mat

MAT kal.

1. Përcaktoj me anë të një mase madhësinë, vëllimin, përmasat etj. të diçkaje; i marr dikujt masën e trupit, të këmbës etj. Mat rrugën (tokën, arën, dhomën). Mat thellësinë e ujit. I mat këmbën. Mat punën (vëllimin e punës). Mat kohën. Mat tensionin (pulsin). Mat me metër (me hapa, me pëllëmbë, me sy). Mat mirë.
2. fig. E vlerësoj diçka a dikë sipas një kriteri të caktuar, duke e krahasuar me diçka tjetër, duke gjykuar për të etj. Mat forcat e mia me atë të shokëve. I mat njerëzit sipas punës që bëjnë. Mat vlerën e dikujt. Mat aftësitë e dikujt. Mat gjendjen. Mat përfundimet. E mati me sy dikë e shikoi me kujdes të madh që nga koka deri te këmbët për ta vlerësuar a për të zbuluar diçka.
3. fig. E mendoj mirë diçka para se ta them ose para se ta bëj, peshoj. I mat mirë fjalët.
Mat armët me dikë shih tek ARM/Ë,~A. I mat çapin dikujt i vete pas, e ndjek. Mat forcat me dikë shih te FORC/Ë,~A. E mat (e shëtit) me pëllëmbë shih te PËLLËMB/Ë,~A. Mat rrugët shih te RRUG/Ë,~A. E mat detin me filxhan shih te FILXHAN,~I. E mat me kutin e vet shih te KUT,~I. S'e mat (fjalën) në terezi edhe poh. shih tek TEREZI, ~A. Mat tri (shtatë, dhjetë) herë e prenë një herë! fj. u. mendohu shumë mirë para se të bësh një punë a veprim.

MAT I m.

MAT II m. shah.

Gjendje e lojës kur mbreti i kërcënuar me shah nuk mund të mbrohet ose nuk ka asnjë vend të lirë për të lëvizur. Mat i bukur (i pashmangshëm). Shah mat! Mbreti është mat! E bëri (e zuri) mat.
E zuri (e bëri) mat dikë e zuri ngushtë, e bëri që të mos ketë asnjë mundësi shpëtimi, e mbërtheu me shpatulla në mur, e mundi.