Poskrzypka cebulowa
| Lilioceris merdigera | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
 Imago | |||||
 Żerujące larwy | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Lilioceris s.str. | ||||
| Gatunek |
poskrzypka cebulowa | ||||
| |||||
Poskrzypka cebulowa[1], poskrzypka leśna[2] (Lilioceris merdigera) – gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych i podrodziny poskrzypek. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję od Europy Zachodniej po Wyspy Japońskie i Tajwan. Zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe są fitofagami żerującymi na liliowatych.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Chrysomela merdigera[3]. W rodzaju Lilioceris umieszczony został w 1913 roku przez Edmunda Reittera i stanowi jego gatunek typowy[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcz o ciele długości od 6 do 7,5 mm. Głowa jest czerwona lub czarna z czerwonymi guzkami czołowymi[5], które to są dłuższe i wyższe niż u poskrzypki liliowej[6]. Tył głowy jest przewężony bruzdą zarówno po bokach, jak i od grzbietowej strony. Dwa guzki na ciemieniu obwiedzione są wyraźną linią[5]. Czułki bywają czarne[5], czarne z czerwoną podstawą lub czerwone z dwoma początkowymi członami poczerniałymi od spodu[6]. Przedplecze jest całe czerwone lub w tylnej połowie czarne[5][6], zaopatrzone w pojedyncze, niezmodyfikowane szeregi punktów[6]. Tarczka ma czarne ubarwienie[7]. Pokrywy są czerwone, o delikatnych punktowanych rzędach i znacznie od nich szerszych, płaskich międzyrzędach (płaski jest także przed częścią opadającą międzyrząd siódmy). Punkty w części nasadowej pokryw oddalone są na odległości równe od trzech do czterech i średnic, szczególnie odlegle rozstawione w rzędzie piątym tuż za guzem barkowym[6]. Spód ciała zwykle jest czerwony z czarnymi niektórymi sternitami odwłoka[5]. Odnóża są czerwone z czarnymi wierzchołkami ud, podstawami goleni i stopami, rzadziej całe czerwone czy też rozleglej zaczernione[5][6]. Golenie są smuklejsze niż u L. schneideri. Genitalia samca mają edeagus większy oraz na szczycie smuklejszy i bardziej zaostrzony niż u L. schneideri[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Owad ten zasiedla lasy, ogrody i parki[8][7]. Zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe są fitofagami żerującymi na liliowatych, w tym konwalii majowej[8][6], konwalijce dwulistnej[6], kokoryczce wielokwiatowej, czosnku niedźwiedzim, cebuli zwyczajnej, lilii złotogłów i lilii białej[8].
Aktywne osobniki dorosłe pojawiają się w marcu, kwietniu lub maju i spotykane są do lipca, sierpnia, a pojedynczo nawet do września[8][7][6]. Stosują ubarwienie ostrzegawcze, a ponadto zaniepokojone spadają na ziemię z podkurczonymi odnóżami i wydają skrzypliwe dźwięki odstraszające strydulując przy użyciu pokryw i odwłoka[2]. Samice składają jaja zwykle od końca kwietnia[9] lub maja, ale niekiedy zaczynają je składać później, w czerwcu czy lipcu[8][9], kończą natomiast najpóźniej we wrześniu[9]. Najczęściej wybierają do tego celu spody liści roślin żywicielskich. Jaja składane są w grupkach od dwóch do jedenastu sztuk. W temperaturze 22°C rozwój zarodkowy trwa sześć lub siedem dni[9]. Larwy osłonięte są otoczką ze śluzu i kału[8] i mają jaśniejsze niż u poskrzyki liliowej ubarwienie. Pierwsze stadium zgryza wierzch liści, a pozostałe trzy zjadają całe liście i kwiaty[9]. Przepoczwarczenie następuje w kokonie w komorze wykopanej w glebie[8][9]. Owady dorosłe nowego pokolenia pojawiają się najwcześniej w lipcu, ale dojrzałość do rozrodu osiągają dopiero po przezimowaniu[9], które odbywa się w ściółce[8].
Do parazytoidów larw tej poskrzypki należą Tetrastichus setifer z rodziny wiechońkowatych oraz gąsienicznikowate Diaparsis jucunda, Lemophagus errabundus i Lemophagus pulcher – te dwa ostatnie bywają porażane przez nadparazytoida Mesochorus lilioceriphilus. Jaja poskrzypki cebulowej porażają natomiast przedstawiciele rodzaju Anaphes z rodziny rzęsikowatych[9].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Grecji oraz europejskiej części Rosji. W Azji podawany jest z syberyjskiej i dalekowschodniej części Rosji, anatolijskiej części Turcji, Kazachstanu, Mongolii, Chin, Nepalu, Korei Południowej, Japonii i Tajwanu[4][10]. Bywał też zawlekany do Ameryki Północnej[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Franciszek Adamicki i inni, Metodyka Integrowanej Produkcji Cebuli, Franciszek Adamicki, Bożena Nawrocka (red.), wyd. II, zm., Warszawa: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Główny Inspektorat, 2015, s. 28.
- ↑ a b Paweł Fabijański. Płomienne klejnoty wśród liści. „Echa Leśne”, s. 15, 2022.
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 275. (łac.).
- ↑ a b Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 6. Chrysomeloidea, Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2010, s. 364-366, ISBN 978-87-88757-84-2.
- ↑ a b c d e f Andrzej Warchałowski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 94 Stonkowate - Chrysomelidae. Część ogólna i podrodziny Donaciinae, Orsodacninae, Criocerinae, Clytrinae, Cryptocephalinae, Lamprosomatidae, Eumolpinae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1971.
- ↑ a b c d e f g h i j Arved Lompe: Gattung Lilioceris Reitter. [w:] Käfer Europas [on-line]. [dostęp 2024-04-02].
- ↑ a b c Lilioceris merdigera – Poskrzypka cebulowa. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-04-02].
- ↑ a b c d e f g h i B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Stonkowate – Chrysomelidae, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (16), 1990.
- ↑ a b c d e f g h T. Haye, M. Kenis. Biological Control Biology of Lilioceris spp. (Coleoptera: Chrysomelidae) and their parasitoids in Europe. „Biological Control”. 29 (3), s. 399-408, 2004. DOI: 10.1016/j.biocontrol.2003.09.005.
- ↑ Jan Bezdek, Michael Schmitt. Subfamily Criocerinae in Löbl, I. & Smetana, A. (eds.) Catalogue of Palaearctic Coleoptera vol. 6, Corrigenda et Addenda. „Entomologische Blatter und Coleoptera”. 113 (2), s. 113-135, 2017. ISSN 0013-8835.