Baton Breučki

Baton Breučki je bio jedan od vođa velikog ilirskog ustanka protiv rimljana od 6. - 9. god. pne. Pripadao je panonskom plemenu Breucima koji su naseljavali područja današnje sjeveroistočne Bosne i Hercegovine i dijelove istočne Slavonije u Hrvatskoj. Od 12. godine pne. Breuci su bili pod rimskom vlašću u okviru rimske provincije Ilirik, sa statusom civitas peregrini (naziv za slobodno stanovništvo koje je imalo određenu administrativnu i teritorijalnu autonomiju ali bez statusa građana Rima).

Ime Baton (Bato, o Βαvτων) bilo je rašireno među Ilirima, a od historijskih ličnosti nosili su ga dardanski kralj Bato, i vođe ustanka Baton Breučki i Baton Dezitijaski. Baton se spominje kod antičkih pisaca koji su pisali o borbama rimljana sa ustanicima: Strabon, Ovidije, Velej Paterkul, Svetonije i Kasije Dion.

Baton Breučki je bio iskusni vojni i politički prvak koji je već jednom za vrijeme Tiberijeve panonske kampanje 12 - 9. god. p. n. e. predvodio breučki otpor Rimljanima. Drugi breučki vođa, Pines, u unutrašnjem uređenju, političkim odnosima i hijerarhiji Breuka imao je i veću ulogu od one koju je imao Baton Breučki. Batonovo vojno iskustvo utjecalo je da se on postavi za vrhovnog vojvodu i za predvodnika panonskog segmenta ustanka.

Pripreme za ustanak Panona

Ustanak je počeo iz nekoliko razloga:

• postojanje velikog nezadovoljstva ilirskih i panonskih plemena položajem i stanjem u rimskoj državi
• glavnina rimskih legija bila je početkom 6. god. koncentrirana na Dunavu, i prodirala je na teritoriju germanskog plemena Markomana,
• Iliri sa centralnog dinarskog područja, pod vodstvom Batona Desidijatskog prvi su se digli na ustanak i krenuli prema Saloni

Podstaknuti ustankom u Dalmaciji, Breuci u Panoniji su krenuli u ustanak, pod vodstvom svojih prvaka Pinesa i Batona Breučkog.

Ustanak

Glavni članak: Veliki ilirski ustanak

Prvi pokret Breuka i drugih panonskih zajednica koje su im se pridružile, nakon što su se podigli na oružje, bio je usmjeren na Sirmium sa ciljem da se brzo dočepaju ovog bitnog urbanog i strateškog središta na Savi. Sirmijum je predstavljao isto ono što Salona za dinarske Ilire. Rimljani stacionirani u gradu su uspjeli da odbiju napad i Breuci nisu uspjeli zauzeti Sirmijum i ostvariti svoju osnovnu stratešku zamisao.

I pored naglog širenja ustanka koje je poprimalo masovan karakter i eliminiranja čitavog niza rimskih pozicija u unutrašnjosti što su bili nesumnjivi uspjesi, ustanici već u samom početku oružanog nastupa nisu ostvarili svoj najvažniji strateški cilj, zauzimanje gradova i najvažnijih uporišta kao što su Salona, Sirmijum i Siscija. Nakon toga ustanici počinju da primjenjuju gerilsko-partizanski način ratovanja, koji se zasnivao na poznavanju terena, lakoći svoje opreme, podrške lokalnog stanovništva i upornosti. U brojna nekadašnja gradinska naselja sklonjeno je stanovništvo.

Savez

Sam ustanak je izbio spontano, bez dogovora. Kasnije će doći do formiranja zajedničkog savez. Dezitijati i Breuci su bili pokretači pobune i njen najbolje ustrojeni i najspremniji element, pa su ustaničke vrhovne vojvode došle iz njihovih redova. Baton Dezitijatski je morao i da poštuje i starost i iskustvo Batona Breučkog i to je sigurno moglo da utiče na odluku o podjeli vrhovnog zapovjedništva među dvojicom vojvoda (excelsissimos duces).

Razlaz među vođama

Vremenom su rimljani preuzimali inicijativu, a pozicije ustanika lošije. Poslije poraza na rijeci Bosni, Baton Breučki je odlučio prekinuti borbu. Pines se nije mogao nagovoriti da pređe na stranu Rimljana niti da s njima sklopi separatni sporazum i Baton ga je izručio Rimljanima. Nakon toga je sklopio mir i unutar breučke zajednice preuzeo sve funkcije koje su pripadale Pinesu i postao suveren i vrhovni vojvoda.

Da bi očuvao jedinstvo ustanka, Baton Desidijatski je uhvatio Batona Breučkog zbog kršenja sporazuma i sklapanja separtnog mira sa Rimljanima. Predao ga je na vojni sud, gdje je osuđen na smrt.

U septembru 6. god, okružen rimskim trupama, predao se i Baton Desidijatski, čime je ustanak ugušen.