Marsylia
43°17′N 5°22′E/43,283333 5,366667
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region | |||||
| Departament | |||||
| Mer | |||||
| Powierzchnia |
240,62 km² | ||||
| Wysokość |
0–652 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
491 | ||||
| Kod pocztowy |
13001-13016 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
13 | ||||
Położenie na mapie Francji  | |||||
Położenie na mapie Europy  | |||||
Położenie na mapie regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże  | |||||
| 43°17′N 5°22′E/43,283333 5,366667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Marsylia (fr. Marseille, ⓘ; oksyt. Marselha) – miasto w południowej Francji, nad Morzem Śródziemnym, ok. 100 km na południowy zachód od Alp. Jest drugim co do wielkości miastem w kraju, po Paryżu. Miasto w granicach administracyjnych gminy liczy ok. 900 000 mieszkańców, natomiast zespół miejski Marsylii w zależności od źródła liczy od 1 380 000[3] do 1 614 501 mieszkańców[4]. Wraz z sąsiadującymi gminami tworzy metropolię Métropole d'Aix-Marseille-Provence z liczbą ludności na poziomie 1 898 561 osób[5]. Jest stolicą regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże i departamentu Delta Rodanu. Od wschodnich przedmieść Marsylii do granicy z Włochami rozciąga się Lazurowe Wybrzeże. Miasto jest otoczone przez Park Narodowy Calanques.
Założona przez Greków z Fokai ok. roku 600 p.n.e. jako Μασσαλία (Massalia). Jest najstarszym miastem we Francji[6].
Marsylia jest dużym węzłem komunikacyjnym z jednym z największych portów morskich w Europie, międzynarodowym lotniskiem, które obsłużyło w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów, rozbudowaną siecią autostrad i linią kolei dużych prędkości TGV. Ponadto, w Marsylii funkcjonują dwie linie metra.
Marsylia była Europejską Stolicą Kultury 2013[7]. Na przedmieściach Marsylii działa ITER, ośrodek naukowy z pierwszym reaktorem termonuklearnym[8].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Położenie
[edytuj | edytuj kod]Marsylia położona jest w południowo-wschodniej Francji, w historycznym regionie Prowansja. Jest stolicą zarazem regionu administracyjnego Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, jak i departamentu Delta Rodanu. Od południa i zachodu miasto oblewają wody Morza Śródziemnego, a dokładniej Zatoki Lwiej w przypadku zachodniego wybrzeża miasta.
Na wschód od miasta rozciągają się Calanque, śródziemnomorskie fiordy, strome wcięcia w skałach wapiennych tworzące dolinki. Otoczona masywami l’Estaque i l’Étoile na północy, masywem Garlaban na wschodzie, masywem Saint-Cyr i górą Mont Puget na południowym wschodzie oraz masywem Marseilleveyre na południu. Miasto położone jest ok. 100 km na południowy zachód od Alp, a dokładniej Alp Prowansalskich.
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Marsylia znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[9][10] typu śródziemnomorskiego[11], z łagodnymi zimami i ciepłymi, miejscami gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 20 °C w dzień i 11 °C w nocy[12][13].
Średnia temperatura trzech najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi około 12–13 °C w dzień i 4 °C w nocy[12][13]. Sezon z letnimi temperaturami trwa pół roku, od maja do października. W najcieplejszych miesiącach roku – lipcu i sierpniu, średnie temperatury w dzień wynoszą około 29–30 °C w ciągu dnia, 19–20 °C w nocy, a średnia dobowa temperatura morza wynosi ok. 22 °C[14]. Temperatury powyżej 30 °C występują w 50 dniach rocznie, głównie w lipcu i sierpniu (średnio po 20 dni w każdym tym miesiącu)[13]. Kwiecień ma charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 19 °C w ciągu dnia i 9,5 °C w nocy[12][13], pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina pierwszą połowę maja w Polsce. W marcu i listopadzie średnie temperatury w dzień wynoszą około 16 °C[12][13]. Miasto ma 2800–2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 140 h (średnio 4,5 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do około 370 h[13] (średnio 12 godzin czystego słońca na dobę, około 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu.
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 12,5 | 13,3 | 16,6 | 18,4 | 23,0 | 26,4 | 29,1 | 29,3 | 24,6 | 20,7 | 15,5 | 12,9 | 20,2 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | 9,0 | 9,4 | 12,3 | 14,0 | 18,3 | 21,6 | 24,3 | 24,6 | 20,3 | 16,9 | 12,0 | 9,7 | 16,0 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | 5,6 | 5,5 | 8,0 | 9,6 | 13,7 | 16,8 | 19,5 | 19,8 | 16,0 | 13,1 | 8,5 | 6,4 | 11,9 |
| Opady [mm] | 58,4 | 30,4 | 22,5 | 61,9 | 34,3 | 23,9 | 8,9 | 29,7 | 107 | 94,4 | 64,1 | 50,4 | 586 |
| Średnie usłonecznienie [h] | 150 | 156 | 215 | 245 | 293 | 326 | 366 | 327 | 254 | 205 | 156 | 143 | 2836 |
| Źródło: infoclimat.fr[12] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 40 m n.p.m., 2,5 km od morza) | |||||||||||||
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 11,8 | 12,8 | 16,4 | 19,3 | 23,5 | 27,9 | 30,7 | 30,5 | 25,9 | 21,3 | 15,7 | 12,4 | 20,7 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | 7,7 | 8,3 | 11,4 | 14,3 | 18,4 | 22,5 | 25,2 | 24,9 | 20,9 | 17,0 | 11,7 | 8,4 | 15,9 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | 3,6 | 3,7 | 6,5 | 9,4 | 13,3 | 17,2 | 19,7 | 19,4 | 15,9 | 12,6 | 7,7 | 4,4 | 11,1 |
| Opady [mm] | 47,1 | 29,8 | 29,5 | 51,6 | 37,7 | 27,9 | 10,8 | 25,8 | 82,0 | 73,3 | 75,9 | 40,9 | 532 |
| Średnia liczba dni deszczowych | 5 | 5 | 4 | 6 | 4 | 3 | 1 | 3 | 5 | 6 | 7 | 5 | 53 |
| Średnie usłonecznienie [h] | 148 | 173 | 235 | 251 | 299 | 338 | 372 | 334 | 264 | 196 | 151 | 138 | 2898 |
| Źródło: Météo-France[13] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 9 m n.p.m., 12 km od morza) | |||||||||||||
| Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 13,3 | 12,8 | 13,1 | 14,4 | 17,3 | 20,9 | 21,9 | 22,5 | 21,9 | 19,3 | 17,4 | 15,0 | 17,5 |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Marsylia została założona ok. 600 p.n.e. przez Greków z Fokai i początkowo nosiła nazwę Massalia. Była pierwszym greckim polis w zachodniej Europie. W 49 p.n.e. została zdobyta przez Juliusza Cezara i włączona do rzymskiej prowincji Gallia Narbonensis. Przez kolejne 500 lat była częścią Cesarstwa Rzymskiego i korzystała z okresu pokoju (Pax Romana).
W roku 476 zdobyta przez Wizygotów, następnie przez Burgundów i Ostrogotów. Od VI wieku należała do państwa Franków. Za panowania Karola Wielkiego stała się głównym średniowiecznym frankońskim portem handlowym. W 879 roku została podporządkowana królestwu Arelat, a w X wieku Prowansji. Od 1246 roku hrabiami Prowansji byli władcy z kolejnych linii dynastycznych Andegawenów francuskich. Po ich wygaśnięciu, w 1481 roku została ostatecznie wcielona wraz z całą Prowansją do królestwa Francji. W średniowieczu miała status wolnego miasta.
W czasach nowożytnych stała się ważnym portem i bazą floty francuskiej. Po licznych buntach przeciw władzy Paryża została za czasów Ludwika XIV ściślej podporządkowana rządowi centralnemu, a portu strzegły wybudowane nad miastem forty. W 1720 roku miasto nawiedziła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała jego populację.
Po wybuchu rewolucji francuskiej i ogłoszeniu I Republiki mieszkańcy Marsylii entuzjastycznie wsparli nowy rząd, a śpiewana przez ochotników z Marsylii pieśń Marsz wojenny Armii Renu została nazwana Marsylianką i stała się hymnem republiki. W XIX wieku Marsylia zaczęła się gwałtownie rozwijać wraz z postępującą rewolucją przemysłową i podbojami kolonialnymi Francji w północnej Afryce (od 1830 roku). Jej znacznie wzrosło jeszcze bardziej po otwarciu Kanału Sueskiego (1869), który skrócił drogę morską z portów Europy do Azji.
Podczas II wojny światowej została zbombardowana i znaczna jej część uległa zniszczeniu.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Marsylia jest drugim, po Paryżu największym miastem we Francji i trzecią, po Paryżu i Lyonie aglomeracją w kraju. Według danych na rok 2013 miasto zamieszkiwały 855 393 osoby[15]. Gęstość zaludnienia wynosiła 3555 osób/km². Zgodnie z danymi Demographia: World Urban Areas, zespół miejski liczy 1 380 000 mieszkańców na obszarze 689 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 2003 osób/km²[3]. Natomiast zgodnie z danymi francuskiego urzędu statystycznego, jednostka miejska Marsylii (Unité urbaine de Marseille - Aix-en-Provence) liczy 1 614 501 mieszkańców na powierzchni 1758 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 918 osób/km²[4].
W wyniku imigracji głównie ludności arabskiej do Francji, która znacząco nasiliła się od lat 70. XX wieku zmieniła się znacząco demografia tego miasta. Niegdyś miasto zamieszkiwała ludność głównie wyznania chrześcijańskiego, a na początku XXI wieku szacuje się, że już co trzeci mieszkaniec Marsylii jest wyznawcą islamu[16][17].
Wyznania religijne:
- Katolicy: 739,930 osób / 68.5% w 2019[18]
- Muzułmanie: 200,000 / 25%[19][20]
- Ateiści / niereligijni: 156.000 / 14.5%
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]
Marsylia jest dużym ośrodkiem przemysłowym i handlowym. Miasto jest jednym z głównych ośrodków przemysłu hutniczego we Francji. Rozwinięty jest również przemysł stoczniowy, lotniczy, rafineryjny, petrochemiczny, włókienniczy i spożywczy. Znaczną część gospodarki miasta stanowi turystyka.
W mieście znajduje się dzielnica ekonomiczna Euroméditerranée, gdzie znajdują się najwyższe budynki w Marsylii: Tour CMA-CGM (147 m), Tour La Marseillaise (136 m), H99 (99 m, w budowie), Tour Mirabeau (85 m)[21] i La Porte Bleue (56 m)[22].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Transport morski
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajduje się jeden z największych portów morskich w Europie: Port Marsylia.
Transport lotniczy
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest obsługiwane przez międzynarodowy port lotniczy Marsylia, który obsłużył w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów.
Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]Miasto przecina kilka autostrad:
- Autostrada A7 w stronę północną, w kierunku Lyon
- Autostrada A50 w stronę wschodnią, w kierunku Tulon
- Autostrada A51 w stronę północną, w kierunku departamentu Alpy Wysokie
- Autostrada A55 w stronę zachodnią, w kierunku Nîmes
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]
Marsylia ma połączenie linią kolei dużych prędkości TGV z wieloma ośrodkami miejskimi położonymi na północ od miasta, m.in. z Paryżem, Lyonem, Nîmes i Valence (poprzez linie LGV Méditerranée-LGV Rhône-Alpes-LGV Sud-Est). Dodatkowo planowana jest linia szybkiej kolei LGV Provence-Alpes-Côte d’Azur z Marsylii, poprzez Niceę i Cannes do Włoch, która ma zastąpić obecną linię kolejową Marseille – Ventimiglia. Do 2019 roku kursowały tędy międzynarodowe pociągi dużych prędkości Eurostar, których trasy zostały czasowo ograniczone ze względu na Pandemię COVID-19.
Kursują tędy także pociągi regionalne, przewoźników: TER Provence-Alpes-Côte d’Azur oraz Zou!.
Najważniejszym dworcem jest Gare de Marseille-Saint-Charles. Inne stacje kolejowe to m.in. Gare de Marseille-Blancarde, Gare de La Pomme czy Gare de Saint-Marcel.
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]
Komunikacja miejska w Marsylii:
- Metro obejmujące dwie linie o łącznej długości 21,5 km i mające 30 stacji
- Sieć tramwajowa obejmująca trzy linie o łącznej długości 15,8 km i mająca 40 przystanków
- Sieć autobusowa obejmująca 119 linii obsługujących całe miasto i przedmieścia. Ponadto uruchomiono trzy linie szybkiej komunikacji autobusowej. Głównym dworcem autobusowym jest dworzec Marseille Saint-Charles.
- Promy Ferry Boat kursujące od maja do września. Ponadto kursują też tramwaje wodne La navette.
- Publiczny system wypożyczania rowerów Le vélo mający 130 stacji i 1000 rowerów
- Kolej regionalna (zob. #Transport kolejowy)
Głównym centrum przesiadkowym jest Saint-Charles obejmujący stację metra Saint-Charles, dworzec autobusowy Marseille Saint-Charles oraz dworzec kolejowy Gare de Marseille-Saint-Charles.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]- Kościół St. Victor (1365)
- bazylika Notre-Dame z lat 1853–1864,
- stara katedra La Major z XII wieku,
- nowa katedra La Mayor z lat 1852–1896,
- zamek d’If (1531),
- Muzeum Starej Marsylii (Maison Diamantée Musée du Vieux Marseille) z 1576,
- fort św. Jana w starym porcie z XVII wieku,
- ratusz XVII wieku,
- neogotycki kościół św. Wincentego à Paulo z lat 1855–1886,
- blok mieszkalny Unité d’habitation (1952) inspirowany formą i funkcją transatlantyku[23] autorstwa Le Corbusiera będący przykładem ikonicznego oraz wpływowego budynku modernistycznego XX wieku (jest na liście UNESCO od 2016)[24],
- Musée d’Histoire de Marseille (1983),
- Muzeum Cywilizacji Europejskich i Śródziemnomorskich (Mucem) zostało otwarte w starym porcie w 2013 i wyposażone w charakterystyczny podniebny most[25].
Ponadto na turystyczną atrakcyjność miasta wpływ ma również to, że hymn Francji nosi nazwę Marsylianka.
W maju 2009 Rada Unii Europejskiej wybrała Marsylię jako jedną (obok słowackich Koszyc) z Europejskich Stolic Kultury na 2013 rok[7].
W XX wieku działał Konsulat Generalny RP w Marsylii. Obecnie w Południowej Francji działają polskie konsulaty honorowe: we Montpellier (125 km na zachód od centrum Marsylii) i w Nicei (ok. 155 km na wschód od centrum Marsylii). Najbliższy Konsulat Generalny RP znajduje się w Lyonie (278 km na północ od centrum miasta), natomiast główna Ambasada Polski we Francji z siedzibą w Paryżu znajduje się ok. 662 km na północny zachód od centrum Marsylii[26].
Sport
[edytuj | edytuj kod]
- Olympique Marsylia (Olympique de Marseille) – klub piłkarski
- CN Marseille, klub pływacki oraz klub piłki wodnej (water-polo)
- Marseille Beach Team, klub piłki nożnej plażowej
- ASPTT Marseille, klub wielosekcyjny
- Stade Marseillais Université Club, klub wielosekcyjny
- Provence Rugby, klub rugby (rugby union)
- Marseille Hockey Club (Spartiates de Marseille), klub hokejowy
- Blue Stars de Marseille, klub futbolu amerykańskiego
Znane osoby urodzone w Marsylii
[edytuj | edytuj kod]- Adolphe Joseph Thomas Monticelli – malarz
- Adolphe Thiers – prezydent Francji
- Antoine Bussy – chemik
- Antonin Artaud – aktor, dramaturg i reżyser
- César Baldaccini – rzeźbiarz
- Charles Fabry – fizyk, profesor uniwersytetów w Marsylii i Paryżu
- Clara Morgane – francuska prezenterka telewizyjna, piosenkarka oraz była aktorka filmów pornograficznych
- Cyprien Katsaris – pianista
- Dadoo – raper
- Darius Milhaud – kompozytor
- Dumè – piosenkarz
- Edmond Rostand – pisarz i poeta
- Éric Cantona – piłkarz i aktor
- Émile Ollivier – polityk
- Ernest Reyer – kompozytor
- Fernandel – aktor i piosenkarz
- Franky Zapata – francuski konstruktor
- Honoré Daumier – malarz, realista
- Honoré d’Urfé – pisarz
- Isidore Dagnan – malarz pejzażysta
- Jean Boiteux – pływak
- Jean Leonetti – francuski polityk
- Jean-Pierre Rampal – flecista
- Jessica Fox – australijska kajakarka
- Julia Clary-Bonaparte – żona Józefa Bonaparte
- Lucas Hernández – piłkarz
- Marius Petipa – tancerz i choreograf
- Mélissa M – piosenkarka
- Nicolas Minassian – kierowca wyścigowy
- Patrick Fiori – piosenkarz
- Paul Peytral – polityk
- Peter Wyngarde – brytyjski aktor
- Philippe Saisse – klawiszowiec
- Robert Guédiguian – reżyser
- Samir Nasri – piłkarz
- Soprano (raper) – raper
- Theo Hernández – piłkarz
- Yannick Gozzoli – szachista
- Zinédine Zidane – piłkarz
- Valère Germain – piłkarz
- Victor Maurel – śpiewak
- William Meynard – pływak
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]Wybrzeże Kości Słoniowej: Abidżan
Belgia: Antwerpia
Senegal: Dakar
Polska: Gdańsk
Włochy: Genua
Wielka Brytania: Glasgow
Izrael: Hajfa
Niemcy: Hamburg
Japonia: Kobe
Dania: Kopenhaga
Maroko: Marrakesz
Ukraina: Odessa
Grecja: Pireus
Chiny: Szanghaj
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Le socialiste Benoît Payan élu maire de Marseille [online], lemonde.fr, 21 grudnia 2020 [dostęp 2021-01-11].
- ↑ Populations légales 2018 [online] [dostęp 2021-03-22].
- ↑ a b Demographia: World Urban Areas – Demographia, lipiec 2022.
- ↑ a b Unité urbaine 2020 de Marseille-Aix-en-Provence (00759) – insee.fr.
- ↑ Intercommunalité-Métropole de Métropole d’Aix-Marseille-Provence (200054807) – insee.fr.
- ↑ Roger Duchêne et Jean Contrucci, Marseille: 2 600 ans d’histoire, Paris, Fayard, 1998, 862 16 p. de planches ill. ISBN 2-213-60197-6.
- ↑ a b Future European Capitals of Culture. ec.europa.eu. [dostęp 2011-10-12].
- ↑ Reaktor termonuklearny ITER – Komputer Świat, 2021.
- ↑ Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
- ↑ Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
- ↑ World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
- ↑ a b c d e Info Climat France. (fr.).
- ↑ a b c d e f g Fiche climatologique. Statistiques 1991−2020 et records. Marignane. (fr.).
- ↑ a b Marseille average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Insee – Chiffres clés: Commune de Marseille (13055) [online], insee.fr [dostęp 2016-09-26].
- ↑ „Research suggests that somewhere between 30 per cent and 40 per cent of the population is Muslim”, „Muslims make up almost one-third of Marseille’s population”, Muslims in Marseille, Open Society Foundations, 20 September 2011 by Vincent Geisser, a scholar of Islam and immigration at the French National Centre for Scientific Research and Françoise Lorcerie.
- ↑ A survey of high-school students carried out in 2000–2001 suggests that 30–40 per cent of young people have a Muslim background, F. Lorcerie, „Cités cosmopolites. Sur les identités sociales des lycéens marseillais” (Cosmopolitan estates. On the social identities of high-school students of Marseille), Report for FASILD, IREMAMCNRS, Aix-en-Provence, January 2005. Survey carried out with V. Geisser and L. Panafit.
- ↑ Archdiocese of Marseille [online], Catholic hierarchy, 1 stycznia 2020.
- ↑ Ethan Katz, Harvard University Press, The Burdens of Brotherhood: Jews and Muslims from North Africa to France, s. 11, ISBN 978-0-674-08868-9, Cytat: Today, 80,000 Jews and 200,000 Muslims, many sharing North African heritage, live in Marseille..
- ↑ Alexander B. Murphy, The European Culture Area: A Systematic Geography, s. 11, ISBN 978-0-7425-7906-4, Cytat: The French port city of Marseille alone has 200,000 Muslims in its population of 1,400,000, as well as some 50 mosque..
- ↑ Tour Mirabeau [online], emporis.com.
- ↑ La Porte Bleue [online], emporis.com.
- ↑ BAUWELT – Paradies, 56 Meter über dem Erdboden.
- ↑ Agnès Cathou, Le Corbusier sur sa "Cité radieuse" : "soleil, espace, verdure", et liberté [online], France Culture, 31 sierpnia 2020 [dostęp 2024-05-14] (fr.).
- ↑ https://www.mucem.org.
- ↑ Polska we Francji. Placówki.. .gov.pl. [dostęp 2022-09-28].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Marsylia.pl – pierwszy i jedyny w Polsce portal w pełni poświęcony Marsylii (pol.)
- Marsylia w sieci (fr.)
- Capitale culturelle européenne 2013 (fr.)
- Marseille City of Culture (ang.)
