Newfoundland

Newfoundland ( Frans: Terre-Neuve, voorheen Nederlands: Terneuf, Engelse uitspraak New f'ndland) is 'n eiland in die Atlantiese Oseaan aan die noordooskus van Noord-Amerika. Dit behoort aan die Kanadese provinsie Newfoundland en Labrador. Newfoundland word deur die Straat van Belle Eiland van die Labrador-skiereiland geskei, en vanaf Kaap-Breton-eiland deur die Cabot Straat. Die eiland het 'n oppervlakte van 108 860 km² en is die tuiste van ongeveer 468 000 inwoners (2021).

Die provinsiale setel, St. John's, is in die uiterste suidooste van die eiland geleë. Net suid van die hoofstad is Cape Spear, Kanada se mees oostelike punt.

Die provinsie was "Newfoundland" genoem tot en met 2001.

Kaap Spear, suidoos van die hoofstad, is die mees oostelike punt van Kanada en Noord-Amerika.

Newfoundland is die wêreld se 15de grootste eiland.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Die oorblyfsels van 'n Viking-nedersetting is by L'Anse aux Meadows gevind. Daar word geglo dat Newfoundland die Viking Vinland is wat deur Leif Eriksson verken is, wat die eerste keer in 1076 deur Adam van Bremen beskryf is. Hulle het toe met die plaaslike bevolking, die Beothuk, in aanraking gekom.

Tydens 'n ekspedisie in 1497 het ontdekkingsreisiger John Cabot waarskynlik die eiland herontdek. In opdrag van koning Hendrik VII het hy saam met agtien man weswaarts op die Matthew gevaar om 'n skeepsroete na Asië te vind. Engeland kon destyds nie die gebied koloniseer nie, terwyl die Spanjaarde, Nederlanders en Portugese op meer suidelike streke gefokus het. Newfoundland is jaar na jaar deur Europese seisoenvissers besoek, maar dit sou eers in die laat 16de eeu vir die eerste Europeërs wees om hulle permanent daar te vestig. Newfoundland het toe 'n kolonie van Brits Noord-Amerika geword.

17de eeu

Die suidoostelike Avalon-skiereiland is een van die eerste gebiede van Brits-Amerika wat permanente setlaars gehad het. Die Cupids-nedersetting (1610) was byvoorbeeld die tweede permanente Britse nedersetting in Noord-Amerika (na Jamestown in Virginië). Die eerste hoogs suksesvolle Britse kolonie in Newfoundland was die Kolonie Avalon (1621), naby die huidige Ferryland. Die skiereiland het later die naam van daardie kolonie aangeneem, wat van 1637 tot 1650 as die de facto hoofstad van die kolonie Newfoundland gefunksioneer het.

Later in die 17de eeu is al hoe meer soortgelyke permanente nedersettings gevestig. Hulle was almal langs die sogenaamde Engelse kus van Newfoundland geleë, waar die Engelse visvangregte geniet het. Die noordooste en suide van die eiland het heeltemal onder die invloed van Franse vissermanne geval en was bekend as die Franse kus van Newfoundland.

Die groeiende groep Europeërs (hoofsaaklik Britte, maar ook Iere) wat hulle vanaf die 17de eeu op Newfoundland gevestig het, het die Beothuk in die moeilikheid gebring. Hierdie inheemse volk het minder as 1000 individue oor die hele eiland getel. Hulle het baie visgronde verloor, grootliks gely aan Europese siektes soos tuberkulose en was slagoffers van setlaarsgeweld. In 1829 is die Beothuk as uitgesterf verklaar.

18de eeu – hede

Alhoewel die Kolonie van Newfoundland in Britse hande was, het die Franse wel visvang- en verwerkingsregte langs 'n deel van die noord- en weskus gehad. Dit was belangrik aangesien Newfoundland 'n interessante plek was om te vestig as gevolg van die besonder visryke waters naby die eiland. Die sogenaamde "Franse kus" het tot 1904 geduur. Die Franssprekende minderheid op die Port au Port-skiereiland en baie Franssprekende toponieme herinner ons aan hierdie verlede.

Die beste viswaters is egter oos en suidoos van die eiland geleë, waar die Franse geen regte gehad het nie. Dit gaan hoofsaaklik oor die relatief vlak Grand Banks. In die tweede helfte van die 20ste eeu het die tradisionele visserlewe in die afgeleë buitehawens van die eiland toenemend onder druk gekom. Die provinsiale regering het dus in 1954 'n beleid van hervestiging begin. In twintig jaar is meer as 300 dorpe heeltemal ontvolk en byna 30 000 mense is in groeipale op die eiland hervestig.

'n Dramatiese gebeurtenis vir die ekonomie van die buitehawens en by uitbreiding van die hele eiland was die ineenstorting van die Noordwes-Atlantiese kabeljouvissery en die gepaardgaande moratorium in 1992. Dit het ontvolking van die afgeleë gebiede begin en versnel.

Tussen 1907 en 1949 (de facto 1934) was Newfoundland 'n onafhanklike Dominion van die Britse Ryk; soos Australië, Ierland, Kanada, Nieu-Seeland en die Unie van Suid-Afrika.

Bronne

Sean T. Cadigan. Newfoundland and Labrador: A History (2009) search and text excerpt
John Gimlette, Theatre of Fish, (Hutchinson, London, 2005). ISBN 0-09-179519-2
Michael Harris. 1992. Rare Ambition: The Crosbies of Newfoundland. Penguin. ISBN 0-14-023220-6
Wayne Johnston. 1999. The Colony Of Unrequited Dreams, Vintage Canada, Toronto, Ontario. ISBN 978-0-676-97215-3 (0-676-97215-2)
Kevin Major, As Near To Heaven by Sea, (Toronto, 2001)