej tabor odbudowano i zasilono dodatkowymi 12 wagonami doczepnymi, wyprodukowanymi w 1948 w zakładach Konstal w Chorzowie, zakupiono także nowe silniki o mocy 45 kW[1].

Konstrukcja

[edytuj | edytuj kod]

Nadwozie

[edytuj | edytuj kod]
Kabina maszynisty

Wagony serii EN80 były konstrukcji drewnianej czopowanej[5]. Główne jej elementy (ściany i dach) były wykonane z afrykańskiego drewna dabema[5]. Na końcach wagonów, na wysokości 462 mm ponad główką szyny[2], umieszczono sprzęgi typu tramwajowego (dyszle)[6], ponadto sprzęganie wagonów w składy odbywało się za pomocą sprzęgu elektrycznego i powietrznego[6].

Wnętrze i przestrzeń pasażerska

[edytuj | edytuj kod]
Część pasażerska wagonu

Wnętrze wagonów wykonano z drewna dębowego i sosnowego[5]. Ławki, mogące pomieścić 38 podróżnych, stworzono z dębowych listew, a drewniane stoliczki przy oknach okute były mosiężną blachą[2][5]. Wnętrze wyposażone było także w wykonane z mosiądzu górną poręcz i popielniczki[5]. Zastosowano ogrzewanie elektryczne[2].

Wagony silnikowe posiadały kabiny maszynistów na każdym z końców[5]. Wyposażone były one w nastawnik umożliwiający uruchomienie pojazdu, koło hamulca ręcznego, konektorowy odłącznik prądu i zawór maszynisty[5].

Podwozie

[edytuj | edytuj kod]

Każdy z wagonów serii EN80 był oparty na dwóch dwuosiowych wózkach – w wagonach silnikowych były to wózki napędne[7], natomiast w wagonach doczepnych toczne[6]. Każdy z wózków posiadał rozstaw osi 1676 mm i koła o średnicy 851 mm w stanie nowym[2]. Rozstaw czopów skrętu każdego z wagonów wynosił 5334 mm[2].

Zasilanie i napęd

[edytuj | edytuj kod]

Prąd stały o napięciu 600 V, przesyłany linią napowietrzną, odbierany był przez odbierak prądu zamontowany na dachu wagonu silnikowego i napędzał cztery silniki trakcyjne znajdujące się na wózkach tego wagonu[6]. Wagony doczepne nie posiadały pantografu i silników trakcyjnych[6].

Wagony były wyposażone w cięgłowy i powietrzny układ hamulcowy[2].

Eksploatacja

[edytuj | edytuj kod]
Wagon EKD 17 i autobus EKD nr 3 na ulicach powojennej Warszawy
EN80-03 z wagonem doczepnym
EN80-05s na przystanku Warszawa Chałubińskiego WKD
EN80-15s i EN80-29d w Warszawie
Państwo Przewoźnik Liczba Typ wagonu Producent Oznaczenie Lata eksploatacji Źródła
 Polska EKD (1927–1951)
WKD (od 1951)
20 silnikowy English Electric EN80-01s ÷ 20s 1927–1972 [1]
20 doczepny EN80-01d ÷ 20d 1927–1972
12 doczepny Konstal Chorzów EN80-21d ÷ 32d 1948–1972

Przed II wojną światową (1927–1939)

[edytuj | edytuj kod]

Wagony dostarczone EKD w 1927 były w pierwszej partii pomalowane na kremowo, w drugiej na kremowo-czerwono, w 1938 przemalowano je natomiast w kremowo-niebieskie barwy i takie pozostały do końca swojej służby[8]. Z wagonów tych zestawiano pociągi, składające się z wagonu silnikowego i jednego bądź dwóch wagonów doczepnych[1]. Składy te obsługiwały linię z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego oraz zbudowane w latach 30. odcinki do Włoch i Milanówka z dopuszczalną prędkością 65 km/h[1]. Stołeczny odcinek linii poprowadzono systemem tramwajowym ulicami Szczęśliwicką, Niemcewicza, Tarczyńską i Nowogrodzką do skrzyżowania z Marszałkowską[4].

W ostatnich latach przed II wojną światową (1938–1939) natężenie ruchu było znaczne – pociągi kursujące w składach trójwagonowych jeździły w godzinach szczytowych na trasach z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego, Milanówka i Podkowy Leśnej z częstotliwością 10 minut, a na linii do Włoch co 20 minut[9]. Do wybuchu wojny wagony serii EN80 przewoziły dziennie 40 000 pasażerów[9].

Okres wojny (1939–1945)

[edytuj | edytuj kod]

W okresie od sierpnia do grudnia 1944[6], gdy front zbliżał się do Warszawy, Niemcy rozpoczęli niszczenie i wywożenie taboru EKD[9]. Dzięki postawie pracowników firmy, którzy starali się zapobiec działaniom okupanta, zostało wywiezionych tylko 10 pojazdów[9]. Łącznie kompletnie zniszczonych lub wywiezionych zostało 18 wagonów serii EN80, w tym 6 silnikowych[9]. W kwietniu 1945 wywiezione pojazdy powróciły do Polski i przystąpiono do ich naprawy i uruchamiania[6]. W chwili uruchomienia pociągów na całej linii 19 maja 1945 sprawnych było 25 wagonów[6].

Po II wojnie światowej (1945–1972)

[edytuj | edytuj kod]

W 1948 wprowadzono do eksploatacji dodatkowych 12 doczep wybudowanych w chorzowskim Konstalu[1] oraz odbudowano znacznie uszkodzone wagony silnikowe o numerach 01 i 13[6].

15 kwietnia 1951, kiedy to Elektryczna Kolej Dojazdowa zmieniła nazwę na Warszawska Kolej Dojazdowa i włączono ją do Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie, na stanie przewoźnika znajdowało się 20 wagonów silnikowych i 30 wagonów doczepnych[6].

Wagony przez cały czas ich eksploatacji były utrzymywane i naprawiane w grodziskiej elektrowozowni EKD, a w 1972, po dostarczeniu wszystkich 40 nowo kupionych jednostek serii EN94, zostały wycofane z eksploatacji[1]. Ostatni wagon skasowano 1 marca 1973, pozostawiając jeden pojazd silnikowy jako eksponat[6].

Po wycofaniu z eksploatacji (od 1972)

[edytuj | edytuj kod]
Zabytkowy EN80-16s w Podkowie Leśnej
EN80-16s w zabytkowej hali na terenie siedziby WKD, wrzesień 2021

W 1975 egzemplarz EN80-16s wziął udział w pożegnalnym przejeździe tej serii taboru, a dwa lata później w obchodach 50-lecia WKD[10]. W 1980 został przekazany do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, gdzie do 1992 był eksponowany przy Dworcu Głównym[7]. W maju 1994 pojazd w bardzo złym stanie technicznym został przekazany ZNTK Bydgoszcz (obecnie Pesa Bydgoszcz) w celu odrestaurowania[5]. Pojazd był zniszczony w 85% – zdewastowane były górna część wagonu i wnętrze, połamane poszycie, uszkodzony dach nad kabiną maszynisty, instalacja elektryczna była w stanie szczątkowym, a silniki nie działały[5]. Bez jakiejkolwiek dokumentacji, tylko na podstawie zdjęć i wspomnień maszynistów, rozpoczęto odbudowę wagonu[5]. W czerwcu 1994 zdemontowano elementy starego wagonu, od września do przełomu listopada i grudnia 1994 odbudowywano ściany boczne, a następnie rozpoczęto prace nad dachem pojazdu[5]. Do końca grudnia 1994 wyremontowano kabinę maszynisty, a w maju 1995 ukończono wszystkie prace renowacyjne[5]. 14 czerwca 1995 pojazd został zaprezentowany na wystawie taboru w Warszawie, uświetniając obchody 150-lecia kolei w Polsce[5].

Wagon EN80-16s, jako czynny pojazd historyczny[1], brał udział w różnych imprezach okolicznościowych[11][12]. 28 maja 2016, po zmianie napięcia w sieci trakcyjnej WKD z 600 do 3000 V DC[13], pojazd stał się obiektem muzealnym bez możliwości wyjazdu na linię WKD[14]. Wagon znajduje się na terenie siedziby WKD[1].

Wagon potocznie nazywany jest babcią[15].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. S – wagon silnikowy
  2. D – wagon doczepny
  3. EE – English Electric
  4. KC – Konstal Chorzów

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j Paweł Terczyński: Atlas lokomotyw 2007. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2007, s. 94. ISBN 978-83-920757-7-6. (pol.).
  2. a b c d e f g h Halina Sekita. 2.2. Dane techniczne taboru serii EN-80 (kursującego od momentu powstania, tj. od 1927 r. do 1972 r.). „Rola WKD w transporcie aglomeracji warszawskiej”. s. 4–5. (pol.). 
  3. Janusz Skoniecki, Emilian Domański. Nowe zespoły trakcyjne dla linii WKD. „Przegląd Kolejowy Elektrotechniczny”. 4/1972. s. 5–9. (pol.). 
  4. a b c d Historia WKD. wkd.com.pl. [dostęp 2014-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  5. a b c d e f g h i j k l m Ireneusz Łęgowski. Ocalić od zapomnienia…. „Świat Kolei”. 3/1995, s. 29. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  6. a b c d e f g h i j k Wagony EKD serii EN80 i EN94. W: Stanisław Plewako: Elektryfikacja PKP na przełomie wieków XX i XXI: w siedemdziesiątą rocznicę elektryfikacji PKP. Warszawa: Z. P. Poligrafia, 2006, s. 129–133. ISBN 978-83-922944-6-7. (pol.).
  7. a b Stanisław Kaczorowski. Historycznym EN80 do Podkowy Leśnej. „Technika Transportu Szynowego”. 4/1995. s. 13. (pol.). 
  8. Tadeusz Stachowicz. WKD – całkiem dziarska staruszka. „U Nas O.K.”. 01/1998. s. 14–16. (pol.). 
  9. a b c d e Romuald Malinowski. 50 lat pracy linii WKD Warszawa – Grodzisk Mazowiecki 1927-1977. „Trakcja i Wagony”. 7/1978. s. 91–93. (pol.). 
  10. Paweł Terczyński. Zespoły trakcyjne WKD serii EN94. „Świat Kolei”. 6/2016, s. 16-23. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  11. Festiwal Otwarte Ogrody Podkowa Leśna 2008 – program. podkowalesna.pl. s. 1. [dostęp 2014-06-05]. (pol.).
  12. Dni Transportu Publicznego. wiadomosci.wpr24.pl, 2010-09-04. [dostęp 2014-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-06)]. (pol.).
  13. Warszawska Kolej Dojazdowa: Zmiana napięcia zasilania w sieci trakcyjnej linii WKD. wkd.com.pl, 2016-05-30. [dostęp 2016-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-30)]. (pol.).
  14. Paweł Terczyński. Wukadka. „Świat Kolei”. 6/2016, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  15. MSMS: Pokaz zabytkowego wagonu EKD. wiadomosci.wpr24.pl, 2010-04-28. [dostęp 2016-01-07]. (pol.).