Gnej Nevije

Gnej Nevije (lat. Gnaeus Naevius, rođen oko 270. st. e., umro oko 201. st. e.), bio je rimski dramski i epski pesnik iz Kampanije, učesnik Prvog punskog rata (264―241. st. e.), koji se kasnije preselio u Rim.

Oko 235. st. e. počeo je da piše drame. Pored tragedija s temama iz grčke mitologije, npr. Trojanski konj (Equos Troianus) i Hektor na putu (Hector proficiens), Nevije je bio prvi rimski književnik koji je pisao i tragedije koje su obrađivale tematiku iz rimske istorije i koje su nazvane fabulae praetextae, jer su u njima igrali glumci obučeni u odeću rimskih magistrata (toga praetexta »toga s grimiznim obrubom«). Od svih njegovih preteksta sačuvani su nam samo neznatni fragmenti i nekoliko naslova, pa se o njihovoj umetničkoj vrednosti ne može suditi. Klastidij (Clastidium, grad u Cisalpijskoj Galiji) je izgleda imao rodoljubivu tematiku i bio napisan u slavu konzula Marka Marcela koji je 222. st. e. kod Klastidija u dvoboju ubio jednog vođu plemena Insubra. Preteksta Vuk (Lupus) verovatno je predstavljala dramatizaciju legende o osnivanju Rima od strane Romula i Rema.

Izgleda da je Nevije bio još bolji kao pisac komedija, koje je uglavnom modelovao po uzoru na novu atičku komediju, npr. Devojka iz Tarenta (Tarentilla), i koje su onda nazivane fabulae palliatae jer su glumci nosili grčku odeću (pallium »grčka kabanica«), ali je vrlo verovatno da je pisao i komedije koje su bile smeštene u italsko okruženje i imale rimsku tematiku, nazvane fabulae togatae. Tom tipu komedije možda je pripadala njegova drama Gatar (Ariolus).

Najvažnije svoje delo napisao je Nevije u starosti ― epsku pesmu Punski rat (Bellum Punicum). Ep je bio napisan u saturnijskom stihu i kasnije podeljen na sedam knjiga. Od svega je sačuvano samo oko 60 stihova, ali se zna da je ep sadržavao dosta mitoloških ekskursa, uključujući propast Troje, bekstvo Eneje iz porušenog grada, osnivanje Rima, a možda i osnivanje Kartagine. Izgleda da se u ovome epu prvi put pominjao sukob Eneje i Didone kao uzrok kasnijeg neprijateljstva između Rima i Kartagine, što će majstorski obraditi Vergilije. Uopšte, Punski rat je izvršio ne mali uticaj na Vergilija i njegovu Eneidu, jer u oba epa nalazimo neke iste motive, npr. buru koju je podigla Junona. Nevijev junački ep je pun nacionalnog ponosa i uopšte sadržajno i stilski predstavlja nešto novo u rimskoj književnosti, ali ipak se ne može svrstati među vrhunska dela.

Nevijev slobodni govor uvredio je moćnu aristokratsku porodicu Metela: jedan stih postao je naročito poznat. On je napisan u jambima, koji su se koristili u dijaloškim delovima drama, pa je verovatno i on bio izgovoren u nekoj drami. Stih je glasio: »Sudbina Metele čini konzulima u Rimu« (Fato Metelli Romae fiunt consules), čime se implicira nedostatak zasluga i sposobnosti kod Metela. Meteli su, navodno, Neviju odgovorili stihom: »Zlo će Meteli učiniti pesniku Neviju« (Malum dabunt Metelli Naevio poetae), te su ga dali strpati u zatvor. Kasnije se Nevije navodno iskupio nekom drugom pesmom, ali je zbog stalnih sukoba s nobilitetom pred kraj života bio prognan u grad Utiku u severnoj Africi, gde je i umro.

Rimski pisac Aul Gelije iz 2. veka n. e. kaže u svom delu Atičke noći (Noctes Atticae, I, 21, 2) da je Nevije sam sastavio svoj epitaf, koji najverovatnije nije autentičan, a koji je glasio:

Kad bi mogli da besmrtni ikad oplakuju smrtne,

Muze božanske nad pesnikom Nevijem suze bi lile:

otkad je naime predat Orkovoj riznici teškoj,

sasvim zaboravljen ostade latinski jezik u Rimu.

Immortales mortales si foret fas flere,

flerent divae Camenae Naevium poetam:

itaque postquam est Orci traditus thesauro,

obliti sunt Romai loquier lingua Latina.