Sat-Okh

Stanisław Supłatowicz

Sat-Okh

Kozak

kapral
Data i miejsce urodzenia	ok. 15 kwietnia 1925 Kanada?
Data i miejsce śmierci	3 lipca 2003 Gdańsk
Przebieg służby
Lata służby	1942–1945
Siły zbrojne	SZP i ZWZ, AK
Jednostki	25 PP AK, 72 PP AK
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Grób na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko

Sat-Okh (w języku shawnee Długie Pióro), właśc. Stanisław Supłatowicz, ps. „Kozak” (ur. prawd. 15 kwietnia 1925 w Kanadzie, zm. 3 lipca 2003 w Gdańsku) – polski pisarz, gawędziarz i artysta, były żołnierz Armii Krajowej.

Życiorys

Według własnych, podważanych przez źródła relacji urodził się w osadzie Indian w dorzeczu rzeki Mackenzie w Kanadzie. Był synem polskiej uciekinierki z Syberii Stanisławy Supłatowicz oraz wojennego wodza plemienia Szaunisów (Szawanezów) Leoo-Karko-Ono-Ma (Wysokiego Orła). Wychowywał się wśród Indian w Kanadzie.

W 1937 lub 1938 roku miał przybyć wraz z matką do Polski, gdzie matka wyrobiła mu metrykę, w której zmieniła część jego danych, ukrywając jego indiańskie pochodzenie. W tworzonej dokumentacji jako miejsce urodzenia wpisano Aleksiejewkę w Rosji, rok urodzenia zmieniono na 1925, a jako ojca wpisano Leona Supłatowicza, pierwszego męża matki. Po nim otrzymał także nazwisko, natomiast na imię wybrano męską formę imienia matki – Stanisław. Zamieszkał w Radomiu.

Po klęsce polskiej armii w czasie wojny obronnej Sat-Okh podjął naukę na tajnych kompletach oraz zaangażował się w działalność w SZP i ZWZ. W 1940 roku został aresztowany przez gestapo i skierowany do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, jednak podczas transportu do obozu wyskoczył z wagonu bydlęcego i uciekł. W czasie ucieczki został ranny, ukrywał się na wsi. Następnie został żołnierzem Armii Krajowej (ps. „Kozak”), walczył w III batalionie 72 pułku piechoty AK w rejonie Częstochowy, w Okręgu AK „Jodła”. Wielokrotnie ranny, za męstwo w walce odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po wojnie za przynależność do AK miał być aresztowany i uwięziony. Według jednak Dariusza Rosiaka, Supłatowicz podawał, że od 1944 roku walczył w partyzantce w oddziale Gwardii Ludowej, a dopiero około 1989 roku zaczął twierdzić, że należał do AK; nie był również nigdy represjonowany przez władze. W 1945 roku podjął naukę w Centralnej Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych w Łodzi, której nie skończył, lecz przeniósł się do Marynarki Wojennej i w 1947 roku został zawodowym podoficerem. Od 1960 roku przez wiele lat pływał jako marynarz na statkach Polskich Linii Oceanicznych, w tym na MS Batory. Należał do PZPR i od początku był na statkach sekretarzem Oddziałowej Komórki Partyjnej. Osiadł na stałe w Gdańsku Wrzeszczu (przy al. Wojska Polskiego), założył rodzinę.

W 1958 roku zaczął pisać książki odnoszące się do swojej indiańskiej przeszłości, tłumaczone na wiele języków świata. W latach 70. uczestnik licznych spotkań autorskich i telewizyjnych programów dla młodzieży („Teleranek”, „Ekran z bratkiem”). Uważany za jednego z pionierów ruchu indianistów w Polsce, współtwórcę i czołową postać nieformalnego Polskiego Ruchu Przyjaciół Indian (PRPI). Zajmował się także wyrobem indiańskiego rękodzieła, malował, pisał też wspólnie z Yáckta-Oya.

Zmarł 3 lipca 2003 roku w Szpitalu Marynarki Wojennej w Gdańsku, a 8 lipca został pochowany na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko (rejon X, kwatera II, rząd 4).

Kontrowersje dotyczące indiańskiego pochodzenia

Istnieje sporo nieścisłości dotyczących pochodzenia i biografii Sat-Okha. Jak sam opowiadał, matka, wyrabiając mu w Polsce metrykę, zatroszczyła się, by nie pojawiły się w niej żadne informacje o jego pochodzeniu. Wielu dziennikarzy i reporterów ubarwiało jego historię, dopasowując ją do aktualnych wymogów politycznych lub własnych celów. Niektórzy badacze biografii Sat-Okha kwestionują jego indiańskie pochodzenie, twierdząc, iż urodził się w latach 20. XX w. w Radomiu lub na terenie b. ZSRR. Supłatowicz zaprzeczał tym informacjom. W roku 2017 ukazała się książka reporterska Dariusza Rosiaka Biało-czerwony. Tajemnica Sat-Okha, w której autor na podstawie swoich dociekań przedstawił krytyczne wnioski wobec indiańskiego pochodzenia Stanisława Supłatowicza.

Kontrowersje dotyczące twórczości literackiej

Według Dariusza Rosiaka, pisma urzędowe pochodzące od Supłatowicza zawierają błędy stylistyczne i ortograficzne, pozwalające podawać w wątpliwość autorstwo jego książek. Sam Supłatowicz ukończył tylko siedem klas szkoły powszechnej oraz kursy wojskowe i zadebiutował w 1956 roku w „Dzienniku Bałtyckim" fragmentem pamiętnika, który Rosiak określił jako „nieporadny”. Debiutancką powieść Ziemia Słonych Skał z 1958 roku Supłatowicz zadedykował: „Jerzemu Broszkiewiczowi, który pomógł mi opowiedzieć historię mego dzieciństwa", i według Rosiaka Jerzy Broszkiewicz był jej faktycznym autorem, który zredagował opowieści Sat-Okha, za co według umowy z wydawnictwem otrzymał jedną trzecią honorarium. Również kolejna powieść Biały mustang została według Rosiaka napisana przez Broszkiewicza. Dalsze dwie powieści z lat 70. zostały wydane po rosyjsku w ZSRR we współautorstwie z Antoniną Rasułową, a następnie ukazała się tam biografia pisarza we współautorstwie z Nikołajem Wnukiem, oceniana jako propagandowy utwór komunistyczny.

Kolejna powieść w języku polskim: Fort nad Athabaską (1985) została napisana na takiej samej zasadzie we współautorstwie ze Sławomirem Bralem (Yáckta-Oya). Według Leszka Michalika, on był faktycznym nieujawnionym autorem kolejnej powieści Głos prerii z 1990 roku na podstawie pomysłu Sat-Okha i otrzymał za to od niego całość honorarium. Leszek Michalik był według siebie autorem także kolejnej powieści Tajemnica Rzeki Bobrów (1996), której miał być współautorem, lecz została wydana przez Sat-Okha samodzielnie, za co Michalik zarzucił mu publicznie plagiat.

Upamiętnienie

W Wymysłowie niedaleko Tucholi znajduje się prywatne Muzeum Indian Ameryki Północnej im. Sat-Okha.

W 2011 roku rozpisano konkurs na patronów dla tramwajów PESA 120NaG kursujących po Gdańsku. Wśród wybranych postaci historycznych znalazł się także Sat-Okh (numer boczny 1017).

Około 10-kilometrowy odcinek trasy S7 biegnący w granicach gminy Szydłowiec nosi nazwę „Indiańska Droga Sat-Okha” (Stanisław Supłatowicz w 1944 roku wstąpił do oddziału 72 pp w Podobwodzie Szydłowiec Armii Krajowej).

Twórczość

• Ziemia słonych skał (1958)
• Biały mustang (1959)
• Dorogi schodjatsja (w jęz. ros., wspólnie z Antoniną Leonidovną Rasulovą) (1973)
• Powstanie człowieka (1981)
• Fort nad Athabaską (wspólnie z Yackta-Oya) (1985)
• Biały Mustang. Baśnie i legendy indiańskie (1987)
• Głos prerii (1990)
• Tajemnica Rzeki Bobrów (1996)
• Serce Chippewaya (1999)
• Walczący Lenapa (2001)

Linki zewnętrzne

• Supłatowicz Stanisław w Gedanopedii
• Muzeum im. Sath-Okha
• Stanisław Supłatowicz w Lubimy czytać.pl