Waka (poezja)
Waka (jap. 和歌, 倭歌) lub yamato-uta (jap. 大和歌, 倭歌) – klasyczna poezja japońska (obecnie synonim tanka)[1].
Waka tłumaczy się dosłownie jako „japoński wiersz”[2]. Słowo to powstało przypuszczalnie w początkowym okresie Heian, a po raz pierwszy użyte zostało przez poetę Ki no Tsurayuki. Wa znaczy „Japonia”, „dawna Japonia”, „w stylu japońskim”, ka – „poezja”, „wiersz”, „pieśń”[3]. Prawdopodobnie Tsurayuki chciał zaznaczyć różnicę między poezją w swym języku ojczystym a poezją chińską zwaną kanshi (漢詩)[4], z której czerpał inspirację, a która była dobrze znana wyedukowanym sferom japońskiego społeczeństwa[5].
Rodzaje waka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek waka obejmuje wiele różnych wzorców metrycznych, takich jak: tanka (lub mijikauta, 短歌, dosł. „pieśń krótka”), chōka (lub nagauta, 長歌, „pieśń długa”), bussokusekika (仏足石歌, „pieśń [wyryta] w kamieniu [z wyrzeźbionym wizerunkiem] stóp Buddy w świątyni Yakushi w Nara”), sedōka (lub sendōka, 旋頭歌, „pieśń z powtórzonym początkiem”) i katauta (片歌, „pieśń cząstkowa”, „pieśń fragmentaryczna”). Trzy ostatnie zanikły w okresie Heian, a wkrótce po nich chōka. Obecnie termin waka odnosi się wyłącznie do metrum tanka[6].
Japoński poeta i krytyk Shiki Masaoka uważał, że „waka powinna zostać odnowiona i unowocześniona”. Wcześniej wiersze tego typu nazywano waka lub zwyczajnie uta („pieśń”, „wiersz”). Haiku jest także terminem, którego użył Masaoka podczas swojej rewizji starej formy hokku, mając ten sam cel na myśli.
Uta-awase
[edytuj | edytuj kod]Uta-awase były to konkursy poetyckie lub inaczej spotkania polegające na współzawodnictwie w tworzeniu poezji[7]. Wybierano główne motywy, które później wskazany z każdej drużyny poeta musiał zawrzeć w swoim wierszu. Główny sędzia wybierał sędziów do poszczególnych tematów i punktował wygrywające drużyny. Pierwsze uta-awase odbyło się ok. 885 roku. Na początku było zwykłą rozrywką, z czasem, kiedy poezja głęboko wniknęła w tradycję, konkurs nabrał rangi rywalizacji estetycznej traktowanej z wielką powagą.
Historia i rozwój waka
[edytuj | edytuj kod]Waka ma długą historię. Po raz pierwszy odnotowano jej istnienie w VIII wieku, w Kojiki i Man’yōshū. Pod wpływem innych gatunków, takich jak kanshi, chińskiej poezji, powieści (Genji monogatari), a później także zachodniej poezji, waka rozwijała się stopniowo, poszerzając swój repertuar ekspresji i tematów.
Słynni poeci waka i tanka
[edytuj | edytuj kod]- Ki no Tsurayuki
- Kakinomoto no Hitomaro
- Yamabe no Akahito
- Ōtomo no Yakamochi
- Henjō
- Ariwara no Narihira
- Fun’ya no Yasuhide
- Kisen
- Ono no Komachi
- Ōtomo no Kuronushi
- Kūkai
- Murasaki Shikibu
- Teika Fujiwara
- Saigyō Hōshi (1118–1190)
- Jien (1155–1225)
- Go-Toba
- Kamo no Chōmei
- Norinaga Motoori
- Ueda Akinari
- Ryōkan Taigu (Ryōkan) (1759–1831)
- Shiki Masaoka (1867–1902)
- Yosano Akiko (1878–1942)
- Hagiwara Sakutarō
- Ishikawa Takuboku
- Saitō Mokichi
- Itō Sachio
- Kitahara Hakushu
- Nagatsuka Takashi
- Kanoko Okamoto
- Wakayama Bokusui
- Orikuchi Shinobu (pod pseudonimem Shaku Choku)
- Terayama Shuji
- Tawara Machi (ur. 1962)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kazuo Yamada: The Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1972, s. 1115.
- ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 1939. ISBN 4-7674-2015-6.
- ↑ Andrew N. Nelson: Japanese-English Character Dictionary. Tokyo: Charles E. Tuttle Company: Publishers, 1978, s. 155, 517, 664,.
- ↑ Kazuo Yamada: The New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., s. 437.
- ↑ Thomas McAuley: WAKA Poetry. School of East Asian Studies at the University of Sheffield, 2001. [dostęp 2016-12-06]. (ang.).
- ↑ Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: 2011, s. 30-34. ISBN 978-83-01-17214-5.
- ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 1930. ISBN 4-7674-2015-6.