İçeriğe atla

Rarotonga

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Rarotonga adası

Rarotonga, Polinezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneyinde yer alan, kendi kendine yöneten, bağımsız bir ülke olan ancak Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsünde olan Okyanusya ada ülkesi olan Cook Adaları'na bağlı ada. Cook Adaları'nın en büyük ve en kalabalık adasıdır. Ada volkanik bir ada olup, 67,39 km2 yüzölçümüne sahiptir. Ada ülkesinin 17.434 olan toplam nüfusunun 13.007'si bu adada yaşamakta olup, ada ülke nüfusunun neredeyse %75'ine ev sahipliği yapmaktadır. Cook Adaları'nın Parlamento binaları ve uluslararası havaalanı Rarotonga'dadır. Ülkenin başkenti Avarua, ada üzerinde bulunmaktadır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Rarotonga from the north

Rarotonga böbrek şeklinde bir volkanik adadır, 32 kilometre (20 mi) çevrede ve 112 kilometre (70 mi) en uzun (doğu-batı) ekseninde geniştir.[1] Ada, deniz tabanından 5000 metre yükselen soyu tükenmiş bir Pliyosen veya Pleistosen yanardağının zirvesidir.[2] Ada, 2,3 ila 1,6 milyon yıl önce, daha sonraki bir volkanizma aşaması ise 1,4 ila 1,1 milyon yıl önce kuruldu.[2] Konumu, Macdonald sıcak noktası tarafından oluşturulmuş olmakla tutarlı olmakla birlikte, yaşı çok genç ve oluşumu, kısa ömürlü bir Rarotonga sıcak noktasına[3] veya Aitutaki'deki gençleşmiş volkanizmaya atfediliyor.[4]

Adanın çekirdeği, orijinal volkanik koninin aşınmış kalıntıları olan derin vadilerle kesilmiş yoğun ormanlık tepelerden oluşur.[5] Tepeler, Avatiu Çayı ve Takuvaine Çayı da dahil olmak üzere bir dizi radyal nehir tarafından boşaltılır.[5] Te Manga, 658'de m (2,140 ft) deniz seviyesinden yüksekliği, adanın en yüksek zirvesidir. Daha küçük bir tepe olan Ikurangi, başkente bakmaktadır.

Tepeler, kumsallar, fırtına sırtı, ova bataklıkları ve alüvyon birikintilerinden oluşan alçak bir kıyı ovası ile çevrilidir.[6] :9Bu da 30 ila 900 metre genişliğinde bir saçak resifiyle çevrilidir.[6] :30Resif, maksimum 1,5 m derinliğe sahip sığdır,[6] :31ve özellikle Avarua, Avatiu ve Ngatangiia'da çok sayıda pasajı vardır. Resif tepesinin ötesinde, dış resif dik bir şekilde derin sulara doğru eğimlidir.[6] :31

Lagün, Muri Lagünü bölgesinde, güneydoğu kıyılarındaki en geniş yerindedir. Bu alan dört küçük adacık veya motu içerir. Kuzeyden güneye adacıklar şunlardır:[7]

  1. Motutapu, 105 hektar (0,41 sq mi)
  2. Oneroa, 81 hektar (0,31 sq mi)
  3. Koromiri, 29 hektar (0,11 sq mi)
  4. Taakoka, 13 hektar (0,050 sq mi) 0,0050)

Bir başka küçük adacık olan Motutoa, kuzeybatı kıyısındaki resif düzlüğünde yer almaktadır.[6] :33

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
"RARATONGA Ulusal Bayrak" (Rarotonga), Birleşik Devletler Donanması kitabı tarafından 1899 yayınında , Denizcilik Uluslarının Bayrakları

Güney Cook Adaları'ndaki insan varlığının en eski kanıtı, MS 1000 civarındadır. Sözlü gelenek, Rarotonga'nın dokuzuncu yüzyılda Ata-i-te-kura, Apopo-te-akatinatina ve Apopo-te-ivi-roa ve Tahiti'den Tangi'ia Nui ve Samoa'dan Karika gibi çeşitli gruplar tarafından yerleştirildiğini söyler. 1250.[1] Erken bir ariki olan Toi'nin, adayı çevreleyen taş döşeli bir yol olan Te Ara Nui o Toi veya Ara Metua'yı inşa ettiği söylenir, ancak ona bitişik yerler 1530'a tarihlenir.[8] Yerel kesme kafaları yapmak için kullanılan bazalt ithal etmek için Avustralya Adaları, Samoa ve Marquesas ile ticaret teması sürdürülürken,[9] Ma'uke'de bulunan bir çanak çömlek parçası batıdaki Tongatapu'ya kadar izlendi. Tonga.[10] Neredeyse tüm adalıların yerleşim yüklerinin nihai kökeni Güneydoğu Asya'ya kadar uzanabilir: sadece tavukları, Pasifik fareleri, Polinezya domuzları, Pasifik köpekleri ve mahsulleri değil, aynı zamanda çeşitli kertenkele ve salyangoz türleri. Bu yolla Rarotonga'ya ulaştığı anlaşılan türler arasında en az iki kertenkele türü ve üç deri türü de bulunmaktadır. Aynı şekilde, ekinlerinin yaklaşık 30'unun nihai menşei batıdadır.[11]

Yeni Zelanda Māori geleneğine göre, Aotearoa'yı keşfeden Kupe, Rarotonga'yı ziyaret etti ve Māori göç kanoları Tākitimu, Te Arawa, Tainui, Mātaatua, Tokomaru ve Kurahaupō, Aotearoa'ya giderken geçti.[1]

Fletcher Christian, adayı 1789'da HMS Bounty ziyaret etti.HMS Bounty ama inmedi.[1] Kaptan Theodore Walker adayı 1813'te Endeavour gemisinde gördü. Bir Avrupalı tarafından kaydedilen ilk iniş, 1814'te Cumberland yelkenlisine William Wentworth ile Kaptan Philip Goodenough oldu.[12] 25 Temmuz 1823'te, Endeavour misyoner Rahip John Williams'ı taşırken Rarotonga'ya döndü. Bora Bora'dan Londra Misyoner Cemiyeti evangelisti Papeiha, dinini öğretmek için karaya çıktı.[1] Daha sonra misyonerler izledi ve 1830'da ada Hristiyanlığa dönüştü.

1830'dan 1850'ye kadar Rarotonga, balina avcıları ve ticaret gemileri için popüler bir duraktı[1] ve ticaret dış dünyayla başladı. Misyonerler, diğer Avrupalıları kötü bir etki olarak dışlamaya çalıştılar ve 1845'te Rarotongan ariki, yıllık olarak arazi kiralamalarına izin verilse de, Avrupalılara toprak satışını yasakladı.[13] 1848'de yabancı yerleşimlere yönelik daha fazla yasak olmasına rağmen, Avrupalı tüccarlar yerleşmeye başladı. 1865'te, Fransa'nın adaları ilhak etmeyi planladığı söylentileriyle, Rarotonga ariği, Yeni Zelanda Valisi George Gray'e İngiliz koruması için başarısız bir dilekçe verdi.[13] 1883'te Kraliyet donanması fiilen Rarotonga ariki'sini bağımsız bir hükûmet olarak tanıdı.[14] Bu zamana kadar Makea Takau Ariki, ariki arasında en üst sıralarda yer aldı ve Yeni Zelanda ziyaretinde "Rarotonga Kraliçesi" olarak tanındı.[14] 1888'de ada, ariki'den gelen bir dilekçeyle İngiliz himayesine girdi.[15] 1901'de Yeni Zelanda tarafından ilhak edildi.

Portakallar, Bounty isyancıları tarafından tanıtıldı ve ilhakın ardından büyük bir ihracat mahsulü haline geldi, ancak ihracat zayıf nakliye nedeniyle kesintiye uğradı.[16] 1945'te endüstri, hükûmet tarafından yönetilen bir narenciye yeniden dikme planı ile yeniden canlandırıldı[17] ve 1961'de meyve suyu ihracatına izin vermek için bir konserve fabrikası açıldı.[18][19] Endüstri 1980'lere kadar varlığını sürdürdü,[19] ancak Yeni Zelanda Rogernomics'i benimseyip ayrıcalıklı pazar erişimini kaldırdıktan sonra çöktü.[20]

1944'te Fiji, Tonga, Samoa ve Aitutaki'ye düzenli uçuşlara yol açan bir uçak pisti inşa edildi.[1] Havaalanı ve daha iyi nakliye bağlantıları, Yeni Zelanda'ya büyük ölçekli göçün başlangıcını gördü.[21] 1970'lerin başında havalimanının yenilenmesiyle birlikte göç daha da arttı,[22] ancak bu, Cook Adaları'ndaki başka yerlerden gelen göçlerle dengelendi.[21] :48-49[23]

Nisan ve Mayıs 1967'deki sel, adadaki köprülere zarar verdi ve yaygın ürün kayıplarına neden olarak gıda kıtlığı riskini artırdı.[24] O yılın Aralık ayında isimsiz bir tropik kasırga yüzlerce evsiz bıraktı ve Avarua'daki evleri ve ofisleri yıktıktan sonra yaygın bir yıkıma neden oldu.[25][26] Aralık 1976'da adanın muz mahsulünün %80'i tropikal siklon Kim tarafından yok edildi.[27] Ocak 1987'de Tropikal Siklon Sally bin kişiyi evsiz bıraktı ve Avarua'daki binaların %80'ine zarar verdi.[28][29]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihî nüfus
Yıl Nüfus   %±  
1906 2.441 —    
1916 3.064 %+25.5
1926 3.936 %+28.5
1936 5.054 %+28.4
1945 5.573 %+10.3
1951 6.048 %+8.5
1961 8.676 %+43.5
1966 9.971 %+14.9
1971 11.478 %+15.1
1976 9.802 %−14.6
1981 9.530 %−2.8
1986 9.826 %+3.1
1996 11.225 %+14.2
2001 12.188 %+8.6
2006 13.890 %+14.0
2011 13.095 %−5.7
2016 13.007 %−0.7

Rarotonga'nın nüfusu 2016 yılında 13007 idi.

Ada geleneksel olarak üç aşiret bölgesine veya vakaya bölünmüştür. Adanın kuzey tarafında Te Au O Tonga (başkent Avarua ), doğu ve güney tarafında Takitumu ve batı tarafında Puaikura bulunur. İdari amaçlar için beş Kara Bölgesine ayrılmıştır. Avarua Kara Bölgesi vaka Te Au O Tonga, Matavera, Ngatangiia ve Titikaveka Kara Bölgeleri vaka Takitumu ve Arazi Bölgesi Arorangi vaka Puaikura altında temsil edilmektedir.

2008 yılında, Rarotonga'daki üç vaka konseyi kaldırıldı.[30][31]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g Discoverers Of The Cook Islands And The Names They Gave. 1976. ss. 44-47. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2022.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Kloosterman" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ a b Thompson (1998). "Volcanic geology of Rarotonga, southern Pacific Ocean". New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 41 (1): 95-104. doi:10.1080/00288306.1998.9514793. 29 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2022. 
  3. ^ Clouard (2001). "How many Pacific hotspots are fed by deep-mantle plumes?". Geology (İngilizce). 29 (8): 695-698. doi:10.1130/0091-7613(2001)029<0695:HMPHAF>2.0.CO;2. ISSN 0091-7613. 
  4. ^ Jackson (5 Mart 2020). "Contrasting Old and Young Volcanism from Aitutaki, Cook Islands: Implications for the Origins of the Cook–Austral Volcanic Chain". Journal of Petrology. 61 (3). doi:10.1093/petrology/egaa037. 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2022. 
  5. ^ a b B. L. Wood (1967). "Geology of the Cook Islands". New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 10 (6): 1431-1434. doi:10.1080/00288306.1967.10423227. 21 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2020. 
  6. ^ a b c d e "CCOP/SOPAC Technical Report 65: Coastal morphology of Rarotonga, Cook Islands". South Pacific Applied Geoscience Commission. 1990. 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Richmond1990" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ "SOPAC Technical Report 181: Bathymetry and sediments of Ngatangiia Harbour and Muri Lagoon, Rarotonga, Cook Islands" (PDF). South Pacific Applied Geoscience Commission. 1993. 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  8. ^ Matthew Campbell (2002). "Ritual landscape in late pre-contact Rarotonga: a brief reading". Journal of the Polynesian Society. 111 (2): 147-170. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2020. 
  9. ^ Weisler (5 Temmuz 2016). "Cook Island artifact geochemistry demonstrates spatial and temporal extent of pre-European interarchipelago voyaging in East Polynesia". Proceedings of the National Academy of Sciences. 113 (29): 8150-8155. doi:10.1073/pnas.1608130113. PMC 4961153 $2. PMID 27382159. 
  10. ^ Richard Walter (1989). "A ceramic sherd from Ma'uke in the Southern Cook Islands". The Journal of the Polynesian Society. 98 (4): 465-470. 31 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 
  11. ^ Pathway of the Birds: The Voyaging Achievements of Māori and their Polynesian Ancestors. Auckland, New Zealand: Bateman. 2018. s. 122. ISBN 9781869539610. 
  12. ^ Coppell (1973). "About the Cook Islands. Their Nomenclature and a Systematic Statement of Early European contacts". Journal de la Société des océanistes. 29 (38): 43. doi:10.3406/jso.1973.2410. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2018. 
  13. ^ a b The Cook Islands, 1820-1950. Wellington: Victoria University press. 1980. ss. 41-43. 
  14. ^ a b Gilson (1980), p. 50
  15. ^ "Protectorate Over the Cook's Group: The official ceremony performed". New Zealand Herald. XXV (9227). 3 Aralık 1888. s. 11. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020 – Papers Past vasıtasıyla. 
  16. ^ Johnston (1951). "The Citrus Industry of the Cook Islands". New Zealand Geographer. 7 (2): 121-138. doi:10.1111/j.1745-7939.1951.tb01760.x. 
  17. ^ A study of a development scheme in a Polynesian community : the citrus replanting scheme on Atiu, Cook Islands (MA tez). Massey University. 1970. s. 60-62. Erişim tarihi: 8 Şubat 2021. 
  18. ^ Australia and New Zealand: Citrus Producers and Markets in the Southern Hemisphere. U.S. Department of Agriculture. 1963. s. 38. 
  19. ^ a b "Sweet Orange". Cook Islands Biodiversity. 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021. 
  20. ^ "In search of the Cook Islands". New Zealand Geographic. 1991. 24 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. 
  21. ^ a b "COOK ISLANDERS IN TOWN" A STUDY OF COOK ISLAND URBANISATION (PDF) (PhD tez). University of Tasmania. 1972. s. 38-40. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021. 
  22. ^ "Cook Islanders - Migration". Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. 8 Şubat 2005. 7 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021. 
  23. ^ Ward (1961). "A note on population movements in the Cook Islands". Journal of the Polynesian Society. 70 (1): 1-10. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021. 
  24. ^ W. H. Perceval (1 Temmuz 1967). "Food shortage may follow RAROTONGA FLOODS PLAY HAVOC WITH FOOD CROPS". Pacific Islands Monthly. 38 (7). s. 75. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021 – National Library of Australia vasıtasıyla. 
  25. ^ "Hurricane lashes Cook Is. group". Canberra Times. 20 Aralık 1967. s. 10. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021 – National Library of Australia vasıtasıyla. 
  26. ^ W. H. Perceval (1 Ocak 1968). "Devastating hurricane lashes the Cook Islands". Pacific Islands Monthly. 39 (1). s. 22-23. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021 – National Library of Australia vasıtasıyla. 
  27. ^ "Lashes Island". Papua New Guinea Post-Courier. 15 Aralık 1976. s. 6. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021 – National Library of Australia vasıtasıyla. 
  28. ^ "Sally's $35m trail". Canberra Times. 5 Ocak 1987. s. 5. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021 – National Library of Australia vasıtasıyla. 
  29. ^ "Hurricane Sally, "Worst in Memory," Leaves Island Devastated". AP. 5 Ocak 1987. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021. 
  30. ^ "Cook Islands govt abolishes Rarotonga Vaka councils". 2007. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2015. 
  31. ^ "Statoids: Cook Islands". 20 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2015. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rarotonga&oldid=33018233" sayfasından alınmıştır