Przejdź do zawartości

Jadłoszyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jadłoszyn
Ilustracja
Prosopis juliflora
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

brezylkowe

Rodzaj

jadłoszyn

Nazwa systematyczna
Prosopis Linnaeus
Mant. 10. 15-31 Oct 1767; Syst. Nat. ed. 12. 2: 282, 293. 15-31 Oct 1767[3]
Typ nomenklatoryczny

P. spicigera Linnaeus[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Prosopis juliflora

Jadłoszyn[4] (Prosopis L.) – rodzaj rośliny z rodziny bobowatych (podrodzina brezylkowe, dawniej w mimozowych). Obejmuje 44 gatunki[5][6]. W większości rosną one w Nowym Świecie – na obszarze od Stanów Zjednoczonych na północy po Patagonię na południu, przy czym najbardziej zróżnicowane są w Argentynie[6]. W Ameryce Środkowej rośnie tylko jeden gatunek[6][7]. Nieliczne gatunki rosną poza tym w południowo-zachodniej części Azji oraz w Afryce[5][6]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. w Afryce, Australii i na Hawajach[5].

Są to drzewa i krzewy rosnące często na siedliskach suchych[5], na wydmach, w ciernistych zaroślach, ale też w lasach liściastych i w zaroślach nadrzecznych, a nawet w namorzynach[6]. P. tamarugo jest jedynym drzewem rosnącym na pustynnych solniskach w północnym Chile, gdzie opady roczne wynoszą 70 mm, glebę przykrywa półmetrowa warstwa soli, a poziom wód gruntowych znajduje się 20 m pod poziomem gruntu[5].

Ze względu na często niewielkie wymagania ekologiczne rośliny z tego rodzaju odgrywają znaczącą rolę jako źródło drewna i paszy na terenach rolniczych w klimacie suchym[5]. Często też dostarczają jadalnych owoców (np. P. chilensis, P. cineraria, P. juliflora, P. pallida, P. velutina) i są miododajne[5]. Jadłoszyn baziowaty był na suchych terenach dzisiejszych południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych i Meksyku jedną z podstawowych roślin jadalnych (a przed udomowieniem kukurydzy – podstawową). Z jego strąków wyrabiano mąkę i wypiekano z niej placki i pieczywo[8]. Z gatunku tego uzyskuje się także substancję kleistą o właściwościach zbliżonych do gumy arabskiej[4]. Niektóre gatunki (np. P. velutina) wykorzystywane są także jako lecznicze[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Prosopis velutina
Prosopis caldenia
Strąki Prosopis farcta
Pokrój
Rośliny bardzo zmienne[5], stąd często problematyczne jest dokładne oznaczenie gatunku[7]. Drzewa i krzewy o pędach pokrytych cierniami, także z ciernistymi przylistkami[9] lub, rzadziej, bez cierni[7].
Liście
Podwójnie pierzaste – z listkami pierzastymi, składającymi się z kilku do wielu listków drugiego rzędu[9][7]. Poszczególne listki drobne, zwykle nagie, rzadziej owłosione[7]. Przylistki zmodyfikowane jako ciernie, czasem drobne lub brak ich zupełnie[9].
Kwiaty
Bardzo drobne i liczne, zebrane w wyrastające w kątach liści kwiatostany główkowate, kłosokształtne lub groniaste[7]. U Prosopis velutina liczba kwiatów na jednym drzewie może osiągać milion[5]. Kwiaty motylkowe siedzące lub krótkoszypułkowe, o płatkach korony zwykle białych lub żółtych, nagich, lub wewnątrz owłosionych. Pręcików jest 10, wystają poza koronę i zwykle zakończone są relatywnie dużymi pylnikami. Słupek tęgi, zwieńczony drobnym znamieniem[7].
Owoce
Strąk o różnych kształtach – prosty lub skręcony, płaski lub wypukły[7][9]. Nasiona owalne, spłaszczone[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, tradycyjnie zaliczany do podrodziny mimozowych Mimosoideae z plemienia Mimoseae[5]. W 2017 mimozowe umieszczone zostały w podrodzinie brezylkowych Caesalpinioideae[10][2].

Wykaz gatunków[11]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-19] (ang.).
  3. ↑ a b Prosopis L.. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-19].
  4. ↑ a b Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 524. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 754, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e Prosopis L.. [w:] Flora de Nicaragua [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
  7. ↑ a b c d e f g h Prosopis L.. [w:] Flora of Panama [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
  8. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 212. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ a b c d e Prosopis Linn.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-11-19].
  10. ↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017. 
  11. ↑ Prosopis. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-11-19].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jadłoszyn&oldid=70133351”