łeb
łeb (język polski)
[edytuj]
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy
- (1.1) głowa zwierzęcia
- (1.2) przen. posp. głowa człowieka
- (1.3) górna, szersza część nitu, śruby
- (1.4) gw. anat. czoło[1]
- (1.5) gw. techn. piasta[1]
- (1.6) gw. techn. część wału wiatracznego, w której osadzone są śmigi[1]
- odmiana:
- (1.1-6)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik łeb łby dopełniacz łba łbów celownik łbu łbom biernik łeb łby narzędnik łbem łbami miejscownik łbie łbach wołacz łbie łby
- przykłady:
- (1.1) Jeździec poklepał z wdzięcznością konia po łbie.
- (1.2) Ja pierniczę, ale mnie łeb boli.
- (1.3) Zbyt mocne dokręcenie może zerwać łeb śruby.
- synonimy:
- (1.1) głowa
- (1.2) głowa, łepetyna, czaszka, czacha, mózgownica, globus, czerep, makówka, pała
- (1.3) główka
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- związki frazeologiczne:
- barani łeb / ośli łeb • brakować soli we łbie • ciasny łeb • dostać kulkę w łeb • kocie łby • kula w łeb • łeb w łeb • mieć kiełbie we łbie • mieć łeb jak sklep • mieć łeb na karku • reg. pozn. na cołki łeb, ogłupieć na całki łeb • na łeb na szyję • na zbity łeb • palnąć sobie w łeb • patrzeć spode łba • pusty łeb • ukręcić czemuś łeb • ukręcić łeb • ukręcić łeb sprawie • urwać łeb • wziąć się za łby • wziąć w łeb • zakuty łeb • zwalić się komuś na łeb • przysłowia: indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścięli • złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma
- etymologia:
- od prasł. *lъbъ → pierwotnie twarda powłoka, skorupa[2] lub coś, z czego usunięto powłokę[3], następnie czaszka[2][3][4], a potem głowa, zwłaszcza jej górna część[2]; to z kolei od rdzenia praindoeur. *lubh- lub *leubh→ usuwać powłokę[3], korę[4]
- od wspomnianego prasłowa indoeuropejskiego pochodzi też także prasł. *lubъ, od którego natomiast pochodzi między innymi pol. łub[2][4]
- por. białor. лоб, czes. leb, kasz. łep, ros. лоб i ukr. лоб
- por. także dalsze litew. lubos i łot. luba
- w języku polskim notowane od XIV wieku[4]
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) head; (1.2) head, nut, zakuty łeb: blockhead
- esperanto: (1.1) kapo
- hiszpański: (1.1) cabeza ż; (1.2) testa ż
- kaszubski: (1.1) łep m
- niemiecki: (1.1) Kopf m; (1.2) Kopf m
- źródła:
- ↑ 1,0 1,1 1,2
Hasło „Łeb” w: Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. II: H-M, Warszawa 1900–1927, s. 806.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Hasło „*lъbъ” w: Этимологический словарь славянских языков, red. O. Trubaczow, A. Żurawlоw, t. 16, Moskwa 1974-, s. 225-228.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Hasło „łeb” w: Witold Mańczak, Polski słownik etymologiczny, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2017, ISBN 978-83-7676-265-4, s. 103.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Hasło „ŁEB” w: Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15258-1, s. 379-381.
