Szczyrzyc

Szczyrzyc
	wieś
	; Klasztor cystersów
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	limanowski
Gmina	Jodłownik
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-623
Tablice rejestracyjne	KLI
SIMC	0430686
	Położenie na mapie Polski Szczyrzyc
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Szczyrzyc
	Położenie na mapie powiatu limanowskiego Szczyrzyc
	Położenie na mapie gminy Jodłownik Szczyrzyc
	49°46′56″N 20°11′46″E/49,782222 20,196111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brama wejściowa do kościoła przy opactwie cystersów

Szczyrzyc – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Jodłownik.

Historia

Szczyrzyc uzyskał lokację miejską w 1416 roku, zdegradowany przed 1499 rokiem^[3]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.

Miejscowość jest wymieniona w książce Michała Balińskiego i Tymoteusza Lipińskiego Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym – wydanie nakładem S. Orgelbranda, Warszawa 1844 rok. W publikacji tej wspomina się między innymi, że miejscowość była w XIV wieku siedzibą powiatu.
Był własnością wojewody krakowskiego Teodora^[4]. We wsi znajduje się opactwo cystersów, założone ok. 1234 roku. W 1259 klasztor najechali Tatarzy. W pierwszej połowie XVII wieku opactwo zostało przebudowane, jednak w XVIII wieku zostało dwukrotnie ograbione. W 1765 klasztor wraz z kościołem niemal całkowicie spłonął. W 1798 roku przy klasztorze powstało gimnazjum, które władze komunistyczne zamknęły w 1955 roku. Przejęły także część ziem klasztoru, tworząc z nich PGR (PGR Jodłownik; w Szczyrzycu do tego PGR-u należały gospodarstwo Dobroniów i Godusza).

6 września 1939 doszło do pacyfikacji Szczyrzyca przez Niemców – zamordowano mieszkańców przysiółka Wadzyń i 39 żołnierzy Wojska Polskiego^[5]. W 1944 roku doszło do pacyfikacji przysiółka Smykań – za pomoc partyzantom AK. Po II wojnie światowej opactwo uhonorowane zostało orderem Virtuti Militari.

Geografia

Położenie

Szczyrzyc leży w dolinie rzeki Stradomki, w jej górnym odcinku biegu na wysokości od 320–360 m n.p.m. Obszar ten leży na pograniczu Beskidu Wyspowego (Ciecień) i Pogórza Wiśnickiego (Górki Szczyrzyckie).
Od zachodu nad Szczyrzycem dominuje zalesiony Ciecień, obok niego widać Księżą Górę i Grodzisko. Na wschodzie rozciągają się Górki Szczyrzyckie z Górą Świętego Jana o rozległych i płaskich wierzchowinach. Na południu widać szczyty Beskidu Wyspowego: Wierzbanowską Górę, Dzielec, Śnieżnicę, Łopień i Kostrzę.

Klimat

Klimat Szczyrzyca nosi cechy typu podgórskiego i górskiego. Opady atmosferyczne kształtują się tutaj w granicach 800 mm/rok. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 190–225 dni. Liczba dni z pokrywą śnieżną to 80–100.

Warunki naturalne

Szczyrzyc znajduje się w obrębie tzw. jednostki tektonicznej Szczyrzyca. Cechuje się ona południkowymi rozciągłościami warstw i obecnością zapadliskowej formy Szczyrzyca w środku, przechodzącej w klinalne strefy od strony zachodniej i wschodniej. Zachodnia część zapadliska Szczyrzyca nazwana została monokliną Cietnia – Grodziska. Na południe od zapadliska Szczyrzyca znajduje się okno tektoniczne Skrzydlnej, w którym odsłaniają się dwa równoleżnikowo ułożone elementy antyklinalne.

Dorzecze Stradomki jest obszarem występowania wód podziemnych, znajdujących się na różnej głębokości w utworach fliszowych i zalegających na nich pokrywach glin zwietrzelinowych i innych.

Przyroda

Okolice Szczyrzyca odznaczają się urozmaiconą szatą roślinną. W dolinie Stradomki i na niewielkich stokach przeważają pola uprawne, sady i ogrody. Wyższe partie porośnięte są lasem. Niższe partie stoków i wzgórz porastają lasy jodłowo-bukowe. Wyżej lasy lipowo-grabowe oraz monokulturalne lasy świerkowe. Miejscami wierzchowiny pogórza porasta zespół boru mieszanego z sosną i dębem.

Z roślin chronionych występują: lilia złotogłów, storczyk – podkolan biały, rosiczka okrągłolistna, zimowit jesienny.

Części wsi

Integralne części wsi Szczyrzyc^[6]^[7]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0430700	Abramowice	przysiółek
0430692	Wadzyn	część wsi

Turystyka

Szlaki turystyczne

– ze Szczyrzyca przez Pogorzany, obok Diablego Kamienia na grzbiet łączący Ciecień z Grodziskiem
– ze Szczyrzyca przez Janowice do Stróży
– ze Szczyrzyca na szczyt Cietnia

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[8].

Zespół klasztorny cystersów: kościół pw. Wniebowzięcia NP Marii, klasztor, spichlerz, budynki: dawnej odźwierni, wozowni i bramy, ogród;
cmentarz wojenny nr 362 wraz z kapliczką z I wojny światowej.

Pozostałe

W Szczyrzycu mieściło się również braksatorium – browar założony przez cystersów w 1628 roku.^[9] Zakonnicy sami wyrabiali piwo do 1925 r., kiedy browar został wydzierżawiony. W okresie PRL-u browar został znacjonalizowany. W 1982 r. produkcja wynosiła 22 tys. hl piwa rocznie sprzedawanego w Dobrej, Limanowej, Rabce, Myślenicach, Dobczycach i Krakowie. W 1993 r. cystersi odzyskali browar, jednakże ze względu na brak funduszy na modernizację i rozwój wstrzymali produkcję w roku 1997. W latach 2004–2009 Browar Kielce warzył piwo Frater na podstawie receptury ze szczyrzyckiego klasztoru.
Produkcja piwa w Szczyrzycu wznowiona została w 2009 r. w minibrowarze Marysia obok klasztoru.

Kultura

Szczyrzyc jest ośrodkiem kultury ludowej, co roku odbywa się tu festiwal piosenki ludowej, a w miejscowości działa od 1926 roku regionalny zespół pieśni i tańca Szczyrzycanie, oraz dziecięcy – Mali Szczyrzycanie.
W Szczyrzycu znajduje się nie działający Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk, przekazany PAN przez rodzinę Koniecznych.

Sport

We wsi działa klub piłkarski LKS Orkan Szczyrzyc, założony w 1949 r., występujący obecnie^[kiedy?] w IV Lidze (grupa małopolska). Dysponuje on stadionem o wymiarach 100 × 59 m, bez oświetlenia i z widownią o pojemności 500 osób.

Religia

Od 1238 roku na terenie Szczyrzyca istniała samodzielna parafia, ufundowana przez jeden z rodów rycerskich. W 1244 przejęli ją Cystersi i gospodarują nią do dziś.
W lipcu 1984 roku odbyła się koronacja obrazu Matki Boskiej Szczyrzyckiej. Na mszę koronacyjną przybyło kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów. Przy klasztorze w starym spichlerzu z XV wieku działa muzeum posiadające unikatowe eksponaty między innymi mapę świata z XIII wieku.
W opactwie szczyrzyckim znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Szczyrzyckiej Matki Pokoju i Dobroci, które jest miejscem kultu cudownego obrazu Matki Bożej.

Osobny artykuł: Parafia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Stanisława w Szczyrzycu.

Osoby związane z miejscowością

Zbigniew ze Szczyrzyca (1328–1356) – czołowy możnowładca Królestwa w czasach Kazimierza Wielkiego;
ks. Antoni Matejkiewicz – kapelan Wojska Polskiego;
Władysław Gębik – doktor nauk filozoficznych.
Tomasz Fall – organmistrz, właściciel pracowni organmistrzowskiej;
Władysław Orkan – artysta (pisarz);
Zygmunt Konieczny – artysta (kompozytor);
Jadwiga Konieczna – prof. dr. hab emerytowana Katedry Iberystyki UJ [1];
Leszek Konieczny – prof. dr hab emerytowany dziekan Katedry Biochemii Lekarskiej CM UJ;
Michał Krupiński – ekonomista;
Jerzy Matykiewicz – oficer PSZ, kawaler Orderu Virtuti Militari, nauczyciel;
Ignacy Matykiewicz – żołnierz NSZ, prześladowany przez władze stalinowskie^[10].

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135037
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1255 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.
↑ Sławomir Wróblewski, Najdawniejsze osadnictwo rycerskie na ziemi sądeckiej, w: Rocznik Sądecki, tom XLIII, Nowy Sącz 2015, s. 45.
↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 240.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-05] .
↑ Stanisław Czachura: Browar klasztorny w Szczyrzycu. Almanach Ziemi Limanowskiej, 12/2003. s. 17. [dostęp 2010-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-25)].
↑ Katalog osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2014-05-03] .

Bibliografia

Cystersi w Szczyrzycu: Historia i kultura. Katalog wystawy w galerii „Stara Synagoga” (red.) Robert Ślusarek, wyd. Opactwo 00 Cystersów w Szczyrzycu, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Nowy Sącz, 2000.
Opactwo Cystersów i Cudowny obraz Matki Boskiej Szczyrzyckiej, wyd. Cystersi Szczyrzyccy, Szczyrzyc, 1984.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona zakonu Ojców Cystersów w Szczyrzycu
O wsi. limanowa.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-04)].
O klasztorze Cystersów w Szczyrzycu. mik.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-23)].
Informacje o klasztorze. mik.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-05)].
Klasztor Cystersów w Sulejowie – Podklasztorzu
Szczyrzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 875 .
Szczyrzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 641 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135037

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1255 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[3] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.

[4] Sławomir Wróblewski, Najdawniejsze osadnictwo rycerskie na ziemi sądeckiej, w: Rocznik Sądecki, tom XLIII, Nowy Sącz 2015, s. 45.

[5] Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 240.

[R2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[teryt-7] GUS. Rejestr TERYT

[:rejestr-8] Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-05] .

[9] Stanisław Czachura: Browar klasztorny w Szczyrzycu. Almanach Ziemi Limanowskiej, 12/2003. s. 17. [dostęp 2010-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-25)].

[10] Katalog osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2014-05-03] .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]