Piëmont

Wapen en vlag
Algemene gegewens
Hoofstad:	Turyn
Administratiewe verdeling:	8 provinsies
Oppervlakte:	25 387,07 vk km
Bevolking:	4 430 014 (30 Julie 2014)
Bevolkingsdigtheid:	174,5 inwoners per vk km
Webwerf:	www.regione.piemonte.it
ISO 3166-2:	IT-21
President:	Alberto Cirio (FI)
Kaart

Piëmont (Italiaans: Piemonte [pjeˈmonte]; Piëmontees en Oksitaans Piemont; Frans: Piémont) is volgens sy oppervlakte van 25 402 km² die tweede grootste van Italië se twintig administratiewe geweste (ná Sisilië) met 'n bevolking van 4,4 miljoen. Die hoofstad en grootste nedersetting is Turyn. Die gewes, wat in die noordweste van Italië geleë is, word administratief verdeel in die provinsies Alessandria, Asti, Biella, Cuneo, Novara, Torino (Turyn, as città metropolitana of metropolitane stad met provinsiale status), Verbano-Cusio-Ossola en Vercelli.

Die vroeëre Benediktyne-abdy Sacra di San Michele in die Susavallei, 'n simbool van Piëmont

Landskapstoneel in Monferrato, met die Alpereeks in die agtergrond

Dagbreek naby Gran Piano in die Nasionale Gran Paradiso-park, Valle d'Orco

Die gewes se naam verwys na sy geografiese ligging aan die voet van die Alpereeks. Dit het sy oorsprong in die Middeleeuse Latynse naam Pedemontium of Pedemontis, 'n afleiding van ad pedem montium ("aan die voet van die berge"). In die suide, weste en noorde van Piëmont vorm die Liguriese Appenyne saam met die See-, Cottiese, Grajiese en Penniniese Alpe 'n magtige boog wat die gewes, behalwe vir die gebiede oos van die Poriviervallei, omsluit. Die Poriviervallei is die hartland van Piëmont en behels sommige van die vrugbaarste landboustreke in Italië wat deur die Po en sy syriviere Dora Baltea, Dora Riparia, Sesia, Tanaro en Scrivia van water voorsien word.

Intensiewe landbou word ook in die heuwellandskappe van Monferrato en Langhe suid van die Porivier beoefen, terwyl die voetheuwels van die Alpe met twee bekende mere, Lago Maggiore en Lago d'Orta, vir toerisme ontsluit is.

Reeds in die antieke tydperk was Piëmont van strategiese belang omdat die bergpasse in die gebied die Romeinse provinsies Italia en Gallië met mekaar verbind het. Later het die streek onder Langobardiese en Frankiese bewind gekom, maar dit was die Huis van Savoje wat as vasalle en opvolgers van die markiese van Ivrea en Turyn gaandeweg as die onbetwiste heersers in Piëmont verrys het. In die vroeë 15de eeu het die dinastie oor 'n uitgestrekte gebied aan weerskante van die Alpe geheers wat naas Piëmont ook groot dele van die huidige Frans-Savoje ingesluit het.

In die 18de eeu het die Huis van Savoje nie net oor die hele Piëmont geheers nie, maar sy heerskappy ook uitgebrei na Sardinië en afhanklike gebiede. Gedurende die sogenaamde Risorgimento – die 19de eeuse beweging vir Italiaanse onafhanklikheid – het Piëmont in 1848, 1859 en 1866 'n leidende rol by die pogings gespeel om alle Italiaanse deelstate in 'n gemeenskaplike koninkryk te verenig. In 1861 het Viktor Emmanuel II, wat oorspronklik as koning van Piëmont en Sardinië gekroon is, die eerste monarg van heel Italië geword.

Geografie

Piëmont kan rofweg in drie groot geografiese streke onderverdeel word

• Die Alpe in die ooste en noorde, met die Oksitaanse valleie, die Val di Susa, die drie Valli di Lanzo, die Valle dell'Orco, die Aostavallei, die Valsesia en die wesoewer van die meer Lago Maggiore;
• die vrugbare en digbevolkte Povlakte waar die meeste groot nedersettings geleë is, insluitende die omgewing van Vercelli, die "Ryshoofstad van Eutropa" met sy uitgestrekte rysvelde; en
• die wynstreke van Monferrat, Langhe en Roero in die suidooste.

Demografie

Piëmont het 'n bevolking van 4,3 miljoen van wie sowat twee miljoen Piëmontees magtig is - 'n Wes-Romaanse taal wat in 1981 deur die Europaraad as minderheidstaal erken is. Die outonome Aostavallei is amptelik tweetalig (Frans en Italiaans het die status van ampstale), terwyl Oksitaans en Frankoprovensaals in sommige valleie nog as omgangstale gebesig word. Walserduits - 'n sambreelterm vir Hoogsalemanniese dialekte wat gedurende die Middeleeue deur setlaars uit die ooste van die huidige Switserse kanton Wallis/Valais in Piëmont gevestig is - word deur uitsterwing bedreig.

Ekonomie

Nywerhede

Piëmont maak met sy hoogs gediversifiseerde nywerheidsektor deel uit van die sogenaamde industriële driehoek van Noord-Italië wat deur Turyn, Genua en Milaan gevorm word. Turyn is die leidende nywerheidsentrum in dié gebied waar naas een van die grootste motorvervaardigingsaanlegte in Europa ook belangrike masjien-, voedsel- en tekstielnywerhede asook drukkerye aangetref word. Olivetti, vroeër een van die wêreld se voorste vervaardigers van kantoormasjiene en rekenaars, het sy hoofkwartier noordwes van Turyn in Scarmagno naby Ivrea. Die onderneming beperk hom vandag tot inligtingstegnologiedienste. Alba, 'n nedersetting in die provinsie Cuneo, huisves naas meganiese nywerhede die hoofkwartier van Ferrero, 'n leidende internasionale produsent van lekkergoed.

Kultuur

Land van digters, skrywers en denkers

Van Italië se mees befaamde digters en denkers was boorlinge van Piëmont. Die lang lys sluit intellektueles in soos die digter en dramatikus Vittorio Alfieri (1749−1803), 'n boorling van Asti in wie se werk menslike vryheid en onderdrukking sentraal gestaan het; die skrywer Cesare Pavese (1908−1950), 'n boorling van Santo Stefano Belbo, wat sy jeugjare in Turyn deurgebring het en in wie se werk die stadslewe met die landelike wêreld vol van mitiese en argaïese elemente kontrasteer; en Umberto Eco (1932−2016), 'n boorling van Alessandria en semiotikus wat onder Italië se bekendste moderne skrywers gereken word. Lidia Ravera (* 1951), 'n boorling van Turyn, is een van die jongste skrywers wie se werke boaan die trefferlys van boeke staan.