კინშასა
| დედაქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
კინშასა ფრანგ. Kinshasa | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა | ||||
| პროვინცია | კინშასის პროვინცია | ||||
| შიდა დაყოფა | Bandalungwa, Barumbu, Bumbu, Gombe, Kalamu, Kasa-Vubu, Kimbanseke, Kinshasa, Kintambo, Kisenso, Lemba, Limete, Lingwala, Makala, Maluku, Masina, Matete, Mont Ngafula, Ndjili, Ngaba, Ngaliema, Ngiri-Ngiri, Nsele და Selembao | ||||
| კოორდინატები | 4°19′30″ ს. გ. 15°19′20″ ა. გ. / 4.32500° ს. გ. 15.32222° ა. გ. | ||||
| დაარსდა | 1881 | ||||
| ადრეული სახელები | ლეოპოლდვილი | ||||
| ფართობი | 583 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 240 მ | ||||
| ოფიციალური ენა | ფრანგული ენა | ||||
| მოსახლეობა | 9 046 000 კაცი (2012) | ||||
| სიმჭიდროვე | 15 516 კაცი/კმ² | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+1 | ||||
| სატელეფონო კოდი | +24312 | ||||
| ოფიციალური საიტი | kinshasa.cd | ||||
  | |||||
კინშასა (ფრანგ. Kinshasa), 1966 წლამდე ლეოპოლდვილი) — კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დედაქალაქი (1960 წლიდან) და უმსხვილესი ქალაქი. მდებარეობს მდინარე კონგოს მარცხენა ნაპირზე, კონგოს რესპუბლიკის დედაქალაქის — ბრაზავილის პირდაპირ, რომლის დანახვაც მდინარე კონგოს მეორე ნაპირზეა შესაძლებელი. მანძილთა სიახლოვე ამ ორ ქალაქს ცნობილს ხდის როგორც ,,ერთმანეთთან ყველაზე ახლოს მყოფი დედაქალაქები" რომისა და ვატიკანის შემდეგ.
ერთ დროს მეთევზეთა ქალაქში, 2012 წლის მონაცემებით ცხოვრობს 9 046 000 კაცი.[1] მიუხედავად ამისა მისი ტერიტორიის 60 % წარმოადგენს მეჩხერად დასახლებულ სოფლის ადგილს, რომელიც მაინც შედის ქალაქის ადმინისტრაციულ საზღვრებში. მჭიდროდდასახლებულ ქალაქის რაიონებს უკავიათ ტერიტორიის მხოლოდ მცირე ნაწილი კინშასის პროვინციის დასავლეთით[2].
კინშასა სუბსაჰარული აფრიკის მეორე და აფრიკის კონტინენტის მესამე უდიდესი ქალაქია ლაგოსისა და კაიროს შემდეგ.[1] ამავე დროს, ის მეორე უდიდესი ფრანკოფონული ქალაქია პარიზის შემდეგ. ფრანგული ენა წარმოდგენილია სამთავრობო, საგანმანათლებლო, საგაზეთო და სამოქალაქოს სერვისის დონეზე, თუმცა ქუჩებში ლინგვა-ფრანკად ლინგალა გამოიყენება,[3] რომელიც მიეკუთვნება ბანტუს ენების ჯგუფს. თუ მოსახლეობის ზრდის ტენდენცია გაგრძელდა, 2020 წლისთვის კინშასა პარიზს გადაუსწრებს.[4][5] 2012 წლის ოქტომბერში, ქალაქმა უმასპინძლა მე-14 ფრანკოფონულ სამიტს.[6]
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
თანამედროვე კინშასის ტერიტორიაზე ევროპელებიდან პირველები XV საუკუნეში გამოჩნდნენ პორტუგალიელები. მაგრამ კონგოს კოლონიზაციაში ყველაზე უფრო დიდი წარმატება ბელგიელებმა მიაღწიეს, რომლებსაც დაეხმარა ადგილობრივი ფეოდალური სახელმწიფოების ერთმანეთის მიმართ არსებული გაუთავებელი შუღლი. თანამედროვე კინშასის ტერიტორიაზე ქალაქი 1881 წელს დააარსა აფრიკის განთქმულმა მკვლევარმა ჰენრი მორტონ სტენლიმ და ის ვითარდებოდა, როგორც სავაჭრო პუნქტი. თავდაპირველად ქალაქს ბელგიის მეფე ლეოპოლდ II-ის პატივსაცემად ლეოპოლდვილი ეწოდა, რომელიც კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დღევანდელ ტერიტორიას აკონტროლებდა არა როგორც კოლონიას, არამედ როგორც კერძო საკუთრებას. 1966 წელს ეწოდა თანამედროვე სახელი.
ქალაქი გახდა პირველი სანაოსნო პორტი მდინარე კონგოზე, რომელიც ლივინგსტონის ჩანჩქერების ზემოთ მდებარეობს (ჭორომების სერია ლეოპოლდვილიდან 300 კმ-ით ქვევით), რამაც მის განვითარებას შეუწყო ხელი. თავდაპირველად ყველა საქონელი გემებით მოჰქონდათ მატადიში — ქალაქში, რომელიც მდებარეობდა ჭორომების ქვემოთ და სანაპიროდან 150 კმ-ში, ხოლო შემდეგ მტვირთავებს ის გადაჰქონდათ ლეოპოლდვილამდე. 1898 წელს აშენებულმა სატვირთო რკინიგზამ მატადისა და კინშასას შორის შესაძლო გახადა საქონლის ჩქარი და იაფი გადატანა ქვეყნის სიღრმეში, რამაც საფუძველი ჩაუყარა ლეოპოლდვილის სწრაფ განვითარებას. ქალაქის მოსახლეობა 1920 წლისთვის ისე გაიზარდა, რომ ქალაქ ბომას ნაცვლად გახდა ბელგიის კონგოს დედაქალაქი.
როდესაც ბელგიის კონგომ 1960 წლის 30 ივნისს ბელგიისაგან დამოუკიდებლობა მიიღო, ნიდერლანდურმა ენამ დაკარგა ოფიციალური ენის სტატუსი. 1965 წელს სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად ქვეყნის ხელისუფლებაში მოვიდა მობუტუ სესე სეკო. დასავლეთის გავლენის შესამცირებლად მან დაიწყო დასახელებების და სახელწოდებების აფრიკანიზაციის პოლიტიკის გატარება. 1966 წელს ლეოპოლდვილს უწოდეს ახალი სახელი — კინშასა, — იმ სოფლის დასახელება, რომელიც ადრე მდებარეობდა ქალაქის ფარგლებში. მობუტუს დროს ქალაქი სწრაფად იზრდებოდა მთელი ქვეყნიდან გადმოსახლებულთა ხარჯზე, რომლებიც უკეთეს ბედს ეძებდნენ ან ეთნიკურ წმენდას გამოექცნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქი განლაგებულია ტერიტორიაზე, რომელიც ტრადიციულად მიეკუთვნება ბატეკეს და ბაჰუმბუს ტომებს, კინშასაში სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის სასაუბრო ენა (ე. წ. ლინგვა ფრანკა) გახდა ლინგალა.
1974 წელს კინშასაში გაიმართა მოკრივივეთა შეჯიბრი ჯორჯ ფორმანსა და მუჰამედ ალის შორის, რომელშიც ალიმ გაიმარჯვა და დაიბრუნა მსოფლიო ჩემპიონის ტიტული მძიმე წონაში.
გეოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კინშასა — მკვეთრი კონტრასტების ქალაქია, სადაც ერთმანეთის მეზობლად მდებარეობენ მდიდარი რაიონები, სავაჭრო ზონები და სამი უნივერსიტეტი— ღარიბ კვარტლებთან. ქალაქი მდებარეობს მდინარე კონგოს სამხრეთი სანაპიროს გასწვრივ, კონგოს რესპუბლიკის დედაქალაქ — ბრაზავილის მოპირდაპირე მხარეს. ეს მსოფლიოში ერთადერთი ადგილია, სადაც ორი დედაქალაქი ერთმანეთისადმი უშუალოდ არის მიმართული მდინარის საპირისპირო ნაპირებიდან.
მდინარე კონგო სიგრძით მეორეა აფრიკაში ნილოსის შემდეგ, იმავე დროს ყველაზე წყალუხვია კონტინენტზე (მსოფლიოში ამ მაჩვენებლით ის ჩამოუვარდება მხოლოდ ამაზონს).
კლიმატი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კინშასის კლიმატი გამოკვეთილი სუბეკვატორულია, მოკლე მშრალი სეზონით (ივნისი-სექტემბერი) და ნოტიო წლის მთელ დანარჩენ პერიოდში. სეზონებს შორის მერყეობა სუსტადაა გამოკვეთილი (იანვრის საშუალო ტემპერატურა — +26 °С, ივლისის — +22,5 °С), ნალექებში გამოიკვეთება დიდი განსხვავება. მიუხედავად იმისა, რომ წლის დიდი ხნის განმავლობაში დგას სიცხე (მშრალი სეზონის გამოკლებით, როდესაც დგება ოდნავ გრილი ამინდი), ტემპერატურა +36 °С-ს ზემოთ არ ადის. ასევე +14 °C-ზე დაბლა ტემპერატურა არ ეცემა.
ადმინისტრაციული დაყოფა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კინშასა ერთდროულად ქალაქიცაა (ფრანგ. ville) და ქვეყნის 26 პროვინციიდან ერთ-ერთიც (ფრანგ. province). კინშასის პროვინცია დაყოფილია 4 ოლქად, რომლებიც მთლიანობაში 24 კომუნისგან შედგება.
დემოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ცხოვრების დონე კინშასაში საკმაოდ დაბალია. ქალაქი საკუთარ თავზე განიცდის, ერთის მხრივ, მასიური ქურდობის შედეგებს, რომელიც მთელ ქვეყანას მოედო 1991 და 1993 წლებში, ხოლო შემდეგ კონგოს მეორე ომის დროს, მეორე მხრივ — მოსახლეობის ბუნებრივი მიგრაცია კიდევ უფრო განადგურებული სოფლის ადგილებიდან, რადგანაც ქალაქში არსებობს შესაძლებლობა რაიმე სამუშაოს შოვნისა. კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ორგანიზაციის — ქუჩის ბავშვების და ახალგაზრდობის განათლების ქსელის მუშაკების (ფრანგ. Réseaux des éducateurs des enfants et jeunes de la rue (REEJER)) ცნობით, რომელიც კოორდინაციას უწევს უპატრონო ბავშვების დახმარების გაწევის მოღვაწეობას, 2006 წელს კინშასაში არსებობდა დაახლოებით 14 000 უპატრონო ბავშვი. ყველაზე უფრო არასაიმედო რაიონებია მასინა, კიმბანსეკე და ლიმეტე[7].
ქალაქში მოსახლეობის სიღარიბის გამო არსებობს დამნაშავეობის დიდი პრობლემები. კინშასაში 1959 წელს გამოვლინდა ყველაზე უფრო ადრეული სისხლის ნიმუში, რომელიც შეიცავდა აივ-1 (ჯგუფი «მ»). შიდსთან ბრძოლა ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა, როგორც მთელ ქვეყანაში, ასევე კინშასაშიც.
ენები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, რომლის დედაქალაქიცაა კინშასა, ოფიციალური ენა ფრანგულია. შედეგად კინშასა ფრანგულენოვან ქვეყნებში ყველაზე დიდი ქალაქი და მეორეა ფრანგული ენის ფლობის რაოდენობით.[8][9] მაგრამ ლინგალა ფართედ გამოიყენება სალაპარაკო ენის სახით. ფრანგული ენა ძირითადად გამოიყენება ადმინისტრაციაში, განათლების სფეროში, დოკუმენტების წარმოებაში, საგზაო მაჩვენებლებში, პრესაში, ტელევიზიებში, ასევე გამოიყენება ეროვნებათა და სოციალურ სფეროებს შორის საურთიერთობო ენის სახით. მაგრამ საყოფაცხოვრებო დონეზე შიდა სოციალურ და ეთნიკურ ჯგუფებს შორის დომინირებს ადგილობრივი აფრიკული ენები (კონგო, ლინგალა, ლუბა და სუაჰილი).[10] ასე რომ, იმ დროს, როდესაც კულტურაში დომინირებს ფრანგული ენა, მრავალენოვნება დამახასიათებელი ნიშანია კინშასის ცხოვრებაში.
ეკონომიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქალაქში არსებობს საფეიქრო, საკვები პროდუქტების, ქიმიური მრეწველობის, მანქანათმშენებლობის და ლითონგადამუშავების, მოტო და ველო ქარხნების, გემთმშენებლობის, გემთშეკეთების, ხის დამუშავების, სამშენებლო მასალების დამზადების საწარმოები. მალუკუს რაიონში მდებარეობს მეტალურგიული კომპლექსი.
ტრანსპორტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ქალაქი კინშასა პორტია მდინარე კონგოს მარცხენა ნაპირზე. მდინარე, რომელსაც კინშასის რაიონში ასევე ჰქვია ზაირი, მთავარი სატრანსპორტო არტერიაა თავისი აუზის დიდი ნაწილის მანძილზე. მდინარე კონგოს ბევრი შენაკადი ასევე სანაოსნოდ ვარგისია. დიდი სამდინარე ბორნები კურსირებენ კინშასასა და კისანგანს შორის (მდებარეობს 1300 კმ-ში დედაქალაქიდან). კინშასასა და ბრაზავილს შორის ასევე არსებობს საბორნე გადასასვლელი.
რკინიგზით კინშასა დაკავშირებულია ქვეყნის და უცხოეთის ბევრ რეგიონებთან. ნჯილის აეროპორტი უდიდესია კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოთხ საერთაშორისო აეროპორტს შორის. მაგრამ აეროპორტის ინფრასტრუქტურა ძირითადად არ არის მოდერნიზებული დაწყებული კოლონიალური დროიდან.
მდინარე კონგო ჰიდროელექტროენერგიის მთავარი წყაროა, პოტენციალურად მას შეუძლია უზრუნველყოს დღევანდელი მთელი აფრიკის ენერგომოთხოვნილების ნახევრის ეკვივალენტური ელექტროენერგიის წარმოება[11].
ქალაქში მდებარეობს აფრიკის რკინიგზების კავშირის შტაბ-ბინა.
კულტურა და განათლება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კინშასაში მდებარეობს ქვეყნის ეროვნული უნივერსიტეტი, ეროვნული პედაგოგიური უნივერსიტეტი, მხატვრული ხელოვნების ეროვნული აკადემია, ადგილობრივი ყოფაცხოვრების მუზეუმი, ეროვნული საჯარო ბიბლიოთეკა.
კინშასის უნივერსიტეტი გაიხსნა 1954 წელს, როგორც ლოვანიუმის უნივერსიტეტის ერთ-ერთი ქვეგანყოფილება, 1971 წელს გაიხსნა ზაირის ეროვნული უნივერსიტეტი (ფრანგ. Université Nationale du Zaïre, UNAZA), რომელიც 1981 წელს დაიყო სამ ნაწილად — თვითონ კინშასის უნივერსიტეტი, ასევე კისანგანის უნივერსიტეტი და ლუბუმბაშის უნივერსიტეტი. 1958 წელს ჯერ კიდევ მაშინდელი ლოვანიუმის უნივერსიტეტის დროს აშენდა აფრიკაში პირველი ბირთვული რეაქტორი. 1967 წელს აფრიკის კავშირმა მასთან დააწესა ბირთვული კვლევების რეგიონალური ცენტრი. დღეისათვის ცენტრს გააჩნია ორი რეაქტორი — TRICO I და TRICO II, რომლებიც გამოიყენება სამეცნიერო კვლევებისათვის[12].
ჯანმრთელობა და მედიცინა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კინშასაში ოცი საავადმყოფოა, გარდა ამისა, სხვადასხვა სამედიცინო ცენტრი და პოლიკლინიკები. 1991 წლიდან მონკოლის საავადმყოფო მუშაობს როგორც არაკომერციული სამედიცინო დაწესებულება, რომელიც თანამშრომლობს ჯანდაცვის დეპარტამენტთან და მოიაზრება როგორც რაიონული საავადმყოფო კინშასაში. პედიატრისა და ჰემატოლოგის, ლეონ ტშილოლოს ხელმძღვანელობით, მონკოლის საავადმყოფო 2012 წელს გაიხსნა 150-საწოლიანი შენობით, გაუმჯობესებული კლინიკური მომსახურებით, რაც მოიცავს გაუმჯობესებულ ლაბორატორიას , დიაგნოსტიკურ რადიოლოგიას, ინტენსიურ თერაპიას, ახალშობილთა განყოფილებას, საოჯახო მედიცინას, გადაუდებელი დახმარების განყოფილებასა და უფრო დიდ გასაქანს ქირურგიულ მედიცინაში.
სალოცავი ადგილები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]თაყვანისმცემლობის ადგილებს შორის, რომლებიც ძირითადად არის ქრისტიანული ეკლესიები და ტაძრები: კინშასის კათოლოკური საარქიეპისკოპოსო ტაძარი, კიმბანგისტური ეკლესია, კონგოს ბაპტისტური საზოგადოება (მსოფლიო ბაპტისტური ალიანსი), კონგოს ბაპტისტური საზოგადოება (ბაპტისტური მსოფლიო ალიანსი), ,,ღმერთების ასსამბლეა", კონგოს ანგლიკანური ეკლესიის პროვინცია (ანგლიკანური კავშირი), კონგოს პრესვიტერიული საზოგადოება (რეფორმირებული ეკლესიების მსოფლიო კავშირი), ასევე არის მუსულმანური მეჩეთები.
სპორტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სპორტი, განსაკუთრებით კი ფეხბურთი და საბრძოლო ხელოვნება პოპულარულია კინშასაში. ვიტა კლუბი, რომელიც ამჟამად გენერალ გაბრიელ ამისი კუმბას საკუთრებაშია, ხშირად იწვევს ხალხის დიდ რაოდენობას და მასპინძლობს მარტირსის სტადიონზე. კინშასაში პოპულარულია დოჯოც.
კინშასაშია ქვეყნის ეროვნული სტადიონი - მარტირსის სტადიონი.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Kinshasa, ტურისტული მეგზური ვიკივოიაჟზე
- Map of the Belgian Congo from 1896 includes a map of Kinshasa
- ოფიციალური საიტი დაარქივებული 2001-10-27 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.0 1.1 DemographiaWorld Urban Areas - 8th Annual Edition (PDF). Demographia (April 2012). ციტირების თარიღი: 2012-06-25.
- ↑ Programme du Gouvernement, Provincial de Kinshasa, 2007—2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-12-28. ციტირების თარიღი: 2016-10-06.
- ↑ Cécile B. Vigouroux & Salikoko S. Mufwene. Globalization and Language Vitality: Perspectives from Africa, pp. 103 & 109. ციტირების თარიღი: 2012-06-25.
- ↑ World Urban Areas Population Projections (From 6th Edition of World Urban Areas) 2010 (PDF). Demographia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-10. ციტირების თარიღი: 2013-05-05.
- ↑ Time series of the population of the 30 largest urban agglomerations in 2011 ranked by population size, 1950-2025 (XLS). United Nations, Population Division. ციტირების თარიღი: 2012-06-25.
- ↑ XIVe Sommet de la Francophonie. OIF. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-19. ციტირების თარიღი: 2012-06-25.
- ↑ REEJER-ის ოფიციალური საიტი (ფრანგული)
- ↑ Nadeau, Jean-Benoit (2006). The Story of French. St. Martin's Press, გვ. 483. ISBN 9780312341831. ციტირების თარიღი: 31 May 2009.
- ↑ Trefon, Theodore (2004). Reinventing Order in the Congo: How People Respond to State Failure in Kinshasa. London and New York: Zed Books, გვ. 7. ISBN 9781842774915. ციტირების თარიღი: 31 May 2009.
- ↑ Manning, Patrick (1998). Francophone sub-Saharan Africa: Democracy and Dependence, 1985–1995. London and New York: Cambridge University Press, გვ. 189. ISBN 9780521645195. ციტირების თარიღი: 31 May 2009. [მკვდარი ბმული]
- ↑ Wachter, Sarah J. (19 июня 2007). „Giant dam projects aim to transform African power supplies“. New York Times. ციტირების თარიღი: 5 мая 2013. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|accessdate=და|date=-ში (დახმარება) - ↑ Centre Régional d’Etudes Nucléaires de Kinshasa. Университет Киншасы (май 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-10. ციტირების თარიღი: 2013-05-05.
| |||||||||||||
| |||||