Lepiężnik

Lepiężnik
	; Morfologia (lepiężnik różowy)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	lepiężnik
	Nazwa systematyczna
	Petasites Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Petasites officinalis (L.) Gaertn.
Synonimy
	Nardosmia Cass.; Petasitis Mill.;
	Nardosmia Cass.; Petasitis Mill.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lepiężnik (Petasites Mill.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych. Obejmuje 18 gatunków^[4]. Rosną one głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, przy czym cztery gatunki występują w Polsce.

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza Petasites pyrenaicus o wonnych kwiatach i długo utrzymujących się, okazałych liściach, czasem uprawiany jest także lepiężnik japoński P. japonicus. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze. Tak wykorzystany jest lepiężnik różowy P. hybridus stosowany od dawna jako lek przeciwkonwulsyjny oraz współcześnie przeciw alergiom. Leczniczo wykorzystywany jest we wschodniej Azji także lepiężnik japoński, którego ogonki liściowe spożywane są tam jako warzywo, a pąki kwiatostanowe wykorzystywane są jako przyprawa^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Większość gatunków rośnie w Eurazji, cztery gatunki sięgają na południu po północno-zachodnią Afrykę^[6], w Azji południowa granica zasięgu rodzaju sięga Himalajów, południowych Chin i Wietnamu^[4]. Jeden gatunek (P. frigidus) rosnący w Ameryce Północnej sięga na południu po Kalifornię^[4]^[7]. W Europie obecnych jest 9 gatunków^[5], z czego cztery rosną w Polsce^[8].

Gatunki flory Polski^[8]

lepiężnik biały Petasites albus (L.) Gaertn.
lepiężnik kutnerowaty Petasites spurius Rchb.f.
lepiężnik różowy Petasites hybridus (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus Bercht.

Morfologia

Pokrój: Byliny z tęgimi, płożącymi i rozgałęziającymi się kłączami^[9]. Prosto wzniesione łodygi kwiatostanowe rozwijają się przed liśćmi. Po przekwitnieniu łodygi te u okazów z kwiatami męskimi szybko więdną, zaś te z kwiatami żeńskimi zawiązują owoce i wydłużają się, u niektórych gatunków osiągając 1,2 m wysokości^[7].
Liście: Skrętoległe. Asymilacyjne są okazałe, długoogonkowe, rozwijają się po kwitnieniu. Blaszki są w zarysie trójkątne, jajowate lub zaokrąglone, dłoniasto lub dłoniasto-pierzaście użyłkowane, są całobrzegie lub ząbkowane^[7], czasem głębiej wcinane^[10]. Osiągają znaczne rozmiary – u podgatunku wielkolistnego lepiężnika japońskiego (P. japonicus subsp. giganteus) blaszka osiąga 1,5 m średnicy i osadzona jest na ogonku o długości do 2 m^[5]. Liście na łodygach kwiatonośnych są łuskowate^[9], siedzące i obejmujące nasadą łodygę^[10], niezielone lub słabo zieleniejące^[9].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki, a te w groniaste lub wiechowate kwiatostany złożone^[9]. Okrywy osiągają od 6 do kilkunastu mm średnicy, są stożkowate i wydłużają się w czasie owocowania. Listki okrywy wyrastają w dwóch, rzadziej jednym lub trzech rzędach, zwykle jest ich 12–15, są prosto wzniesione, wąskie, na brzegu wąsko obłonione. Dno kwiatostanowe jest płaskie lub wypukłe i gładkie, bez plewinek. Na różnych okazach w koszyczkach rozwijają się albo głównie kwiaty męskie (wewnętrzne), albo żeńskie (zewnętrzne), przy czym czasem zdarzają się obupłciowe, lub w koszyczkach okazów żeńskich rozwijają się w środkowej części pojedyncze kwiaty męskie^[7], czasem pełniące tylko funkcję miodnikową (w kwiatach żeńskich miodników brak)^[5]. Korony są wąskie, niemal nitkowate, 5-łatkowe, białe, żółtawe, różowe do fioletowych. Szyjki słupków są maczugowate lub nitkowate, niepodzielone lub rozwidlone na szczycie^[7].
Owoce: Podługowate niełupki kształtu walcowatego, wrzecionowatego lub pryzmatyczne, z 5 lub 10 żebrami, między nimi gładkie, rzadko owłosione. Puch kielichowy w postaci 60 do ponad 100 białych, gładkich lub pierzastych włosków^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Tussilagininae, plemienia Senecioneae, podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych Asteraceae^[11].

Wykaz gatunków^[4]

Petasites albiflorus Kuvaev
Petasites albus (L.) Gaertn. – lepiężnik biały
Petasites × alpestris Brügger
Petasites anapetrovianus Kit Tan, Ziel., Vladimir. & Stevan.
Petasites doerfleri Hayek
Petasites fominii Bordz.
Petasites formosanus Kitam.
Petasites frigidus (L.) Fr.
Petasites hybridus (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb. – lepiężnik różowy
Petasites japonicus (Siebold & Zucc.) Maxim. – lepiężnik japoński
Petasites kablikianus Bercht. – lepiężnik wyłysiały
Petasites × lorenzianus Brügger
Petasites paradoxus (Retz.) Baumg.
Petasites pyrenaicus (Loefl.) G.López
Petasites radiatus (J.F.Gmel.) Toman
Petasites × rechingeri Hayek
Petasites rubellus (J.F.Gmel.) Toman
Petasites × sachalinensis Toman
Petasites spurius Rchb.f. – lepiężnik kutnerowaty
Petasites tatewakianus Kitam.
Petasites tricholobus Franch.
Petasites versipilus Hand.-Mazz.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Petasites Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-13].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 699, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Petasites. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-12-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Randall J. Bayer, A. Linn Bogle, Donna M. Cherniawsky: Petasites Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d JanJ. Walas JanJ., Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307 .
↑ ^a ^b Yilin Chen & Bertil Nordenstam: Petasites Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].
↑ Genus Petasites Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-13].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].

[powo-4] Petasites Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-13].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 699, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[6] Petasites. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-12-13].

[america-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Randall J. Bayer, A. Linn Bogle, Donna M. Cherniawsky: Petasites Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[walas-9] JanJ. Walas JanJ., Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307 .

[china-10] Yilin Chen & Bertil Nordenstam: Petasites Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].

[grin-11] Genus Petasites Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-13].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]