Pieter Biewenga

Ds. Pieter Biewenga, leraar van Humpata van 1903 tot 1906 en daarna tot 1926 van Que.

Ds. Pieter Biewenga ('t Zandt, Nederland, 28 Junie 1865 – Pietersburg, Transvaal, Suid-Afrika, 15 Maart 1955) was ’n sendeling en predikant in die twee Angolese gemeentes van die Gereformeerde Kerk, naamlik Humpata van 1903 tot 1906 en Que van 1906 tot 1926. Daarna het hy sy emeritaat aanvaar.

Herkoms en opleiding

Ds. Pieter Biewenga op die stoep van die pastorie van die Gereformeerde kerk Que op Mombolo. Hy het van 1903 in die gemeente Humpata gestaan en toe van 1906 tot 1926 in Que.

Biewenga was die enigste seun van die drie kinders van Tjasse Pieter Biewenga, 'n boer, en sy vrou, Anna Bos. Biewenga het teologie aan die Christelike Afgeskeide Kerk se teologiese skool in Kampen studeer en in 1889 sy Litterarisch diploma behaal. Toe het hy die Duitse stad Leipzig besoek en later sendingwerk in Amerika onderneem.

In Suider-Afrika

Die Klassis Kaapkolonie se vergadering op Molteno, 1911. Voor van links: P.W. Bingle, J.H. Kruger, J.G.H. van der Walt en G.H.J. Kruger. Middel: Di. W.J. de Klerk, Taetse Hammersma, Dirk Postma en Louw du Plessis. Agter: Di. W.J. Snyman, Hendrikus Pasch, Pieter Biewenga en dr. P.J. Snyman.

Afgevaardigdes na die Gereformeerde Kerk se Algemene Sinode te Reddersburg, 1910. Voor: J.A. van Rooy, Martinus Postma, Petrus Postma, W.J. Snyman, Jan Lion Cachet, Louw du Plessis, Louis Vorster, Pieter Biewenga. Middel: J.G.H. van der Walt, Jacobus du Plessis, Willem de Klerk, G.H.J. Kruger, Dirk Postma, H.J.R. du Plessis, Willem Postma, Hendrikus Pasch. Agter: J.P. van der Walt, N.H. van der Walt, T.N. Venter, P.C. Snyman, J.H. Kruger, J.D. du Toit, Sietse Los, T. Hamersma, Derk Rumpff.

Ds. Biewenga, die Portugese goewerneur (naam onbekend; moontlik 'n hooggeplaaste amptenaar), en lidmate van die Gereformeerde kerk Humpata tydens die ingebruikneming van die tweede kerkie, 1912. Agter: Michiel van der Merwe, Stoffel van Vuuren, Chrisjan Labuschagne en Kleinjan Robberts. Voor: Die goewerneur, ds. Biewenga en Rooikoos Opperman.

Nog 'n meerdere vergadering wat ds. Biewenga bygewoon het, maar die bron verstrek geen nadere besonderhede nie. Hy staan vyfde van links in die derde ry.

Ná sy aankoms in Suid-Afrika het Biewenga op 4 September 1894 ds. C.J.H. Vorster, Gereformeerde predikant van Bethulie van 1882 tot in daardie jaar, vanuit Kaapstad na Angola vergesel waar ds. Vorster die gemeente Humpata se tweede predikant geword het. Biewenga het as onderwyser vir die Dorslandtrekkers se kinders opgetree, terwyl hy gereeld Sondae 'n stigtelike woord in Zamba gerig het tot die mak volk, die gekleurde werkers wat saam met die Dorslandtrekkers uit Transvaal getrek het.

In die loop van 1895 het Biewenga weer in Nederland gaan studeer. Nadat hy sy studie aldaar voltooi het, is hy in 1897, die jaar waarin ds. Vorster terugkeer het in Suid-Afrika, deur die Gereformeerde Kerk benoem vir sendingwerk in Humpata. Op 3 Januarie 1898 het hy as oefenaar en godsdiensonderwyser op Chipeio diens aanvaar, maar het later na Katunda verskuif. Sy aansoek in 1899 om skriftelik eksamen by die Gereformeerde Kerk af te lê, is toegestaan, maar weens die verloop van die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) is die uitslag daarvan eers in September 1902 bekendgemaak.

Predikant in Angola

Die tweede kerkgebou van die Gereformeerde kerk Humpata, op 'n plaas in die omgewing, 'n gedeelte van die gemeente, die Portugese goewerneur (die man met die snor in die middel) en ds. Pieter Biewenga (regs van hom).

Die Gereformeerde kerkie van die wyk Hoogeveld by Que, 1908. Links is Pieter van der Smit se huis en regs ds. Biewenga se pastorie.

Op 1 Junie 1903, sowat drie weke voor sy 38ste verjaardag, is hy deur ds. Taetse Hamersma as predikant van die sendinggemeente Humpata bevestig om die mak volk te bedien (volgens D. Opperman in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V, maar volgens dr. J.P. Jooste in die Die Geskiedenis van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859–1959 het hy as leraar van die moedergemeente Humpata sendingwerk onder die mak volk gedoen.)

Op 20 Oktober 1906 het hy predikant van die Gereformeerde kerk Que in die noorde van Angola geword. Ds. Biewenga se vertrek uit Humpata het onregstreeks tot die skeuring in 1908 in die Gereformeerde Kerk in Angola aanleiding gegee. Dit het gebeur toe dit op die kerkraadsvergadering van 6 April 1908 duidelik geblyk het die meeste lidmate van Humpata verskil van die Gereformeerde Sinode se standpunt oor die sending. Die volgende dag het 118 lidmate amptelik uit dié Kerkverband bedank. Die lidmate het nie kans gesien dat ds. H.P.J. Pasch ook vir die mak volk se sendinggemeente preek en een keer elke drie maande die sakramente aan hulle bedien nie. Op 18 April 1908 het 124 lidmate die skriba van die Sinode in kennis gestel hulle onttrek aan die Gereformeerde Kerk omdat hul gevoelens oor die sendingsaak “geheel afwijken van de inzichten de Synode”. Sommige het kort daarna hul bedanking teruggetrek. Die ontevredenes se aansoek om hulp tot die Gereformeerde kerke van Nederland het hierna misluk omdat die kerk hulle uit die Skrif daarop gewys het dat hulle standpunt verkeerd is. Hulle is ook aangeraai om hulle met ds. Pasch, Humpata se predikant van 1908 tot 1911, te versoen en hul verband met die Kerk in Suid-Afrika, wat hulle met die jare geestelik en geldelik gesteun het, weer op te neem. Die ontevredenes het dié voorstelle verwerp.

Daarna het die Nederduitsch Hervormde Kerk tot Angola toegetree en stig ds. Pieter van Drimmelen op 31 Mei 1910 ’n Hervormde gemeente op Humpata. Nadat ds. Van Drimmelen sy kerk se kerkwet voorgelees het, het 34 mense, op een ná almal gesinshoofde, dit onderteken. Op 11 Januarie 1919 is ook die gemeente Mombolo met 14 lidmate deur ds. Van Drimmelen gestig. Op sy terugreis na Humpata is hy oorlede. In 1923 het ds. S.J. Strydom van die Hervormde Kerk bevind die verhoudings tussen die twee Afrikaanse kerkgenootskappe in Angola was steeds nie na wense nie, hoewel dit beter was as net ná die kerkskeuring, toe dit as “ellendig sleg” beskryf is. Teen 1926 was die vroeëre vyandigheid glo iets van die verlede. Gereformeerdes het dienste van Hervormde predikante bygewoon, maar daar was wel Hervormdes wat nooit weer hul voete in ’n Gereformeerde kerk wou sit nie.

Die Gereformeerdes se kerksentrum te Que het mettertyd na Sacanjimba en later na Mombolo verskuif. Een maal per jaar het ds. Biewenga die buitewyke Que, Cubal, Sacanjimba, Huambo, Chinguar, Cutato en Caála besoek. Die kerkraad het sy aansoek om emeritaat op 23 Desember 1927, toe hy 62 jaar oud was, toegestaan.

Met die repatriasie van die Dorslandtrekkers na Suidwes-Afrika in 1928 deur bemiddeling van die Suid-Afrikaanse regering, het ds. Biewenga herderlike werk tot by die Kunenerivier verrig en later in Gamkarab, waar die trek lank oorgestaan het. Net ná die repatriasie het 16 lidmate van die Hervormde Kerk en 25 gesinne van die Gereformeerde Kerk in Angola oorgebly. In Suidwes-Afrika is die plaas Horing in die distrik Gobabis aan ds. Biewenga toegeken. Sy laaste jare het hy egter op Pietersburg, Transvaal, deurgebring, waar hy ook oorlede is.

Waardering

Tydens sy bediening in Angola het Biewenga hom as hardwerkende predikant bewys. Soms het hy uit eie sak bydraes ten bate van die sending gemaak, terwyl hy ook as boukontrakteur, messelaar en timmerman opgetree het. Hy het in uiters moeilike omstandighede gewerk in streke wat besmet was met malaria, roofdiere en slange. Sy vervoer was die ossewa, os- of muilkar, of 'n hangmat deur inboorlinge gedra, maar hy het dikwels maande aaneen te voet sy pastorale versorging gedoen.

Gesinslewe

Ds. Biewenga met waarskynlik 11 van die kinders uit sy eerste huwelik. Die man links agter is Jacobus Lukas Marthinus Alberts met sy vrou, Anna Biewenga, langs hom, en waarskynlik hul eerste kind op haar heup. Die foto is moontlik baie kort voor ds. Biewenga se eerste vrou, Johanna Catharina Martina, se dood in 1924 geneem. Jacobus Biewenga is die enigste kind wat nie op die foto verskyn nie.

Ds. Biewenga en sy derde vrou, Sara (Sarie).

Ds. Biewenga se weduwee, Sarie, min. Pik Botha en ’n onbekende vrou op waarskynlik ’n saamtrek van die Nasionale Party.

Ds. Biewenga was drie keer getroud. Op 2 Junie 1902 is hy met Johanna Catharina Martina Swart (gebore op Humpata, 27 Junie 1883 en oorlede op 7 Junie 1924) in die huwelik bevestig. Sy tweede huwelik was op 13 September 1926 met Susanna Hendrina Francina Dorothea Grobler, en die derde op 11 Julie 1928, met Sara Maria Helena Potgieter. Sy is op 20 Januarie 1909 te Que in Angola gebore en oorlede op 16 Desember 1996 in Kempton Park.

Van ds. Biewenga se 14 kinders uit sy eerste huwelik het 12 oorleef. Die eerste kind, Tjasse, was waarskynlik 'n kleuter toe hy oorlede is. 'n Dogter, Isabella, is in 1909 gebore en voor 1919 in Angola oorlede. 'n Tweede dogter, Isabella, is in 1919 gebore, en in 1934 op Horing in Suidwes-Afrika oorlede. Die laaste kind is met geboorte of kort daarna saam met sy ma in 1924 in Angola oorlede. Die enigste kind (gebore 1927) by sy tweede vrou, Dorothea, is op 25 Desember 2016 in Polokwane oorlede. Vier kinders uit sy derde huwelik leef nog (in 2018) en is onderskeidelik in 1933, 1935, 1939 en 1944 gebore. Uit dié huwelik is drie seuns en vyf dogters gebore. Hy het dus altesaam 23 kinders verwek.

ds. Biewenga se dogter Dominica Biewenga (oorlede in 2023, Kempton Park) se kleinkind (Jacobus Kok) is professor in Nuwe Testamentiese Studies aan die Universiteit van Pretoria en later professor en departementele hoof en mede-direkteur van die Research Centre for Early Christianity aan die Evangelische Teologische Faculteit Leuven in België. Hy verwerf twee doktorsgrade in die teologie en het 'n B3 NRF gradering behaal, wat gedefiniëer word as iemand met besondere internasionale erkenning in hulle betrokke spesialisgbied, Hy doseer teologie in Suid-Afrika, Nederland, Duitsland, Belgie, Amerika, Noorwee en Swede.

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Jooste, prof. dr. J.P. (1959). Die Geskiedenis van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859–1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk.
• (en) Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.
• (af) Stassen, Nicol. 2009. Afrikaners in Angola 1928–1975. Pretoria: Protea Boekhuis.

Eksterne skakels

• 'n Filmopname van 'n besoek aan ds. Biewenga en sy derde vrou in 1938. URL besoek op 27 November 2016.

• Ds. Biewenga se agterkleinkind Prof. J. Kok