Qeni
| Qeni shtëpiak | |
|---|---|
| Lista e racave të ndryshme të qenve | |
| Klasifikimi shkencor | |
| Mbretëria: | Animalia |
| Filumi: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Rendi: | Carnivora |
| Familja: | Canidae |
| Gjinia: | Canis |
| Lloji: | |
| Nënlloji: | C. l. familiaris
|
| Emri trinomial | |
| Canis lupus familiaris | |
| Sinonimet | |
| |
Qeni (Canis lupus familiaris) është një lloj i zbutur i ujkut, anëtar i familjes Canidae dhe rendit Carnivora. Termi përdoret për të dy variantet i egër dhe i përkëdhelur. Qeni e ka prejardhjen nga familja e ujqërve.
Qeni shpejt u bë i njohur kudo në kulturën e të gjitha pjesëve te botës, zakonisht në vendbanimet e hershme të njeriut. Besohet se emigrimi i suksesshëm nëpër ngushticën e Beringut nuk mund të ketë qenë i mundur pa qen te cilët tërhiqnin slitën. Qentë kryejnë punë të shumta për njerëzit, të tilla si gjueti, mbrojtje, ndihmojnë individët me të meta. Aktualisht, vlerësohet se në botë ka 400 milionë qen.
Gjate 15.000 viteve qeni ishte zbutur, vetëm në një pjesë të vogël të tokës jo, grupet e kafshëve të ngjajshme pamja dhe sjellja nga e cila janë formuar nga faktorët e mjedisit dhe rolet funksionale. Si kuptim modern i gjenetikes së zhvilluar, njerëzit filluan të përziejnë me qëllim qentë për një përhapje të gjerë me tipare specifike. Përmes këtij procesi, qeni ka zhvilluar në qindra raca të ndryshme, dhe tregon më shumë sjellje ne ndryshim me çdo gjitar tjetër te tokës.
Shqisat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shikimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ashtu si gjitarët më të mëdhenj, qentë kane shikim me ngjyra ekuivalente me vizion (kuqe-jeshile) ngjyra te verbërish tek njerëzit (deuteranopia). Sistemit vizual (pamor) tek qeni ka evoluar për të ndihmuar në gjueti. Dallimi pamor i tyre për objektet qe levizin është shumë i lartë; qentë kanë treguar qe jane në gjendje që të dallojne në mes njerëzve pronarin e tyre nga distanca deri një milje. Si gjahtarë qentë shpesh mbështeten në vizionin e tyre në situata të ulëta drite: ata kanë bebe syri të mëdhenj, një densitet të lartë, një rreze te madhe shikimi, dhe një lucidum tapetum. Tapetum është një sipërfaqe reflektuese pas retinë se reflekton dritën e cila kthehet për të dhënë shembellim te dyte per te pare me mire gjallesen. Sytë e racave të ndryshme të qenve kane forma, dimensione, dhe konfigurimime ne retinë te ndryshme. Shumë prej tyre kane nja damar pamor - një qark te gjerë që shkon në të gjithë gjerësinë e retinës dhe i jep asaj një fushë shumë te gjerë dhe nje vizion të shkëlqyer. Disa kohë me pare disa perj tyre kanë pasur nje fushë vizioni deri në 270° (krahasuar me 180° per njerëzve). Disa prej tyre te cilet kane nuhatje te dobët kanë zone shikimi te ngjashme me atë të njerëzve. Shumica kanë vizion të mirë, por disa tregojnë një gjenetikë predispozicion për miopi - të tilla si Rottweilers, ku një në çdo dy është gjetur të jetë miop (dritshkurter).
Të dëgjuarit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Vargu i frekuencës së të dëgjuarit te qenit është përafërsisht 40 Hz me 60.000 Hz, që do të thotë se qentë mund të zbulojnë tinguj larg prej limitit të njeriut. Përveç kësaj, qentë kanë veshë lëvizës që u lejon atyre të lokalizojnë shpejt vendodhjen e zhurmës. Tetëmbëdhjetë ose më shumë muskujt mund të anojnë, rrotullojnë, të rrisin, ose të ulin veshët një qeni. Një qen mund të identifikojë vendndodhjen e një tingull shumë më shpejt se një njeri mund ta bëje, si edhe të dëgjojë tingujt në një distancë 4 herë më të madhe...
Nuhatja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ndërsa truri njeriut është i mbizotëruar nga një lëvore të madhe pamore, truri i qenit është i përcaktuar prej një lëvore e nuhatjes, përafërsisht 40 herë më e madhe se pjesa e nuhatjes të njerëzve, në lidhje me madhësinë totale te trurit, me 125 deri ne 220 milion receptorë të ndjeshëm ndaj erës. Qentë e policisë e kalojn këtë standard me gati 300 milionë receptorë. Qentë mund të dallojnë aromën në përqendrime gati 100 milion herë më shume se një njeri. Lagështia e hundës është thelbësore për përcaktimin e drejtimit të ajrit i cili përmban aromë. Receptorët e ftohtë në lëkurë janë të ndjeshëm ndaj ftohjes së lëkurës dhe nga avullimi i lagështirës nga rrymat e ajrit.Qeni eshte nje kafshe besnike ndaj pronarit te tyre.