Reykjavik

Reykjavik Europese Kultuurhoofstad 2000 Menningarborg Evrópu 2000
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Ysland
Administratiewe gewes	Höfuðborgarsvæðið
Koördinate	64°09′N 21°56′W
Stigting	1786
Oppervlakte:
- Totaal	273 vk km
Hoogte bo seevlak	0 m
Bevolking:
- Totaal (2023)	139 875
- Bevolkingsdigtheid	510/vk km
- Metropolitaanse gebied	247 590
Tydsone	UTC +0 (GMT)
Klimaat
- Tipe	Polêre seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	4,7 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	0,0 / 11,2 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslag	798,2 mm
Burgemeester	Einar Þorsteinsson
Amptelike webwerf	www.reykjavik.is

Reykjavik (Yslands: Reykjavík, [ˈreiːcaˌviːk], ; letterlik: "Rookbaai") is die hoofstad van Ysland – en ook die wêreld se mees noordelik geleë hoofstad: Sy breedtegraad lê teen 64° 09' Noord net effens suid van die Noordpoolsirkel (66° 33'). Die stad met 'n bevolking van naastenby 140 000 inwoners lê aan die voet van die bergpiek Esja met 'n hoogte van 900 meter en aan die suidoewer van die Faxaflóibaai, wat deel uitmaak van die Atlantiese Oseaan, en fungeer as die administratiewe, kulturele en ekonomiese spilpunt van Ysland. Reykjavik huisves die meeste departemente van die Universiteit van Ysland en verskeie ander tersiêre instellings, teaters, museums en ander kulturele instellings. Die stad beskik daarnaas oor Ysland se belangrikste seehawe.

'n Uitsig oor Reykjavik vanaf Hallgrímskirkja

Daar word aangeneem dat Reykjavik die plek van die eerste menslike nedersetting in Ysland is wat na historiese oorlewerings in 870 deur Ingólfur Arnarson gestig is. Voor die laat 18de eeu het daar in die gebied egter geen stedelike ontwikkeling plaasgevind nie. Die huidige stad het eers in 1786 as 'n amptelike handelspos ontstaan en het in die volgende dekades stadig gegroei om eers tot 'n gewestelike en later ook nasionale handelsentrum te ontwikkel.

Reykjavik vorm vandag die sentrum van Groter Reykjavik, 'n metropolitaanse gebied met 'n bevolking van meer as 200 000. Dit is die grootste stad van Ysland en huisves sowat 37,5 persent van die land se totale bevolking. Reykjavik se inwoners trek voordeel uit die stad se moderne infrastruktuur en Ysland se eersterangse welvaartstelsel. Reykjavik is saam met agt ander stede aangewys as die Europese Kultuurhoofstad van die jaar 2000.

As gevolg van sy ligging net suid van die Noordpoolsirkel kry Reykjavik gedurende midwinter slegs vier ure se daglig per dag, terwyl die nagte in midsomer byna so helder soos die dae bly.

Reykjavik se Yslandse naam verwys vermoedelik na die stoomwolke wat by die warmwaterbronne in die omgewing opstyg en gaan moontlik terug op 'n vergissing van die eerste setlaar, Ingólfur Arnarson.

Etimologie

'n Moderne (1850) uitbeelding van die eerste Middeleeuse setlaars in Reykjavik

Die naam "Reykjavik" is van Oudnoorse oorsprong, saamgestel uit die wortels reykr ("rook") en vík ("baai"). Die naam is glo ontleen van damp uit warmwaterbronne in die streek. Die oorspronklike naam was Reykjar-vík, met 'n "r" as agtervoegsel vir die genitiewe eenvoud van reykr; die moderne weergawe reykja- gebruik die genitiewe meervoud. Die naambetekenis is steeds duidelik in beide Yslands en Noors (røyk + vik). Die naam het oorspronklik verwys na beide die baai aan die noordelike oewer van die moderne stadsentrum tussen Örfirisey en Laugarnes, asook na die landgoed en plaas van Ingólfr Arnarson. Dié naamgebruik het egter dadelik ná die stigting in onbruik verval en na die landgoed is verwys as Vík á Seltjarnarnesi totdat die naam Reykjavik herleef is toe stedelike ontwikkeling eeue later begin het.

Geografie

Die eiland Viðey en die bergpiek Esja, soos gesien vanuit Reykjavik

Die Elliðaárivier naby Reykjavik

Reykjavik lê op die skiereiland Reykjanesskagi in die suidweste van die eilandnasie Ysland, alhoewel die voorstede reeds verder oos- en suidwaarts uitgebrei het. Die landskapsvorme van Reykjavik se omgewing word deur skiereilande, inhamme, seestrate en eilande gekenmerk. Reykjavik beslaan danksy sy minder digbevolkte voorstede met ruim vrystaande gesinshuise 'n relatief groot oppervlakte.

10 000 jaar gelede het die laaste glasiale tyd, 'n besonders koue periode van 'n ystydperk, van die huidige ystydperk geëindig. Tydens die glasiale tyd het 'n groot gletser groot dele van die stadsgebied bedek, terwyl ander dele nog met seewater oorstroom was. In die warmer periodes teen die einde van die glasiale tyd was sommige bergspitse soos Öskjuhlíð nog eilande. Die vroeëre seevlak word deur afsaksels met mossels gekenmerk wat (soos naby Öskjuhlíð) tot 43 meter bo die huidige seevlak verrys. Bergspitse soos Öskjuhlíð en Skólavörðuholt is blykbaar oorblyfsels van vroeëre skildvulkane wat tydens die warmer periodes van die ystydperk nog aktief was.

Ná die glasiale tyd het die swaar gletsers begin afsmelt en die landmassa in die gebied het verrys en sy huidige gestalte gekry. Die hoofstadgebied is egter nog steeds deur aardbewings en vulkaanuitbarstings geskud. Tydens een van hierdie vulkaanuitbarstings het lawa deur die Elliðaárvallei tot by die Elliðavogurbaai gevloei. Die verskuiwing van tektoniese plate wat dwarsdeur Ysland loop, raak ook die skiereiland Reykjanesskagi met kleiner aardbewings.

Die Elliðaá is die grootste rivier wat deur Reykjavik vloei. Alhoewel die rivier nie bevaarbaar is nie word dit nogtans as een van die beste Yslandse riviere vir salmhengelaars beskou word. Tjörnin, 'n klein meer in die stadsentrum, is een van die belangrikste broeiplekke vir watervoëls in die suidweste van Ysland.

Klimaat

Die berg Esja in die winter

Reykjavik word gekenmerk deur 'n polêre seeklimaat met relatief milde winters en koel somers, en oor die seisoene heen is daar min wisseling ten opsigte van die hoeveelheid neerslag. Ondanks sy ligging in die Noord-Atlantiese Oseaan is Reykjavik se temperature vanweë die matigende invloed van die Golfstroom op Ysland se kusgebiede nie laer as dié van byvoorbeeld Toronto of New York nie. Die absolute uiterste temperature beweeg op 'n skaal tussen sowat -17 °C en +24 °C; die kwik styg egter selde bo 20 °C. As gevolg van sy ligging aan die kus is Reykjavik dikwels aan stormweer blootgestel. Daar word jaarliks sowat 1250 sonskynure en 210 reëndae aangeteken.

Weergegewens vir Reykjavik
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Gemiddelde maksimum (°C)	2,5	2,8	3,4	6,1	9,7	12,4	14,2	13,6	10,9	7,0	4,2	3,1	7,5
Gemiddelde temperatuur (°C)	0,0	0,1	0,6	3,0	6,6	9,5	11,2	10,7	8,0	4,4	1,9	0,6	4,7
Gemiddelde minimum (°C)	- 2,4	- 2,4	−1,9	0,5	3,8	7,0	8,8	8,4	5,7	2,2	−0,5	−1,8	2,3
Neerslag (mm)	75,6	71,8	81,8	58,3	43,8	50,0	51,8	61,8	66,5	85,6	72,5	78,7	798,2
Sonskynure (u/d)	20	57	109	163	199	176	172	154	120	91	38	12	109,5
Bron: IMO (1981–2010)

Geskiedenis

Die stigting van Reykjavik

'n Velmanuskrip uit die Landnámabók wat die Noorse kolonisasie van Ysland in die 9de en 10de eeu beskryf

Die kolonisasie van Ysland deur Noorse setlaars het sy aanvang in die 9de eeu geneem. In die tradisionele geskiedskrywing en historiese dokumente wat bewaar gebly het, word na Ingólfur Arnarson as die eerste permanente inwoner van Reykjavik verwys – hy het hom omtrent 870 n.C. in die gebied gevestig en by die huidige Hoofstraat 'n uitgestrekte boerdery opgerig.

Vanweë die beskikbaarheid van moerasyster, turf (wat as brandstof gedien het), dryfhout en eiers van seevoëls wat maklik op die strande opgetel kon word, die akkergrond op die nabygeleë eilande, die warmwaterbronne en weivelde van die omgewing en die ryk visgronde langs die kus en riviere wat van salms gewemel het, was die baai van Reykjavik 'n uiters geskikte plek vir die stigting van 'n landgoed. Vis was dan ook die eerste setlaars se stapelvoedsel.

Die manlike nakomelinge van Ingólfur en sy vrou Hallveig het vanweë hul status as nasate van die eerste setlaar-egpaar as 'n soort religieuse en wêreldlike leiers (Yslands Allsherjargoði) gefungeer. Hulle het onder meer in 930 'n belangrike rol by die stigting van die eerste parlement, die Alþingi, in Þingvellir gespeel. Ingólfur en Hallveig se kleinseun Þorkell máni het as Wetspreker of hoogste amptenaar van die parlement gedien, en sy seun Þormóður het later, toe die Yslanders die Christelike geloof in omtrent 1000 aangeneem het, as Allsherjargoði gefungeer.

Arnarson het aanvanklik vermoedelik 'n waaksame ogie oor sy uitgestrekte landgoed gehou en gehoop om self te bepaal watter setlaars hulle in sy invloedsfeer in die suidweste van Ysland mog vestig. Die oppervlakte van sy landgoed het egter geleidelik afgeneem, vermoedelik omdat die land onder sy erfgename verdeel is. In elk geval het naby Seltjarsnes nuwe landgoedere ontstaan wat ten opsigte van hulle oppervlakte met Reykjavik kon meeding.

Ná die jaar 1000 het wolprodukte tot Ysland se belangrikste uitvoergoedere ontwikkel en Reykjavik, wat slegs op vissery as sy bron van inkomste kon steun, het sy ekonomiese belangrikheid geleidelik kwytgeraak.

Landbou en kloosterlewe

Ysland pronk met een van die oudste wetgewende vergaderings in Europa. Op hierdie rots naby die Almanagjá-kloof is tradisioneel besluite oor wette geneem

In die tydperk tussen 1200 en 1750 was daar net 'n aantal kleiner en groter boerderye in die huidige hoofstadgebied. Die baai, wat dikwels net Vík genoem is, was die tuiste van boere en veetelers. Vroeë bronne uit hierdie periode bevat min inligting oor hierdie boerderygemeenskappe, en eers in die laat Middeleeue het die bewoners volgens historiese dokumente as welvarende landeienaars, distrikhoofde en parlementslede bekend gestaan. Die eerste kerkgebou in die gebied het omtrent of selfs voor 1200 ontstaan.

Die Augustyne-klooster, wat in 1226 op die eiland Viðey gestig is, het tot een van Ysland se welvarendste kerklike instellings gegroei. Die klooster, wat aan die Jonkvrou Maria gewy is, het oor 'n beduidende biblioteek beskik en was 'n belangrike literêre sentrum waar talle boeke geskryf is. In die laat Middeleeue het die klooster ook tot 'n bedevaartsentrum ontwikkel.

Die suidelike gedeelte van Faxaflóibaai in die suidweste het tot die politieke en handelsentrum begin ontwikkel; in hierdie gebied het ook die klooster, kerk en koning oor landgoedere beskik. Die koninklike goewerneur se amptelike setel is op die landgoed Bessastaðir gevestig.

Die Reformasie in Denemarke het ook die Deense besitting Ysland geraak en die klooster is op Pinkstersondag 1539 deur die plaaslike verteenwoordiger van die Deense koning, Didrik von Minden, gekonfiskeer. Sy manne het die klooster geplunder en die monnike aangeval. Met die voltooiing van die Reformasie in Ysland is die klooster in 1550 ontbind en sy besittings aan die Deense koning oorgedra.

Ná die afsterwe van die laaste onafhanklike landeienaar in Reykjavik in die vroeë 17de eeu is die landgoed deur die Deense Kroon aangekoop.

Ekonomiese groei tussen 1750 en 1800

Reykjavik met die Faxaflóibaai in die agtergrond

Met die opkoms van die ekonomiese ideologie van die merkantilisme in Europa het heersers die ekonomiese groei in hulle gebiede deur die opbou van plaaslike nywerhede en ander ondernemings begin bevorder. In Ysland het die Deense owerhede die sogenaamde Innréttingar ('n Yslandse leenvertaling van die Deense Indretninger of "ondernemings") in die lewe geroep, aan wie ook die landgoedere in Reykjavik en Örfirisey oorgedra is. Die oprigting van 'n plaaslike wolbedryf het ook aan die beginpunt van Reykjavik se ontwikkeling tot 'n dorp gestaan.

Deense en Duitse ambagsmanne is genooi om Yslanders op te lei en die Innréttingar het vinnig oor opgeleide inheemse mannekrag beskik. Uiteindelik was hierdie instellings daarop gemik om 'n breed-gebaseerde ekonomiese opswaai in Ysland aan te spoor. Die visserybedryf, skeepsbou, landbou en swawelontginning in plaaslike myne was die eerste sektore wat danksy hierdie beleid beduidende vordering gemaak het. In Reykjavik het veral fabrieke vir die wolverwerking en wewerye ontstaan wat met ingevoerde spinwiele en weefstoele toegerus is. Ander belangrike nywerhede was die vervaardiging van toue en kuipe en looierye.

Ná die jaar 1767 het die Innréttingar 'n ekonomiese agteruitgang ervaar, en slegs die wolbedryf het nog tot in die 19de eeu goed presteer.

Die 19de eeu

Die Alþingishúsið, Ysland se parlementsgebou

Reykjavik in 1836

Op 18 Augustus 1786 het die Deense koning die bestaande handelsmonopolie afgeskaf en op 17 November is eksklusiewe handelsregte aan ses gemeenskappe toegeken. Handelsregte was nogtans beperk tot onderdane van die Deense koning, sodat die plaaslike handel nog steeds deur Deense sakemanne oorheers is. Enkele jare later het 'n klein aantal Deense en Noorse handelaars hul sakegeboue in Reykjavik opgerig. Hul Yslandse ondernemings was merendeels filiaalmaatskappye wat met behulp van plaaslike bestuurders vanuit die hoofkantore in Denemarke en Noorweë bestuur is.

Naas handelaars, agente en vakarbeiders was ook ambagsmanne daarop geregtig om hulle as vryburgers in Reykjavik te vestig. Die stad het vinnig spesialiste uit 'n groot aantal beroepsvelde gelok. Die tradisionele ruilhandel is egter eers in die laat 19de eeu deur 'n moderne geldekonomie vervang.

'n Ander belangrike gebeurtenis in die ekonomiese geskiedenis van Ysland was die invoering van vryehandel vir burgers van alle nasionaliteite in 1855. In die laaste twee dekades van die 19de eeu was gevolglik steeds meer handelsgoedere en dienste beskikbaar. Yslandse handelaars het 'n steeds belangriker rol begin speel en nuwe handelsbetrekkinge is met Noorweë en die Verenigde Koninkryk aangeknoop.

Die feesvieringe in 1874 ter geleentheid van die eerste millennium van die Noorse kolonisasie was 'n belangrike gebeurtenis in die geskiedenis van Reykjavik. Die infrastruktuur, veral paaie, is opgeknap en uitgebou en die stad het kort daarna ook sy eerste straatverligting gekry. In 1881 is die parlementsgebou op die nuwe stadsplein opgerig.

Die inwoners het nou baie trots gevoel op hul nasionale erfenis en by 'n groeiende aantal sosiale en kulturele aktiwiteite betrokke geraak. Ook die aantal plaaslike publikasies het vinnig toegeneem. Die nasionale trots het sy stempel ook op die plaaslike argitektuur afgedruk. Welvarende burgers het vir hulle indrukwekkende huise in die Neo-klassieke styl laat bou, terwyl landlose werkers hul tradisionele turfhuise met steengeboue vervang het.

Die 20ste eeu

Stjórnarráðið, die Yslandse regeringsgebou in Reykjavik

Die geotermiese kragsentrale Nesjavellir naby Reykjavik

Die spitsberaad van supermoondhede in 1986, waaraan die Sowjet-leier Michail Gorbatsjof en die Amerikaanse president Ronald Reagan deelgeneem het, het in Reykjavik se Höfði-huis plaasgevind

Ronald Reagan en Michail Gorbatsjof 1986 in Reykjavik

Die wetenskaplike en tegnologiese vooruitgang van die laat 19de en vroeë 20ste eeu het ook die Yslandse ekonomie geraak. Reeds in 1897 is die eerste masjiene met keroseenenjins ingevoer, terwyl die visserybedryf in toenemende mate op gemotoriseerde en stoomaangedrewe bote gesteun het. Die bevolking van Reykjavik was in 1901 egter nog steeds net sowat 5000 mense.

Die 20ste eeu het ook verreikende politieke veranderings meegebring. In 1904 het Ysland 'n outonome gebied geword met 'n eie minister wat aan die parlement verantwoordelik was en die eerste regeringsgeboue is in Reykjavik opgerig. Die stad het nou amptelik Kopenhagen as hoofstad van Ysland vervang. In 1918 het Ysland 'n selfregerende gebied onder die Deense Kroon geword.

Die oorspronklik landelike bevolking het met die diepgrypende ekonomiese en politieke veranderings 'n verstedelikingsproses ondergaan wat van Reykjavik die grootste stad in die land gemaak het en waar uiteindelik sowat 'n derde van die Yslandse bevolking gekonsentreer was.

Die industrialisasie en groeiende bevolkingsyfers het nuwe politieke instellings en 'n moderne infrastruktuur noodsaaklik gemaak. In 1908 is vir die eerste keer naas die bestaande stadsraad ook die amp van burgemeester ingevoer, en in die volgende jaar is met die watervoorsiening die eerste infrastruktuurprojek aangepak. 'n Dreinering- en rioolstelsel was deel van hierdie projek. Die plaaslike gasaanleg, wat in 1910 ingewy is, was Reykjavik se eerste kragsentrale. Die Elliðaár-waterkragsentrale het in 1921 gevolg.

In 1912 was Austurstræti Reykjavik se eerste straat wat 'n teerblad gekry het en die eerste sypaadjies is aangelê. Nogtans was Reykjavik-hawe, wat in die tydperk tussen 1913 en 1917 gebou is, die stadsraad se grootste projek in die vroeë 20ste eeu. Hierdie hawe was in die tydperk tussen die twee wêreldoorloë die tuishawe van die meeste Yslandse treilers, en die vangste is merendeels plaaslik verwerk as soutvis. Ná die elektrifisering van visseryfabrieke in die vroeë 1920's was die grootskaalse uitvoer van bevrore vis na die Verenigde Koninkryk die tweede beduidende tegniese vernuwing in die visserybedryf. Vangste is nou oorwegend in dié land verkoop

Geotermiese energie is vanaf 1930 vir verwarmingdoeleindes ingespan; warm water uit die bronne in Laugardalur, wat tot dusver eeue lank net gebruik is om wasgoed skoon te maak, is nou met pypleidings na Reykjavik vervoer. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die meeste huishoudings in die stad al oor geotermiese verwarming beskik.

Motorvoertuie is eers ná die jaar 1913 in groter hoeveelhede ingevoer, alhoewel daar tot by die Tweede Wêreldoorlog oorwegend kommersiële voertuie soos huur- en vragmotors was. Reykjavik se busmaatskappy is in 1931 as 'n privaat onderneming gestig.

In die lente van 1940 is Ysland deur Britse troepe beset: na die Duitse besetting van Denemarke op 9 April van daardie jaar het Brittanje neutrale Ysland vreedsaam beset in 'n poging om dit van die Duitsers te weerhou. Tot aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog was byna net soveel soldate as burgerlikes in die stad. In 1941 het die Verenigde State die militêre beskerming van Ysland waargeneem. Die besetting deur buitelandse troepe het 'n groot aantal nuwe werkgeleenthede aan die plaaslike bevolking verskaf en die invoer van nuwe tegnologieë bevorder.

In die jare ná die oorlog was Reykjavik in vergelyking met ander Europese hoofstede nog steeds eerder 'n groot dorp as 'n moderne metropool. Verbeterings in landboutegnologie het die aanvraag vir landarbeiders verminder en, gepaard met 'n bevolkingsgroei te danke aan die verbeterde lewensomstandighede, het talle jongmense hulle in die stad gevestig. Ysland was in hierdie tydperk steeds 'n baie geïsoleerde land waaraan min buitelandse toeriste 'n besoek afgelê het. Desondanks het die modernisme uiteindelik ook in Ysland posgevat. In 1950 is die Nasionale Teater in Reykjavik geopen en die Yslandse Simfonieorkes gestig.

Die sestigerjare was 'n periode van ongekende groei. Steeds meer inwoners het oor hul eie motors beskik en as vakansiegangers na bestemmings in Suid-Europa gevlieg. Die Yslandse lugredery, Loftleiðir, het transatlantiese verbindingsvlugte via Ysland aangebied en sodoende buitelandse toeriste gelok. Ysland se isolasie was nou iets van die verlede en die eerste internasionale hotelle is opgerig om buitelandse besoekers te huisves.

Ook Reykjavik se kulturele lewe is bevorder. Kunsfeeste is vanaf 1970 jaarliks gehou en steeds meer internasionaal bekende kunstenaars het in Ysland opgetree. Die spyskaarte in plaaslike restaurante is met spesialiteite van ander kookkunste verryk en in die 1990's is 'n einde aan die verbod op die bediening van bier geplaas het (dié verbod het uit die vroeë 20ste eeu dateer). Die middestad van Reykjavik pronk nou met 'n groot aantal kroeë en ander vermaaklikhede.

Reykjavik se internasionale status is met die spitsberaad van supermoondhede in 1986 bevestig wat in die plaaslike Höfði-huis gehou is. Hierdie ontmoeting tussen die Amerikaanse en Sowjet-leiers het die einde van die Koue Oorlog ingelui. Die plaaslike musiekbedryf het met internasionale popsterre soos Björk en Sigur Rós bekendheid verwerf. Reykjavik is daarnaas as een van nege Europese kulturele hoofstede van die jaar 2000 aangewys.

Sedert die 1990's het Reykjavik – wat vroeër eerder as 'n vervoersentrum beskou is – met sy skitterende naglewe en eersterangse ontwerpersboetieke steeds meer buitelandse toeriste begin lok. Lae pryse vir sommige modeartikels het moontlik tot hierdie gewildheid bygedra, net soos die spitsberaad van 1986 en die daarmee gepaardgaande publisiteit, asook die plaaslike musieklewe. Alkohol- en dwelmmisbruik en (meestal kleinskaalse) misdaad kom tans ook soms in Reykjavik voor. Desondanks word Reykjavik onder die veiligste stede ter wêreld gereken.

Ekonomie en vervoer

'n Vuurtoring buite Reykjavik-hawe

Lugbeeld van Reykjavik se lughawe

In Reykjavík is veral ondernemings uit die dienstesektor en visserybedryf asook hoëtegnologie-nywerhede soos geen- en biotegnologiese laboratoria gesetel. Beduidende maatskappye sluit Síminn (Yslandse telekom), Eimskip (vervoer), FRISK Software International (antivirus-sagteware), HB Grandi (vissery), Stodir (bankdienste en vervoer), Glitnir (bankdienste), DeCODE Genetics (farmaka), Kaupþing banki (bankdienste), Landsbanki (bankdienste), Vodafone Iceland (telekommunikasie), Icelandair Group (reise) en CCP Games (rekenaarspele) in.

Reykjavík het die hoogste aantal motors per capita van alle stede wêreldwyd en beskik intussen oor 'n aantal stedelike snelweë (waarvan sommige ses rylane het). Die "Ringstraat nommer 1" loop deur die voorstede en verder in oostelike rigting tot by Árborg, in noord-westelike rigting – rondom die bergmassief Esja – tot by Akranes en Borgarnes. Die staatsroete na die internasionale lughawe naby Keflavík word tans tot vier rylane uitgebrei.

Daar is geen treinstasie in Reykjavík nie aangesien Ysland nie oor 'n spoorwegstelsel beskik nie, en ook tremlyne word weens die risiko van aardbewings nie gebou nie.

Reykjavík beskik oor 'n doelgerigte openbare vervoerstelsel – busse bedien 'n aantal stedelike roetes met vyf desentrale busstasies en een sentrale busterminaal, die BSÍ. Die gebruik van krag of waterstof as energiebron vir busse word tans oorweeg en getoets.

Die lughawe van Reykjavík, wat tydens die Tweede Wêreldoorlog deur Britse magte net suid van die stadsentrum naby die Tjörnin-meer aangelê is, hanteer grotendeels binnelandse vlugte. Dit is die tweede grootste lughawe in die land; buitelandse bestemmings is veral Groenland en die Faröer-eilande.

Die stad beskik oor twee seehawens – die ou seehawe naby die stadsentrum hanteer oorwegend vissersbote en plesierbote, terwyl Sundahöfn in die ooste die beduidendste vraghawe van Ysland is.

Argitektuur

Yslandse boukuns

Die Raadsaal van Reykjavik

Die Yslandse boukuns se kenmerkende karakter, wat duidelik van dié van ander Europese gebiede verskil, is te danke aan die tekort aan tradisionele boumateriale. Leem, wat vir die vervaardiging van bakstene gebruik was, is net so skaars soos hout (Ysland het 'n tekort aan bome) en eeue lank is vooraf-vervaardigde bouelemente en houthuise uit Noorweë ingevoer. Die oudste houthuise van Noorse oorsprong dateer uit die laat 18de eeu. Vooraf-vervaardigde Noorse houthuise in die Switserse chalet-styl het dan ook 'n groot invloed op die Yslandse boukuns uitgeoefen. Yslandse boumeesters het selfs die katalogusse van die Noorse Strømmen trævarefabrik ("Strømmen-houtfabriek", wat vooraf-vervaardigde huise aangebied het) uit die tydperk tussen 1884 en 1929 bestudeer, om volgens die afbeeldings van houthuise, bouelemente en versierings hul eie boustyl te skep.

Eers met die opkoms van beton was 'n goedkoop nuwe boutegnologie beskikbaar sodat moderne geboue uit inheemse boumateriale opgerig kon word. Ysland se woonbuurte in die Internasionale Styl van die 1930's en 1940's was 'n geslaagde poging om 'n tipies inheemse, selfstandige karakter aan die boustyl van die modernisme te gee.

Yslandse motiewe soos die jaargetye, lig, water en massiwiteit vind ook in die moderne boukuns neerslag. Uitstekende voorbeelde van moderne Yslandse argitektuur is die Raadsaal van Reykjavik, wat deur die Brits-Yslandse ateljee, Studio Granda, ontwerp en in 1992 voltooi is, en die konsertsaal Harpa wat sy deure in 2011 geopen het. Sy ontwerp is deur Ysland se basaltkolomme geïnspireer.

Stadskarakter

Aansig van Harpa. Die konsertsaal is in 2011 ingewy

Nuwe woonhuise in die stadsdeel Grafarholt

Die eerste setlaar, Ingólfur Arnarson, se plaashuis het in die Kvosin-vlakte tussen die huidige hawe en die Tjörninmeer ontstaan en destyds was stene en turf die hoofsaaklike boumateriale. Die huidige straat, Aðalstræti, was oorspronklik 'n paadjie wat die landgoed met die see verbind het.

Met die vestiging van die wolbedryf het die eerste geboue, wat nie deel uitgemaak het van Arnarson se oorspronklike landgoed nie, in omtrent 1752 langs Aðalstræti ontstaan. Met die verskuiwing van die biskopsetel van Skálholt na Reykjavik in 1785 het die dorp tot 'n geestelike sentrum ontwikkel en net een jaar later ook stadstatus gekry.

Die dorpie Grjótaðorp, wat uit die plaas Grjóti wes van Aðalstræti ontwikkel het, is in 1806 by Reykjavik ingesluit. Teen die middel van die 19de eeu was die stad reeds die administratiewe, opvoedkundige, kulturele en handelsentrum van Ysland. Een van die grootste destydse paaie was Laugarvegur, wat Reykjavik met die warmwaterbronne van Laugardalur verbind het – Reykjavik se natuurlike geotermiese "waskamer". Teen die einde van die 19de eeu het Reykjavik egter nog steeds slegs uit 99 geboue bestaan.

Reykjavik het vanuit Krosin en langs die straat Vesturgata begin uitbrei. Ysland het in 1904 nuwe status as selfregerende gebied verkry en die oprigting van nuwe kulturele en opvoedkundige geboue was genoodsaak. Moderne stadsbeplanning het in 1927 'n aanvang geneem, en die Yslandse staatsargitek Guðjón Samúelsson het die eerste ruimtelike ontwikkelingsraamwerk saamgestel wat voorsiening gemaak het vir 'n nuwe stadsentrum met 'n aantal kulturele bouprojekte. Hierdie planne is egter later weer verwerp en in plaas van die beplande sitadel het in 1945 die boubedrywighede vir die Hallgrímskerk (Yslands: Hallgrímskirkja) begin.

Die stadswyke Norðurmýri en Melar is deur die stadsargitek Einar Sveinsson volgens funksionalistiese beginsels ontwerp. Reykjavik se argitektuur is dan ook tot in die middel van die 1950's deur dig beboude buurte met lae geboue, 'n kleiner aantal woonstelblokke met tot vier verdiepings en kleiner gesinshuise oorheers.

Die eerste groot woonstelblokke met tussen agt en twaalf verdiepings het in 1955 in die Heimar-buurt ontstaan. Nogtans het die Deense stadsbeplanner Peter Bredsdorff in 1960 vir 'n beperking tot maksimaal drie verdiepings gepleit en sy voorstel is by die ontwerp van die nuwe stadsbuurte, Árbær, Breiðholt en Fossvogur, tot in die vroeë sewentigerjare in ag geneem. Intussen word die stadsentrum in toenemende mate deur moderne boukuns oorheers en groter boukomplekse soos die winkelsentrum Kringlan (1987) het ontstaan.

Net soos in baie ander Europese stede het bewoners hulle in die 1970's teen die sloping van historiese geboue in die stadsentrum verset. Reykjavik se nuwe stadsbuurte soos Grafarholt en Borgarholt het gevolglik langs die kus uitgebrei, alhoewel die stad volgens die amptelike beplanning in die toekoms ook weer landinwaarts sal groei.

Sakrale boukuns

Hallgrímskirkja

Dómkirkja

Die kerk Hallgrímskirkja, wat op 'n klein heuwel aan die beginpunt van die winkelstraat Skolavordustigur lê, is die bekendste baken van Reykjavik. Die kerk is van beton gebou en in 1943 deur die voormalige staatsargitek Guðjón Samúelsson ontwerp. Die gebou is ná meer as veertig jaar se boubedrywighede in 1986 voltooi en vernoem na die beroemde Yslandse digter en Lutherse predikant Hallgrímur Pétursson (1614–1674).

Hallgrímskirkja is die grootste kerkgebou in Ysland en sy 73 meter-hoë toring het 'n onmisbare deel van Reykjavik se stadshorison geword. Dit beskik oor 'n hysbak wat besoekers na die spits neem en bied 'n pragtige uitsig oor die stad. Sy argitektuur versinnebeeld 'n tipiese verskynsel van Ysland se landskap: vulkaniese basaltsteenformasies. Die binneruimte is bekend vir sy helderheid en Gotiese stylelemente. Die kerkvensters van deurskynende glas agter die hoofaltaar bied 'n ongewone uitsig oor die hemel en wolke bo-oor Reykjavik.

Voor die kerk is 'n standbeeld ter herdenking van die Yslands-gebore Leifur Eiriksson opgerig, die eerste Europeër wat in omtrent 1000 die Amerikaanse vasteland ontdek het.

Die Neo-klassieke Evangelies-Lutherse katedraal, Dómkirkja, is een van die oudste geboue in Reykjavik. Toe die Yslandse biskopsetel vanuit Skálholt na Reykjavik verskuif is en die eiland Ysland 'n bisdom geword het, was dit uiteindelik noodsaaklik om 'n nuwe katedraal in die stad op te rig. In die winter van 1788 is stene op die bouterrein opgehoop om voldoende boumateriaal vir die boubedrywighede in die somer te verkry. 'n Groep Deense ambagsmanne is vir die projek aangestel, maar aangesien hulle dikwels dronk was het die bouprojek slegs baie stadig gevorder.

Ondanks alle moeilikhede is die kerkgebou in 1796 voltooi en ingewy. Destyds het die katedraal nog sitplekke vir die hele stadsbevolking gebied. Die kerkdak het egter gelek en die gebou was so klam dat die gelowiges vir eers weggebly het. Daar is ontdek dat die hout wat vir die katedraal gebruik is al van die begin af gevrot het.

Die doopvont, wat deur die Deense beeldhouer Bertel Thorvaldsen geskep is, is in 1839 ingewy en in 1840 is die katedraal ook van 'n kerkorrel voorsien. In die jare 1847 en 1848 is die kerk onder leiding van die Deense argitek L.A. Winstrup vergroot. Ná enkele dekades waartydens min herstelwerk gedoen is, het 'n Yslandse timmerman die kerk tot sy huidige vorm met sowat 600 sitplekke gerestoureer.

Die katedraal se solder het tot 1881 ook Ysland se Nasionale Biblioteek, die Nasionale Museum en die Nasionale Argiewe gehuisves wat uiteindelik na die parlementsgebou verhuis het. Die laaste herstelwerk is in 1999 gedoen.

Sekulêre boukuns

Perlan se uitsigdek

Höfði-huis dien tans as 'n gastehuis vir amptelike besoekers van die stadsregering.

Die konsertsaal en konferensiesentrum Harpa is in Mei 2011 ingewy

Höfði-huis was vroeër een van die bekendste geboue in Reykjavík. Die statige huis is oorspronklik in 1909 vir die Franse konsul in Ysland opgerig en wys nog steeds talle kenmerke van sy vroeëre funksie soos die letters RF ('n afkorting vir République Française), die konsul se naam en die jaar van sy oprigting bo-oor een van sy binnedeure. Later is die huis deur die Yslandse digter en sakeman Einar Benediktsson (1864–1940) en sy gesin bewoon.

Die gebou het egter eers met die spitsberaad van supermoondhede in 1986, waaraan die Amerikaanse president Ronald Reagan en die Sowjetleier Michail Gorbatsjof deelgeneem het, internasionale bekendheid verwerf. 'n Japannese miljoenêr het self 'n namaaksel van die huis in sy tuisland laat oprig.

Daar was egter ook ander internasionaal bekende persoonlikhede wat 'n besoek aan Höfði-huis afgelê het, soos koningin Elizabeth, die Britse eerste minister, Winston Churchill, en die Duits-Amerikaanse aktrise en sangeres, Marlene Dietrich.

Die gebou is tans in besit van die stad en word veral vir amptelike onthale en munisipale vergaderings gebruik. Die huis staan nie oop vir die publiek nie, maar mag van die buitekant af besigtig word.

Perlan (letterlik "die Pêrel") is 'n unieke gebou wat in 1988 op die Öskjuhlið-heuwel opgerig is: 'n reuse-waterreservoir waarin sowat 24 miljoen liter natuurlike geotermiese warm water met 'n temperatuur van 85 °C vir verwarmingdoeleindes gestoor kan word. In die winter verwarm geotermiese energie, naas Reykjavik se geboue, ook sy strate en sypaadjies. Bo-oor die watertenks is 'n glaskoepel waarin 'n roterende fynproewersrestaurant opgerig is. Die koepel huisves daarnaas ook 'n kafee, terwyl die uitsigdek aan die buitekant 'n panoramiese 360°-uitsig oor Reykjavik en sy omgewing bied.

Onderaan die koepel en tussen die watertenks lê 'n ruim atrium waar verskeie uitstallings en ander gebeurtenisse gehou word. Die gebou besit daarnaas ook 'n klein kunsmatige geiser. Een van die watertenks bevat geen warm water nie, maar huisves die Saga-museum wat met sy waspoppe en multimediavertonings die Yslandse Wiking-tydperk en sleutelmomente in die Yslandse geskiedenis behandel.

Naby die Pêrel is Strokkur, 'n kunsmatige geiser wat die spuitende warmwaterbronne van Geysir in die hoogland van Suidwes-Ysland naboots. Die Öskjuhlið-heuwel is 'n beboste gebied met talle voetslaanpaaie. Aan sy voet lê die geotermiese strand van Nautholsvík.

Panoramiese uitsig oor Reykjavik en die Atlantiese Oseaan op 'n Augustusaand

Kuns en kultuur

Musea

Die Nasionale Museum (Þjóðminjasafn)

Die Nasionale Museum van Ysland

'n Gedeelte van die kerkdeur uit ValÞófsstaður (omstreeks 1200)

'n Plaashuis in die opelugmuseum Árbæjarsafn

Die Nasionale Museum van Ysland is in 1863 gestig en word sedert 1955 in die huidige gebou gehuisves. Sy versamelings sluit waardevolle kunswerke en ander kulturele voorwerpe soos sierade, wapens, sakrale kuns en alledaagse gebruiksvoorwerpe in. Die beduidendste kunsskatte sluit 'n bronsstandbeeld van die Nordiese god Þór (Thor), 'n Thorshamer (Þórshamar) wat uit silwer vervaardig is en 'n kerkdeur uit ValÞófsstaður in wat met houtsnywerk versier is.

Die Nasionale Museum is op 1 September 2004 na heelwat renovasie heropen en maak nou gebruik van moderne rekenaartegnologie om die Yslandse geskiedenis te verduidelik.

Museum vir die kulturele Erfenis van Ysland (Þjóðmenningarhúsið)

Die oorspronklike museumgebou, wat tussen 1906 en 1909 ontstaan het, het aanvanklik 'n groot verskeidenheid Yslandse kunsskatte en versamelings gehuisves, waaronder die Nasionale Biblioteek, die Nasionale Museum, die Nasionale Versameling Handskrifte en die Museum vir Natuurkunde.

Mettertyd het die verskillende musea na hul eie geboue begin verhuis, en die Yslandse regering het besluit om die gebou ná sy renovasie as historiese monument te bewaar. In 2000 het dit 'n nuwe funksie as Museum vir die kulturele Erfenis van Ysland gekry. Met sy versameling van handskrifte, 'n groot aantal uitstallings en verskillende aanbiedinge van kulturele aard speel dit tans 'n belangrike rol as sentrum vir Yslandse kultuur en die nasionale kulturele erfenis.

Die Nasionale Galery (Listasafn)

Die Nasionale Galery is by die Tjörnin-meer geleë. Die oudste gedeelte van die gebou is in 1916 en 1917 as yshuis opgerig om vis te konserveer en tussen 1980 en 1988 met 'n nuwe gebou uitgebrei.

Die galery vertoon halfjaarliks dele van sy versameling met meer as 5 000 kunswerke. Die klemtoon word op werke van Yslandse kunstenaars gelê soos die skilders Ásgrímur Jónsson en Jóhannes Sveinsson Kjarval. Dit word aangevul deur wisselende uitstallings.

Kjarvalsstaðir

Die museum in die straat Flókagata is aan die rand van 'n park geleë en spits hom op werke van die skilder Jóhannes Sveinsson Kjarval (1885–1972) toe. Bykomende wisselende uitstallings behandel onder meer moderne installasiekuns.

Ásmundarsafn

Die museum in die Laugardalur vertoon hoofsaaklik kunswerke wat deur die beeldhouer Ásmundur Sveinsson (1893–1982) geskep is. Voor die huis is 'n skulpturetuin aangelê.

Einar-Jónsson-Museum

Die museum, wat in argitektoniese opsig aan die 1930's herinner, is net voor die Hallgrimskirkja geleë en spits hom op werke van die beeldhouer Einar Jónsson toe. Dit beskik eweneens oor 'n skulpturetuin.

Árni-Magnússon-versameling van handskrifte

Die geleerde Árni Magnússon het gedurende die 17de eeu duisende Middeleeuse handskrifte en ander historiese tekste versamel en hulle na Denemarke gebring. Ná 'n geskil wat jare voortgeduur het, het Denemarke in 1971 uiteindelik ingestem om hierdie beduidende kunsskatte aan Ysland terug te gee. Hulle word deur die Árni-Magnússon-stigting bewaar. Sommige van die handskrifte kan in 'n klein vertoonsaal deur die publiek besigtig word. Die kosbaarste handskrifte sluit die Flateyjarbók en die Codex Regius in.

Die opelugmuseum Árbæjarsafn

Hierdie groot opelugmuseum is in die stadsdeel Árbær, buite die stadsentrum, geleë. Hier kan sowat dertig burgerhuise en turfhutte uit die 19de eeu besigtig word. Die personeel dra historiese kleredrag.

Susterstede

• Lwif, Oekraïne, sedert 2023.
• Seattle, Verenigde State, sedert 1986.
• Winnipeg, Kanada, sedert 1971.
• Vilnius, Litaue, sedert 2006.
• Wrocław, Pole, sedert 2017.

Voormalige susterstede (ná anti-LGBT-wetgewing in Rusland beëindig):

• Moskou, Rusland.

Bronne

Geskiedenis

• (en) History of Reykjavík

Argitektuur

Yslandse boukuns

• (de) Hochschule Bochum / Bochum University of Applied Sciences (Duitsland): fhboJournal nommer 44, Mei 2005

Stadskarakter

• (de) Albrecht, Birgit: Architekturführer Island. München: Deutsche Verlags-Anstalt 2000

Sakrale boukuns

• (en) Visit Reykjavík: Hallgrímskirkja Church
• (en) Nordic Adventure Travel Geargiveer 23 Maart 2019 op Wayback Machine

Sekulêre boukuns

• (en) Visit Reykjavik: Hofdi House
• (en) Visit Reykjavik: The Pearl

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Reykjavík op Wikivoyage
• (is) Amptelike webwerf
• (en) "Reykjavík". Encyclopædia Britannica. Besoek op 5 Mei 2024.