Massat
|
Vilatge d'Occitània | 
|
|
Massat
Massat | ||
|---|---|---|
 | ||
| Vista de la vila en abril de 2006. | ||
| ||
| ||
| Geografia fisica | ||
| ||
| Coordenadas | 42° 53′ 23″ N, 1° 20′ 55″ E | |
| Superfícia | 44,71 km² | |
| Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
1 941 m 650 m 598 m | |
| Geografia politica | ||
| País |  Gasconha | |
| Parçan | Coserans | |
| Estat |  França | |
| Region 76 |
Occitània (region administrativa) | |
| Departament 9 |
Arièja  | |
| Arrondiment 093 |
Sent Gironç | |
| Canton 0909 |
ancianament Canton de Massat (caplòc) | |
| Intercom 240900373 |
du Canton de Massat | |
| Cònsol | Léon-Pierre Galy-Gasparrou (2014-2020) | |
| Geografia umana | ||
| Populacion Populacion totala (2018) |
685 ab.  694 ab. | |
| Autras informacions | ||
| Gentilici | Massadèl, massadèla; massadés, massadesa; massatés, massatesa; massadòl?, massadòla; massatòl?, massatòla | |
| Còde postal | 09320 | |
| Còde INSEE | 09182 | |
Massat[1],[2],[3],[4] (Massat en francés) es una comuna gascona del Coserans [5], lingüisticament de transicion, situada dins lo departament d'Arièja e la region administrativa d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus.
Se tròba a 131 quilomètres de Tolosa e 320 de Montpelhièr. Compta 689 abitants segon le recensament de 2015. Lo gentilici es massadèl (en francés massatois).
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Massat èra le caplòc del canton e la comuna s'espandís sus 45,26 quilomètres carrats amb una densitat de populacion de 15 abitants per km2.
Altitud : 598 / 1941
Longitud : 1° 20’ 52’’ E
Latitud : 42° 53’ 20’’ N
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La dicha suls estatjants es Que colhona un massadèl se ganha le cèl.
Se relèva preséncia umana a l'epòca magdaleniana dins la val, a las ribas del riu Arac. Aquelis òmes preistorics vivián primièr dins las caunas del Ker ont pintrèron qualques parets de la ròca. Les objèctes trobats pròvan que i vivián dejà a l'epòca magdaleniana (mai o mens 15000 ans abans de Crist), quand le clima èra plan fred e le glacièr del massís dels Tres Senhors recobrissiá tota la val. Per açò, la fauna èra pas la meteissa qu'ara. L'an 1867, Feliu Garrigou descubrisquèt un còdol sul qual òm aviá gravat le dessenh d'un òs. Dempuèi, se fasquèron excavaments : s'i trobèron fòrça ossalhas d'animals, mès tanben tròces de terralha, aisinas de fèrre, dessenhs rupèstres. Totis aquelis testimoniatges de la preséncia d'òmes preïstorics son conservats auèi al Musèu d'Arqueologia Nacionala de Saint-Germain en Laye . Tanben, se pòdon véser reproduccions d'aquela epòca al Parc de la preïstòria de Tarascon d'Arièja.
L'an 1224, Massat es jos la tutèla de l’abadiá de Sant Volusian de Fois mès en 1272 aperten al vescomtat de Coserans dirigit per Arnaut Ièr, tanben senhor de Montespan e Nebosan, filh de Rogièr IV de Comenge e Coserans e de Dama Grisa d'Espanha e Montespan.
De 1829 a 1872, les Massadèls, coma totes les coseranencs, participeron a la "Guerra de las Domàiselas". Jos le prumièr emperi, se desvelopèc la produccion e l'utilitzacion del fèrre ; per le transformar, caliá lenha per alimentar las fargas. Alavetz, le 27 de mai de 1827, apareguèc le Codi forestal que proïbià d'amassar o talhar aquel material tant necessari per la vida quotidiana. L'Estat mandèc gardas (susnomenats "saurimounds"), gendarmes e jutges en tot le Coserans sul còp. Las multas èran disproporcionadas ; doncas les òmes de las vals s'agropèron, se mascarèron, se vestèron més o mens de femnas amb camisas longas suls pantalons e mocadors sul cap. L'an 1830 un grop de Domàiselas s'introdusèron dins la Comuna. L'Estat mandèc doas companhias d'infanteria per susvelhar Massat. Mès le 17 de febrièr de la meteissa annada, sortiguèron qualques uèit centas Domàiselas per encerclar las tropas regularas. Per astre le conse màger Hippolyte Galy-Gasparrou poguèc evitar le sèti, mercès a la siva mestresa de la diplomàcia. Le 27 de mai 1831, una ordonança ministeriala daissa de costat pel departament d'Arièja totas las dispausicions del codi forestal de 1827. Mès se podián véser Domàiselas per la val dusca 1872.
Administracion
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura locala e patrimòni
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
- Dempuèi 2015, la vila a una sala polivalenta.
Cosina:
- Lo Azinat de Massat: veire Cosina ariegena.
Lenga:
- parlar de Massat, sosdialècte intermediari entre l'occitan gascon e lengadocian
Organizacions:
- Las Liadoras de Massat, un grop folcloric que tiran lor nom de la liadora, una còfa tradicionala portada per las femnas.
- Cada an dempuèi 1981, l'associacion Massat Musique Montagne[6] organiza un cors de cant coral a la fin de julhet en alternant de caminadas de montanha. Clausura de concèrts publics.
Vestiments tradicionals:
- liadora
- ...
-
Joina femna de Massat, sègle XIX.
-
Maridat de Massat, sègle XIX.
-
Enfant de Massat en costuma tradicionala, sègle XIX.
Lòcs e monuments
[modificar | Modificar lo còdi]-
La plaça de la Glèisa en estiu.
-
Capèla de l'Ave Maria.
-
Ancian ostal "Germain Coutanceau", rota des Prêtres (noms fr de trduire).
- Glèisa Nosta Dama de la Nativitat (XIII-XVII s)
- Capèla de l'Ave Maria
- Capèla de Sant Martin
Dins los alentorns:
- Grottes du Ker de Massat (nom fr, de traduire)
- Pic dels Tres Senhors
- Étang de Lers/Lhers/L'Hers (nom fr, de traduire... benlèu Estanh de L'Èrs?)
Personalitats ligadas amb la comuna
[modificar | Modificar lo còdi]
- Jan Maria Servat (14 de gèr de 1867-3 de junh de 1945) fasiá farmacian. Escriguèt poesias en occitan que publiquèt sustot en le jornal de L'Escolo deras Pyreneos, Era bouts dera mountanho. Publiquèt tanben una Histoire de Massat, estudi istoric e demografic de la val. L'an 1907, obtenguèt le primièr prèmi de poesia dels Jòcs Florals de l'Escolo deras Pyreneos amb le tèxte "devers la lutz". L'an 1911, és sacrat Mestre en Gai saber del Felibritge. Le seu poèma més conegut, la Massadèlo se tornèt en imne quand Monroux la metèt en musica. Vaicí le primièr coblet :
- "Qu'èm les enfants libris e fièris
- De las montanhas de Massat;
- Al progrès vengudis derrèris,
- Qu'avem l'amor del temps passat."
- Georges Galy-Gasparrou ( 7 de decembre de 1896 - 16 de gè de 1979 ), doctor en dreit e magistrat, oficièr de la legion d'aunor dempuèi de la prumièra guerra mondial, foguèc sustot engatgat en le moviment de la Resisténcia francesa a comptar de 1940. Constituiguèc una rèt d'escapada e se tornèc comandant militar del maquís d'Ezes. La Gestapo l'arrestèc le 14 de setembre de 1943 e l'incarcerèc a la preson Sant Miquel de Tolosa. Le 19 d'agost de 1944 foguèc desliurat. Membre del Comitat de Liberacion, poguèc reïtegrar la magistratura. Ocupèc tanben la foncion de secretari d'Estat a l'Informacion del govèrn Mendès-France de 1955 à 1956.
- Léon Galy-Gasparrou, deputat-consol de Massat.
Véser tanben
[modificar | Modificar lo còdi]- parlar de Massat, sosdialècte intermediari entre l'occitan gascon e lengadocian
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]Paul Maureille, "Etude de géographie humaine", revue géographique des Pyrénées et du Sud-Ouest, 1932, n°4, p. 415-465
R. Gailli, La grotte préhistorique du Ker à Massat " ,Lacour, 2004
F. Baby, La Guerre des Demoiselles en Ariège (1829-1872), Cairn, histoire, 2012
Biert aoué, La guerre des Demoiselles, http://biert.ariege.online.fr/guerre_des_demoiselles.html
C. Rivère-Souilla, Jan Maria Servat, Le Felibre de Massat, edicion IEO Arièja, 2015
- ↑ Pojada, Patrici. Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières, 2009. ISBN 978-2-86266-573-3.
- ↑ «Toponimia occitana».
- ↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».
- ↑ Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».
- ↑ https://web.archive.org/web/20180813044823/http://www.histariege.com/massat.htm
- ↑ «Massat Musique Montagne» (en francés)..