Teodiseya

Qotfrid Leybnits

Teodiseya (theodicea q.yun. θεός "tanrı" + δίκη "haqq, ədalət") — dünyada şərin mövcud olmasına (şər problemi) baxmayaraq, Kainatın xeyirxah İlah tərəfindən idarə edilməsinə haqq qazandırmaq üçün hazırlanmış dini və fəlsəfi təlimlər toplusu.

Bu termin 1710-cu ildə Leybnits tərəfindən təqdim edilmişdir.

Tarixi

Yarandığı gündən bu cür təlimlər qədim materialistlərdən və stoiklərdən başlayaraq, xristianlığın, iudaizmin və islamın esxatoloji təlimləri ilə bitən müxtəlif fəlsəfi məktəblərin teleoloji təlimləri ilə sıx əlaqəli idi. Teodiseyanın fəlsəfi və dini məktəb və cərəyanların etik baxışlarına müəyyən təsiri olmuşdur.

Politeizmdə dünya şərinin mövcudluğu üçün məsuliyyət kosmik qüvvələrin mübarizəsinə verilir (məsələn, antik din), lakin artıq bir tanrının panteonun qalan hissəsi üzərində yüksəldilməsini nəzərdə tutan monolatriyada, teodiseya problemi praktik olaraq yaranır (məsələn, Lusianın "Zevs məhkum" dialoqu). Bununla belə, sözün düzgün mənasında teodiseya problemi teist tipli dinlərdə formalaşır: teistik doqmanın semantik məkanında Tanrı Mütləq kimi konseptuallaşdırıldığı üçün o, istinad edən son hakimiyyətə çevrilir, onun yaradılması üçün tam məsuliyyət daşıyır.

Tənqidi

Epikür

Teodiseya məsələsi İncildə qaldırılır.

Teodiseyaya ilk analitik yanaşan qədim yunan filosofu Epikür olmuşdur. O, dünyada şər və əzabın mövcudluğu haqqında dörd klassik sual hazırlamışdır:

1. Tanrı dünyanı əzabdan (bədbəxtlikdən, şərdən) qurtarmaq istəyir, lakin bacarmır.
2. Tanrı dünyanı əzabdan xilas edə bilər, amma bunu istəmir.
3. Tanrı dünyanı əzabdan qurtara bilməz və bunu istəmir.
4. Tanrı dünyanı əzabdan xilas edə bilər və bunu istəyir, amma etmir.

Teodiseya probleminin məntiqi formalaşdırılmasının başqa variantı. Aşağıdakı dörd müddəanın birgə qəbul edilməsində daxili məntiqi ziddiyyət var:

1. Tanrı mövcuddur.
2. Tanrı mütləq xeyirxahdır.
3. Tanrı hər şeyə qadirdir.
4. Şər mövcuddur.

Əgər üç müddəadan hər hansınısa qəbul etsəniz, güman ki, dördüncüsünü də rədd etməlisiz .