Kvint Horacije Flak
„Horacije” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Horacije (razvrstavanje).| Horacije | |
|---|---|
 | |
| Puno ime | Kvint Horacije Flak |
| Rođenje | 65. pne. Venuzija, Italija
|
| Smrt | 8. pne. Rim, Italija
|
| Književni period | zlatno doba rimske književnosti |
Važnija djela | |
Kvint Horacije Flak (lat. Quintus Horatius Flaccus, 65–8. god. st. e.) bio je jedan od najvećih lirskih pesnika antičkog Rima, koji je stvarao tokom Avgustovog doba rimske književnosti.
Horacije je rođen 65. godine stare ere u gradu Venuziji u južnoitalskoj pokrajini Apulija. Otac mu je bio neznatnog porekla i slabog imovinskog stanja, ali je svome sinu ipak uspeo obezbediti odlično obrazovanje: Horacije se školovao najpre u Rimu, a zatim u Atini, gde ga je zatekao i građanski rat između trijumvira i Cezarovih ubica. Tu je Horacije stupio u Brutovu republikansku vojsku i kao vojni tribun učestvovao u bici kod Filipa (42. god. st. e.). Sećajući se nakon mnogo godina bekstva Brutove vojske, Horacije koristi književne reminiscencije iz grčke lirike i arhilohovske slike gubitka štita (Od. II, 7, 9–12):
- Tecum Philippos et celerem fugam
- sensi relicta non bene parmula,
- cum fracta virtus et minaces
- turpe solum tetigere mento.
- Doživeh s tobom filipski brzi beg,
- Gde nečasno odbacih od sebe štit,
- Kad hrabrost skrši se i ružno
- hvališe taknuše bradom zemlju.
Nakon poraza kod Filipa, trijumviri su objavili amnestiju, pa se Horacije vratio u Rim i tu dobio ugledan položaj kvestorskog pisara (scriba). Ubrzo je stekao glas dobroga pesnika te se upoznao prvo s Vergilijem, a preko njega i sa Mecenatom i najzad s Oktavijanom Avgustom.
Mecenat je Horaciju 32. godine stare ere poklonio lepo imanje u sabinskoj zemlji, gde će od tada pesnik radije boraviti nego u Rimu. Horacije je umro ubrzo nakon Mecenata, 8. godine stare ere: pored Mecenata je bio i sahranjen. Horacije je bio izuzetno obrazovan čovek: znao je odlično grčki jezik i književnost, a u mlađim danima pisao je i grčke stihove. Bio je dobro upućen i u filozofiju, naročito epikurejsku i stoičku. Horacije je voleo da bude nazavisan, čak i u odnosu na svoje prijatelje, pa je odbio i Avgustovu ponudu da mu bude lični sekretar.
Sačuvan je celokupan pesnički opus Horacijev. Stvaranje je započeo Epodama (Epodon libri, 17 pesama, izdatih 30. god. st. e.) i Satirama. Epode su nazvane po metričkom obliku, jer su mnoge pisane u distisima (prvih deset u tzv. jampskim epodama, tj. kombinaciji jampskog trimetra i dimetra), od kojih je drugi stih kraći i koji se prema grčkom ἐπῳδός (= pripev) zove versus epodus. Sam Horacije naziva ove svoje pesme Jambima (Iambi), jer se u njima u izvesnoj meri podražava metrički oblik i oštar, satirički ton grčkoga jambografa Arhiloha. Uz snažan protest protiv građanskih ratova koji su u to doba potresali rimsku državu i društvo (npr. Kud, kud, bezbožni srljate? – Quo, quo, scelesti ruitis?), Horacijeva je kritika usmerena na neke tipove rimskoga društva (zelenaše, skorojeviće, književne protivnike, vračare). Osim ovakve kritike – koja nije tako snažna i duboka kao kod Arhiloha – ima u Epodama i elegijskih motiva, a neke epode – u kojima se oseća uticaj Katula i aleksandrijske poezije – predstavljaju zametke kasnije refleksivne lirike Horacijeve. U izboru tema i njihovoj obradi primećuje se Horacijeva težnja da se odmakne od subjektivizma neoterika, te da, kao jedno od sredstava objektiviranja, upotrebi dramski oblik dijaloga ili monologa, u kojem nosilac teme više nije sam pesnik, nego neka osoba koju on prikazuje.
U vreme kada Vergilije u 4. eklogi najavljuje dolazak novog zlatnog veka, Horacije je mnogo pesimističniji: ne samo da vatreno protestuje protiv građanskog rata, nego u 16. epodi takođe najavljuje zlatni vek, ali ne u Italiji, nego na dalekim "blaženim ostrvima", jer tamo se jedino može pobeći iz Rima koji srlja u sve dublju propast. Druga epoda hvali dražesti jednostavna seoskog života, da bi se pri kraju pesme pokazalo da svu tu modernu zanesenost jednostavnošću predačkoga života izgovara niko drugi do licemerni i lakomi zelenaš (faenerator). Element parodije, koji se otkriva pri kraju epode, te poentiranog preokretanja i komičkog patosa daje specifičnu boju i čitavoj ovoj zbirci pa zahvata i epode s ljubavnom tematikom. Tako se u 11. epodi parodira sentimentalna ljubavna elegija: tu se u oštrim tonovima proklinje književni protivnik, te cela pesma dobija ton izvrnutog propemtikona, tj. pesme kojom se želi srećan put osobi koja odlazi na kakvo putovanje.
Satire (Saturae, 18 heksametarskih pesama, 1. knjiga izdata 35. godine, 2. knjiga 30. godine. st. e.) bave se isključivo društvenim, književnim i filozofskim pitanjima. Ponekad u njima pripoveda Horacije i kakve zanimljive događaje iz života, kao što je na primer njegov put u Brundizij, na koji je krenuo zajedno s Mecenatom. U pisanju Satira Horacije se u velikoj meri oslonio na Gaja Lucilija, pa mu je i za opis spomenutog puta kao uzor poslužio Lucilijev Put na Siciliju (Iter Siculum). Osim Lucilija, Horacije se ugledao i na Menipove satire te srodne književne vrste iz oblasti popularne filozofije – tzv. dijatribe. Od njih je Horacije preuzeo veseo ton i neusiljen način pripovedanja, oblikovan u pripovednim hekstametrima, svakodnevnom jeziku i jednostavnim metaforama. Uopšte uzev, Lucilijevu oštru ličnu porugu i političke napade zamenjuje Horacije blažom i vedrijom kritikom, u kojoj je puno blagonaklonosti i koja je zapravo više peckava nego sarkastična, prožeta finom ironijom i intimnošću pesnikova kazivanja i obraćanja čitaocima. Zato je Satire i kasnije Pisma Horacije nazvao zajedničkim imenom Razgovori (Sermones) – kako je već Lucilije nazvao svoje satire – dakle ćaskanjem, u kojem pesnik kroz smeh izriče životne istine (ridendo dicere verum).
Pisane u vreme konačne propasti Rimske republike i sve jasnijih obrisa budućeg Avgustovog principata, Satire i sva kasnija Horacijeva dela duboko su zaokupljena pitanjem lične čovekove sreće i njegovog odnosa prema društvu. Mireći se s novim političkim sistemom koji je zaustavio građanske ratove, Horacije u duhu Epikurove filozofije sreću nalazi u "zlatnoj sredini" (aurea mediocritas – taj izraz i pripada njemu), koja u zadovoljstvu malim osigurava unutrašnju čovekovu samostalnost i umereno uživanje životnih dobara. Upravo se zbog toga na udaru Horacijeve kritike nalaze živo ocrtani tipovi nametljivaca, zelenaša, lakomaca, umišljenih filozofa, koji trče za prividnim dobrima. Satire su po tematici moralno-filozofske, književne i autobiografske. Moralno-filozofsku tematiku obrađuju, na primer, satire I, 1, 2. i 3, koje su građene kao razmišljanja o nezadovoljstvu sudbinom i koristoljublju, o postupanju s prijateljima i sl., s argumentacijom preuzetom iz popularne filozofske literature. Premda se Horacije ne libi ni lične poruge savremenicima, posebno u prvim satirama, on je ipak pritom oprezan i radije za mete svojih satira bira u sredini ljudi s već sumnjivom reputacijom. Najvećim umetničkim kvalitetom, u smislu tematsko-sadržajne izgrađenosti i zaokruženosti, odlikuju se one satire u kojima pesnik govori o sebi, svojim ukusima, težnjama i životu (na primer, I, 3; II, 6).
U 2. knjizi Satira dodatno je oslabljena lična usmerenost i izlaganje, pretežno dijaloški komponovano, zadobilo je više opšte značenje, svakako pod uticajem definitivnog učvršćivanja Avgusta na čelu novoosnovanog Rimskog carstva.
Drugom stvaralačkom razdoblju pripadaju Horacijeve Pesme (Carmina, prva zbirka u 3 knjige, izdata 23. godine st. e.; 4. knjiga izdata zasebno 13. godine; ukupno 103 pesama u raznovrsnim metrima i strofama, posebno u alkejskoj, safičkoj i asklepijadskoj strofi). Antički komentatori nazvali su ih prema grčkom Odae, pa se taj naziv ustalio, premda se u mnogim pesmama ne poklapa s današnjim pojmom te vrste lirske poezije. Pesme imaju vrlo raznoliku sadržinu: to su ode prijateljima (npr. Mecenatu, Carm, I, 1), himne bogovima (npr. seoskom bogu Faunu, Carm. III, 18), refleksivne pesme (npr. Aequam memento – To pamti mirne duše, II, 3) vinske i ljubavne pesme (npr. Donec gratus eram tibi – Dok ti bejah drag, III, 9), razne prigodne pesme itd. Ima i socijalnih, političkih i patriotski intoniranih pesama, kojih je naročito mnogo onih posvećenih Avgustu u 4. knjizi, ali među kojima se posebno izdvajaju prvih šest pesama u 3. knjizi, koje čine tzv. Rimske ode – Carmina Romana – u kojima se veličaju starorimske vrline.
Sam Horacije za ove svoje pesme koristi naziv Aeolium carmen (= eolska pesma) ili Lesbium carmen (= lezbljanska pesma), zato što je, u težnji da na rimsko tlo presadi klasičnu grčku liriku, Horacije reprodukovao metričku građu i opšti ton eolske melike, u prvom redu Alkeja, Sapfu i Anakreonta. Ugledajući se na ove pesnike, te na helenističke liričare, može se reći da Horacije u Pesme često unosi više učenosti i znanja nego iskrenog pesničkog oduševljenja. Horacije, uostalom, i sam želi da se o njegovoj poeziji tako misli (Carm, IV, 2, 27–32, prev. Radmila Šalabalić):
- ego apis Matinae
- more modoque
- grata carpentis thyma per laborem
- plurimum circa nemus uvidique
- Tiburis ripas operosa parvus
- carmina fingo.
- Ja, moj Antonije,
- kano pčela sa Matinskih brda
- leteć vredno mučim se i skupljam
- slast mirisnu majčine dušice
- iz gajeva, uz obale Tibra,
- silne reke, ponosite vodom,
- stvaram mukom, k'o i one sitan,
- pesme svoje pune teška truda.
Nama se u Horacijevoj lirici najviše dapada njegov trezveni duh, brižljiva i savršena forma, biran i zvučan jezik. U nekoliko pesama razvija Horacije teme iz oblasti savremene popularne filozofije, na primer II, 24 (Eheu fugaces), II, 16 (Otium divos rogat) itd., što je značajno zbog toga što antička lirika pre Horacije nije bila pod uticajem filozofije. Horacijeva lirika je lirika razuma: njegove pesme, odmerene i pomalo hladne u lepoti kristalne jasnoće, retko su nastale kao izraz neposrednog pesnikovog doživljaja. Refleksija u njima preovlađuje nad osećajem, pa se po dubini osećaja ne mogu meriti s Katulovim pesmama, ali se Horacijeva lirika ipak visoko izdiže i iznad Katulove i iznad ostale rimske poezije po majstorskom izbrušenošću kako jezičnog izraza tako i raznovrsnih ritmova, visoko umetnički biranih prema tematici. Horacije gradi svoje ode oko ideja šireg, univerzalnog značenja, natapajući ih refleksivnošću i senzibilnošću, koja je dublja i bogatija od svih pesnikovih klasičnih i helenističkih grčkih uzora. Po tome se Horacijeve ode mogu smatrati ne samo njegovim najboljim pesničkim delom, nego i vrhuncem celokupne rimske lirike. Kvintilijan se o Pesmama pohvalno izražava: "Od liričara gotovo jedini zaslužuje da bude čitan Horacije: on često dolazi u visoko nadahnuće, pun je lepote i elegancije, neiscrpan u figurama, i u jeziku vrlo smeo, što uvek ostavlja najbolji utisak".
Horacije je pobornik idejne sadržajnosti poezije, u filozofskom pogledu na svet epikurejski materijalista s jakim primesama eklektičkog stoicizma u zrelijim godinama. Kao takav Horacije u odama izražava i osećaj snage i sigurnosti koji rimskom narodu i društvu pružaju Avgustove reforme i stabilnost njegova poretka. Stoga počašćen prihvata zadatak da za proslavu jubilarnih stoletnih igara (ludi saeculares) 17. godine stare ere, koja je trebalo da obeleži završetak perioda građanskih ratova i početak mirne epohe, sastavi Stoletnu pesmu (Carmen saeculare). Ovu himnu, upućenu raznim božanstvima, a pre svega Apolonu i Dijani, kojima se upućuju molbe da rimskom narodu podare sreću i blagostanje, pevao je na Palatinu hor dečaka i devojaka. Godine 1890. nađen je na Palatinu poduži natpis u vezi s ovom pesmu: to je bio zvaničan program svetkovine, u kome se spominje i Horacijevo ime.
Vraćajući se tematici i stilu mladalačkih Satira, objavio je Horacije 20. godine st. e. prvu, a u poslednjim godinama života i drugu knjigu Pisama ili Poslanica (Epistulae, ukupno 23 poslanice u heksametrima). Poslanice po značaju i književnoj vrednosti zauzimaju jedno od prvih mesta u rimskoj književnosti. Za razliku od Satira, u kojima se pesnik obraća publici uopšte, Poslanice su upućene pojedinim ličnostima, a obrađuju teme iz svakodnevnog života, upravo kao i prava pisma, te etičku i književnu tematiku. Poslanice su ustvari popularne filozofske rasprave u obliku pesničkog pisma, pisane bez izrugivanja ljudskim manama, u mirnijem tonu, u savršenijoj pesničkoj formi i brižljivijoj jezičko-metričkoj obradi, sa zrelijim mislima, premda im nedostaje nešto od onog oduševljenja i svežine na koje nailazimo u Satirama.
Sve tri poslanice u 2. knjizi raspravljaju o književnim pitanjima. Prva je upućena Avgustu, ali je najznamenitija od svih Horacijevih poslanica upravo treća u 2. knjizi – Poslanica Pizonima (Epistula ad Pisones), koja je već u antici navođena pod posebnim naslovom Pesničko umeće (Ars poetica ili De arte poetica). Cilj je ove poslanice da se pesnicima skrene pažnja na pogreške kojih se u svom pesničkom radu moraju čuvati. Horacije nema nameru dati neku sistematsku teoriju književnosti, nego samo da saopšti nekoliko praktičnih saveta: tu je zapravo izložena Horacijeva klasicistička estetika, s posebnim osvrtom na dramsko stvaralaštvo. Raspored građe prilično je slab: strukturisane celine uglavnom nema, ali zato ima dosta uspelih mesta i duhovitih misli. Pesničko umeće postalo je kanonom evropske normativne poetike.
Horacija su visoko cenili i savremenici i potomci. Njegove su pesme često komentarisane i čitane u školama, ali svakako ne vrlo mnogo: zanimljivo je da među natpisima iz Pompeja ima stihova iz Vergilija, Ovidija, Propercija, Tibula i drugih, ali niti jedan iz Horacija. Njegov uticaj se naročito oseća u Persijevim satirama i Senekinim tragedijama. Nije čudno što je sačuvano vrlo mnogo Horacijevih rukupisa – ukupno oko njih 250. Tradicija teksta prilično je dobra: različitih lekcija nema mnogo, a i one varijante koje se javljaju nisu znatne. Ogroman je bio Horacijev uticaj tokom renesanse i tokom 18. veka, npr. Pierre de Ronsard, Jan Kochanowski, Gabriello Chiabrera, Ben Jonson, Fulvio Testi, Martin Opitz, Friedrich Gottlieb Klopstock, Giuseppe Parini, Marco Antonio Foscolo, Fantoni, Mihail Vasiljevič Lomonosov, Gavrila Romanovič Deravžin, Aleksandr Sergejevič Puškin. U južnoslovenskim književnostima posebno su se na Horacija ugledali Brno Džamanjić, Ignjat Đurđević, Marko Bruerević, Lukijan Mušicki i Stevan Lazić. Horacije i danas ostaje najprevođeniji antički pisac svih vremena.
- Djela čiji je autor Horace na Projektu Gutenberg
- Espace Horace
- The works of Horace at The Latin Library
- Selected Poems of Horace
- The Perseus Project -- Latin and Greek authors (with English translations), including Horace
- Biography and chronology Arhivirano 2008-12-06 na Wayback Machine-u
- Litweb Arhivirano 2006-04-14 na Wayback Machine-u
- "Odes of Horace" (translations & notes for selected odes)
- Horace's works: text, concordances and frequency list
- English translation of Horace Odes III.5[mrtav link]: the Regulus ode, translated by Jon Corelis
- IV Oda Arhivirano 2007-11-14 na Wayback Machine-u: srpski prevod
