Raj (jaskinia)
50°49′22″N 20°30′12″E/50,822890 20,503370 Wnętrze, stalagnat (2020) | |
| Plan jaskini | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie |
Chęciny[1], powiat kielecki, |
| Właściciel | |
| Długość |
240 m |
| Deniwelacja |
9,5 m (−1,5 m, +8 m) |
| Wysokość otworów |
250, 256, 259 m n.p.m. |
| Ekspozycja otworów |
ku NW, NW, ku górze |
| Data odkrycia |
1963 |
| Odkrywca |
Józef Kopeć |
| Ochrona i dostępność |
rezerwat przyrody, udostępniona dla ruchu turystycznego |
| Kod |
(nr inwentarzowy PIG) G-2.17 |
Położenie na mapie Chęcin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kieleckiego  | |
Położenie na mapie gminy Chęciny  | |
| 50°49′22″N 20°30′12″E/50,822890 20,503370
| |
| Strona internetowa | |
Jaskinia Raj – wapienna jaskinia krasowa położona w Chęcinach[1] (Góry Świętokrzyskie) w województwie świętokrzyskim na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Raj, 11 km na południowy zachód od Kielc. Wyróżnia się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną szatą naciekową; obok Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach należy do unikatowych w Polsce obiektów krasowych[2]. Jest udostępniona dla ruchu turystycznego.
Informacje ogólne
[edytuj | edytuj kod]Jaskinia Raj znajduje się w obrębie wychodni wapieni dewońskich, budujących niewielkie wzniesienie Malik (też Molik, Malek) o wysokości około 270 m n.p.m.[3] Wymienione wzgórze leży w Pasmie Bolechowickim, stanowiącym północne skrzydło synkliny gałęzicko-bolechowickiej[4]. Jest to niewielka jaskinia o rozwinięciu poziomym, łączna długość jej korytarzy wynosi 240 metrów. Długość trasy wycieczkowej wynosi 180 m; zwiedzanie trwa około 45 minut. Zainstalowane jest oświetlenie elektryczne. Zwiedzanie odbywa się pod opieką przewodnika w grupach maksymalnie 15-osobowych. Jaskinię można zwiedzać od 15 stycznia do 15 listopada; w poniedziałki, Święta Wielkanocne, 31 sierpnia oraz 1 listopada jaskinia jest nieczynna.
Wejście do jaskini Raj prowadzi przez pawilon wejściowy, w którym mieszczą się kasy biletowe, kawiarnia i niewielkie muzeum. Wystawa muzealna przedstawia geologię, historię i znaleziska archeologiczne oraz paleontologiczne wydobyte podczas eksploracji jaskini przez ekipy naukowców.
Do jaskini wejście prowadzi przez sztucznie przekopany chodnik o długości 21 metrów. Wewnątrz jaskini panuje stała temperatura, która wynosi ok. 9 °C, a wilgotność wynosi ok. 95%. Trasa wiedzie przez Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, dalej przez kolejny przekopany chodnik do Sali Kolumnowej. Po przejściu przez mostek trasa prowadzi przez najbogatszą w nacieki Salę Stalaktytową przez Salę Wysoką i Komorę Wstępną do pawilonu muzealnego i wyjścia. W samej jaskini można obejrzeć różnorodne formy naciekowe, czasem o oryginalnych kształtach, jak stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe, draperie, perły jaskiniowe, misy martwicowe, jeziorka i „pola ryżowe”. Naliczono łącznie 47 518 form naciekowych, w tym 47 173 stalaktytów[3]. Najwyższy stalagmit mierzy 77 cm, zaś najgrubszy ma 6,27 m obwodu podstawy[3]. Najwyższa kolumna naciekowa (stalagnat) ma 1,95 m wysokości[3].
W sezonie zimowym jaskinia Raj jest miejscem hibernacji nietoperzy, głównie nocka dużego. Naliczono tu 9 gatunków tych latających ssaków[3].
Obok jaskini prowadzi 
W 2014 roku jaskinię Raj zwiedziło 94 tys. osób wobec 95.118 w 2013 roku[5]. Jaskinią zarządzał pierwotnie Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku[6], obecnym gospodarzem jest Przedsiębiorstwo Turystyczne Łysogóry[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jaskinia utworzyła się w skałach wapiennych, które powstały na dnie płytkiego morza ok. 360 mln lat temu (środkowy dewon). Formowanie się jaskini zachodziło w kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie[7].
Około 50 tysięcy lat temu jaskinia zamieszkiwana była przez człowieka neandertalskiego. Narzędzia krzemienne odnalezione w różnych warstwach osadów jaskiniowych wskazują na dwukrotne zamieszkiwanie jaskini przez neandertalczyków reprezentujących kulturę mustierską. Jest to jedno z najdalej na północ wysuniętych stanowisk tej kultury w Europie[3]. W osadach jaskiniowych nie odnaleziono żadnych szczątków ludzkich[3], stwierdzono natomiast obecność zębów i kości dużych ssaków, takich jak niedźwiedź jaskiniowy i brunatny, mamut, hiena jaskiniowa, nosorożec włochaty, piżmowół, żubr pierwotny, renifer, koń, lis polarny[2]. Natrafiono także na liczne szczątki małych kręgowców, głównie gryzoni[2].
W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście do jaskini zostało całkowicie zasypane (co zapewne ochroniło szatę naciekową jaskini).
Dla współczesnych została odkryta w końcu 1963 roku podczas wydobywania przez J. Kopcia i F. Wawrzeńczyka kamienia do celów budowlanych[4] na zboczu wzgórza Malik. Poprzez szczelinę do środka jako pierwsi dostali się czterej kilkunastoletni chłopcy z pobliskiej Sitkówki, którzy dokonali szeregu zniszczeń form naciekowych. Po tym wejście do jaskini zostało zasypane, aby uniknąć wypadków. W 1964 r. podczas letniej praktyki terenowej do jaskini weszło czterech uczniów Technikum Geologicznego z Krakowa (Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek). Kilka dni później wrócili tam z nauczycielką Mirosławą Boczarową. Za każdym razem wejście do jaskini było maskowane, aby zapobiec jej dewastacji. O odkryciu jaskini odkrywcy poinformowali Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze oraz dla kontrastu z istniejącymi w okolicach jaskiniami nazywanymi Piekło została nazwana przez odkrywców Raj. W październiku 1964 uczniowie wraz z nauczycielką i R. Gradzińskim przeprowadzili ponowną eksplorację jaskini i wtedy przeprowadzono pierwszą dokumentację fotograficzną oraz plan jaskini[8].
Po zwiedzeniu jaskini w styczniu 1965 r. przez członków zarządu Sekcji Speleologicznej powiadomiono o niej Państwową Radę Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W numerze 3 „Przeglądu Geologicznego” ukazał się artykuł Mirosławy Boczarowej pt. Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich. Po ukazaniu się w kieleckiej prasie informacji o dokładnej lokalizacji jaskini doszło do niekontrolowanego zwiedzania i dalszych zniszczeń. Na podstawie informacji prasowej pracownicy Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu Geologicznego odszukali w kwietniu 1965 r. jaskinię i zarządzili zamknięcie szczeliny wejściowej kratą. Jednocześnie podjęte zostały systematyczne badania jaskini, m.in. pierwsze w Polsce stacjonarne badania mikroklimatu jaskini (listopad 1965-listopad 1966). W ich wyniku podano, że wilgotność powietrza w jaskini jest bliska stanu nasycenia (96–100%), a temperatura powietrza jest prawie stała, wahając się w ciągu roku w granicach 6–8 °C[4].
W 1966 roku podjęto decyzję o udostępnieniu jaskini dla zorganizowanego ruchu turystycznego. Przeprowadzono wiele prac górniczych, aby zabezpieczyć i udostępnić jaskinię dla zwiedzających. W miejscu dawnego wejścia wybudowana została sztolnia prowadząca do jaskini i zabezpieczająca mikroklimat wewnątrz. Wykonano chodniki i szyb wentylacyjny. 5 października 1968 jaskinię uznano za rezerwat przyrody[8]. W latach 1967–1972 w trakcie trwania prac górniczych, budowlanych i instalacyjnych prowadzących do przygotowania obiektu dla zwiedzających przeprowadzano także badania naukowe archeologiczne, paleontologiczne i geologiczne (m.in. szaty naciekowej)[8].
Od 1972 roku[8] jaskinia udostępniona jest do zwiedzania. Pierwszym kierownikiem i przewodnikiem w jaskini był Tadeusz Dołęgowski[9].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Tablica upamiętniająca Tadeusza Dołęgowskiego przy wejściu do Jaskini Raj
-
Pawilon wejściowy (2005)
-
Formacje naciekowe (2020)
-
Skupisko stalaktytów (2020)
-
Wnętrze (2010)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Jaskinia Raj – System Informacji Przestrzennej Urzędu Gminy i Miasta w Chęcinach. [dostęp 2020-06-08].
- ↑ a b c Raj, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.
- ↑ a b c d e f g Monika Górniak i inni, Przewodnik sesji terenowych. Stanowisko 4. Jaskinia Raj, [w:] Materiały 40. Sympozjum Speleologicznego [online], Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, 2006 [dostęp 2017-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26].
- ↑ a b c T. Wróblewski, Z. Rubinowski: Jeszcze o Raju, w: "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 211-214
- ↑ Turystyczne hity. Zobacz jak odwiedzano Świętokrzyskie w 2014 roku [online], echodnia.eu, 17 lutego 2015 [dostęp 2015-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-26].
- ↑ a b Jaskinia Raj - Odkrywcza Turystyka [online], odtur.pl [dostęp 2022-08-15] (pol.).
- ↑ Historia i Informacje [online], Oficjalna strona jaskini [dostęp 2017-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26].
- ↑ a b c d Historia jaskini Raj [online], Oficjalna strona internetowa jaskini [dostęp 2017-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26].
- ↑ W Jaskini Raj odsłonięto tablicę pamięci Tadeusza Dołęgowskiego. checiny.pl. [dostęp 2022-05-21]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mirosława Boczarowa, Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich, „Przegląd Geologiczny”, R. 13 nr 3, Warszawa 1965, s. 128–130.
- Christian Parma: Najpiękniejsze jaskinie. Warszawa: Wydawnictwo Voyager, 1992. ISBN 83-85496-01-7.
- Jaskinia Raj [online], Oficjalna Polska Strona Taternictwa Jaskiniowego przy KTJ PZA [dostęp 2009-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-11].
- Ryszard Garus: Jaskinia „Raj”. Kielce: Agencja JP, 2005. ISBN 83-60166-00-5.
- Bronisław W. Wołoszyn, Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich, „Wierchy”, R. 34, Kraków 1966, s. 207–210.
- Bronisław W. Wołoszyn, Zbigniew Wójcik, Jaskinie Gór Świętokrzyskich, „Wierchy”, R. 33, Kraków 1965, s. 98–124.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Fotogaleria
- Raj, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.